Shooting Dogs (Beyond the Gates)

Inhoud

Wanneer op 6 April 1994 het vliegtuig van president Habyarimana neerstort, barst in Rwanda de hel los. Het precaire evenwicht tussen Hutu’s en Tutsi’s wordt ingeruild voor een slachting die op 100 dagen tijd het leven aan ca. 800 000 Tutsi’s kost.

De gebeurtenissen worden gevolgd door de ogen van Christoffer, een oudere priester die verantwoordelijk is voor de lokale ‘Ecole Techinque Officiele’ en Joe, een jonge idealist die op het moment van de slachtingen in de school werkzaam is. Beide mannen proberen bij het uitbreken van de genocide zoveel mogelijk vluchtelingen een veilig onderdak te bieden in de school. Deze wordt op dat moment bewaakt door Belgische VN-troepen. Christoffer en Joe moeten echter lijdzaam toezien hoe - na de moord op 10 Belgische soldaten in de buurt van Kigali - de troepen op bevel van de VN teruggetrokken worden en de 2500 vluchtelingen geslachtofferd worden aan de joelende Hutu-milities die het kamp omsingelen. Zowel Christopher, als Joe worden geconfronteerd met de verscheurende keuze hun geweten te grabbel te gooien en mee te vluchten of een zekere dood te ondergaan.

Productie

Shooting Dogs (2005)  is het kind van regisseur Michael Caton-Jones. De Schotse Caton-Jones is geen grote naam, maar kan wel rekenen op enige bekendheid met films als The Jackal (1997) en Basic Instinct II (2006) die eveneens onder zijn regie vielen. Zijn stijl is eerder klassiek, maar met zijn sobere weergave slaagt hij erin een direct en indringend beeld weer te geven van de gruwelijkdaden die in Rwanda plaatsvonden zonder zich op het sentimentele te beroepen. Er wordt een zekere afstand gecreëerd tussen de protagonisten en de kijker. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de blanke hoofdpersonages en niet – zoals in Hotel Rwanda (2004) het geval is – vanuit het Rwandese standpunt. De blanke protagonisten zijn op hun beurt voelbaar gebonden aan beslissingen die boven hun hoofden door x-aantal wereldleiders worden genomen. De beperkte bewegingsvrijheid die de hoofdpersonages hierdoor hebben, is voelbaar en zorgt ervoor dat de kijker het gevoel heeft dat de echte protagonisten, diegenen die de touwtjes in handen hebben, in Washington zitten.

De rol van David Belton, producer en co-scenarist van Shooting Dogs, was bij het regieproces zo nog doorslaggevender dan die van Michael Claton-Jones. Belton, nu camerman voor BBC, verbleef in 1994 in Rwanda. Precies zijn ervaringen, alsook het schuldgevoel dat hem is blijven achtervolgen omdat hij zich met andere blanken liet evacueren door de VN, dreven hem tot deze weergave van de Rwandese genocide.

De film is opgenomen in de Ecole Technique Officielle (ETO), een Belgische missieschool in Kigali, Rwanda. Dit is de plaats waar in 1994 duizenden Rwandese Tutsi’s werden afgeslacht onder de neus van de negentig Belgische VN-blauwhelmen die aldaar waren gelegerd. Met een regie op locatie hoopte de regisseur het authenticiteitsgehalte van de film te verhogen. Voor het eigenlijke filmwerk begon, werd heel wat tijd geïnvesteerd in de inkleding van de locatie zodat een zo helder mogelijk beeld kon worden weergegeven van wat zich aldaar had afgespeeld. Hiervoor kon de regisseur zich beroepen op een Rwandese crew die zelf de slachtpartij in de ETO had meegemaakt en overleefd. In de eindcredits van de film wordt deze crew duidelijk in het licht gezet. Hun namen worden vergezeld door een korte beschrijving van hun ervaringen. Dit vergroot nog maar eens het beklijvende karakter van de film en maakt de grens tussen fictie en werkelijkheid flinterdun voor de kijker.

Receptie

Shooting Dogs sleepte een aantal filmprijsnominaties in de wacht. Producer David Belton kreeg een BAFTA- nominatie als meest belovende nieuwkomer (2006) en Michael Caton-Jones werd genomineerd als beste regisseur op de British Independent Film Awards (2006). Deze nominaties werden echter niet verzilverd. Dit was wel het geval op de Heartland Film Festival alwaar Shooting Dogs de Grand Prize for Dramatic Feature toegekend kreeg (2006).

Ook de pers en het publiek waren over het algemeen lovend over de prent. De film geeft een authentieke indruk en laat de kijker met een emotionele dreun achter. Critici wijzen er evenwel op dat de film geen geheel waargebeurd verhaal vertelt. De vluchtelingen in de school werden immers niet enkel afgeslacht door Hutu-burgers. Vele daders waren militieleden en soldaten van het Rwandese leger. 

Verder kwam er nogal wat kritiek op het feit dat de verantwoordelijkheid voor het plaatsvinden van de Rwandese genocide in Shooting Dogs louter wordt gesitueerd op het niveau van de enkeling en zijn keuzes. Het zoeken naar verantwoordelijkheid bij een hogere macht ontbreekt in deze cinematografische weergave. Dit stelt onder meer ook Gie Vanden Berghe, historicus en ethicus verbonden aan de universiteit Gent, in zijn kritische analyse van de film Shooting Dogs en de Rwandese genocide. In deze analyse merkt van den Berghe ook op dat Shooting Dogs allesbehalve een Rwandese film is: "Rwandezen mochten, moesten meedoen, "het is tenslotte hùn verhaal". Mooi niet, Shooting dogs is een blank verhaal met zwarte figuranten, een schuldbelijdenis over westers wegkijken, met op de valreep blanke helden die alsnog onze eer redden." De film heeft immers een sterk christelijk moralistische inslag waarbij het werk van de priesters ter plaatse in de persoon van Christoffer fel verheerlijkt wordt. De communie die toegediend wordt en het feit dat hij zelfs bij zijn dood enkel maar liefde voelde voor zijn moordenaar geven de film een smakeloze wending, aldus van den Berghe. 

Kritiek kwam er ook op de BBC die deze film mee financierde. De BBC wordt er in de film bijgehaald door leraar Joe om te zorgen dat de beelden verspreid zouden worden in de wereld en er bijgevolg ingegrepen zou worden vanuit het Westen. In realiteit was er in heel Rwanda niet één BBC-ploeg aanwezig en toen de Westerse massamedia uiteindelijk toch opdoken, hadden ze enkel oog voor de evacuatie van westerlingen.

De film ging op 27 maart 2006 in wereldpremière in het Amahorostadion in Rwanda. Dit, aldus de Rwandese minister van cultuur, om de verzoening tussen de Rwandezen ten goede te komen. Hulporganisaties wezen er echter op dat een reconstructie van de gruwel zo snel na de gebeurtenissen voor de Rwandezen een traumatisch effect zou hebben. Dergelijke beslissing viel dan ook niet in goede aarde.

Onderwijs

De analyse van Shooting Dogs die hieronder volgt, is specifiek gericht op het gebruik van de film in lessen geschiedenis. Bepaalde inzichten kunnen echter ook van pas komen in vakken als cultuur- als gedragswetenschappen of in een vakoverschrijdend project rond de VOET Herinneringseducatie.

De film kan gedeeltelijk of in zijn geheel worden bekeken om leerlingen een beeld te geven van de genocide die in 1994 in Rwanda plaatsvond. Daarnaast kan de prent ook worden gebruikt om de leerlingen een zekere 'filmische geletterdheid' bij te brengen. Verschillende scènes zijn immers op een dusdanige manier in beeld gebracht dat de beeldvorming bij de kijker met betrekking tot de gruweldaden in Rwanda en de verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap in dit verhaal, sterk wordt beïnvloed. Precies door te wijzen op de gehanteerde filmtechnieken en door de film te confronteren met ander bronnen- en beeldmateriaal kan de kritische zin bij de leerlingen worden aangescherpt. Tot slot, leent deze verfilming van één van de meest tragische gebeurtenissen uit de recente geschiedenis, zich perfect tot klasdiscussies omtrent rassenhaat, de morele gevolgen van individuele keuzes, de werking van de VN, de verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap in dergelijke gruwelijke conflicten, etc.

Hieronder delen wij de film alvast op in verschillende subthema’s, die gelinkt kunnen worden aan uiteenlopende lesonderwerpen. 

1. Intro

• Openingstekst: De kijker leest dat de film is gebaseerd op echte gebeurtenissen en is opgenomen op de authentieke locatie. Nadien volgt een korte historisch informatieve tekst. Hierin wordt verteld hoe de Hutu-meerderheid in 1994 instemde een regering te vormen met de Tutsi-minderheid en hoe de VN de opdracht kreeg zich te vestigen in Rwanda, alsook in Kigali, om de vrede te bewaken.
  • Deze openingstekst kan worden beschouwd als een klassieke 'authenticiteitsclaim' van de filmmaker. 
• Beginbeelden: De film gaat van start met beelden van rennende voeten in de nacht die overgaan in rennende voeten van hetzelfde personage op school in daglicht.

2. Etniciteit

• Scène 1 (06.16-07.20): paspoortcontrole waarbij François, een Hutu die op de school van Christopher en Joe werkt, doorgelaten wordt. Joe zit in de auto en ziet hoe Tutsi’s uit hun wagen gezet worden. 
  • Deze beelden geven aan dat de bewegingsvrijheid in Rwanda beperkt is en dat Hutu's en Tutsi's op gespannen voet leven.
• Scène 1 (8.05-8.14): Christopher is getuige van hoe lijsten worden gemaakt van de tutsi’s die in Kigali wonen.
• Scène 2 (14.09-14.55): het begrip kakkerlakken wordt geïntroduceerd. De filmmakers doen dit aan de hand van een voorbeeld op kleine schaal. Het gaat om pesterijen tussen kinderen op de school. Marie, die Tutsi is, wordt alleen gefilmd, terwijl de Hutu’s als bende worden afgebeeld en het meisje bekogelen met stenen. 
  • Hiermee willen de filmmakers de meerderheid-minderheid problematiek illustreren aan de hand van een schets die dicht bij de leefwereld van de kijker aansluit, namelijk pesterijen op school.
• Scène 3 (19.30-23.04): Rwandezen (voornamelijk Tutsi’s) staan voor de schoolpoorten en zijn op zoek naar bescherming.
• Scène 3 (21.30-23.04): het conflict tussen Hutu’s en Tutsi’s wordt op kleine schaal uitgelegd. Wanneer de Tutsi’s bescherming zoeken in de school en Joe aanspreken in de lokale taal schakelt deze François, een Hutu, in om te vertalen. De houding van beide partijen verstart. 
  • De kijker krijgt het perspectief en de denkwijze van de Hutu’s uitgelegd door François.
• Scène 4 (28.36-29.36): Joe passeert opnieuw de grenscontrole. De kijker ziet hoe de Tutsi’s behandeld worden aan de zijlijn. 
  • De filmmakers focussen voornamelijk op de mimiek van het hoofdpersonage Joe, zijn verbouwereerde blik versterkt de gruwelijkdaden.
• Scène 4 (32.30-33.15): een getuigenis van een vrouw in de lokale taal die vertaald wordt aan Joe door studente Marie, schetst een voorbeeld van het geweld dat door de Hutu’s gepleegd wordt. 
  • De kijker kan zich inleven doordat hij, net als Joe, evenmin de taal begrijpt van de getroffen vrouw, maar wel haar emoties en verdriet kan aflezen uit haar expressie.
• Scène 5 (39.00-39.28): de filmmakers laten zien hoe de Hutu-burgers de school omsingelen en zwaar bewapend zijn. De camera filmt van achter de beschermdraad. Dit creëert een afstand voor de kijker en de kloof tussen Hutu’s en Tutsi’s wordt beklemtoond.
• Scène 11 (1.03:33 -1.05:40): Christoffer gaat op zoek naar geneesmiddelen voor het zieke pasgeboren kind van Eda. De apotheker die Christoffer al jaren kent, wil plots weten voor wie het medicijn is. Christoffer liegt en zegt dat het voor een Hutu kind is. Enkel daardoor kan hij het medicijn verkrijgen. Op de koer van de apotheek ligt een afgeslachte Tutsi die er al enkele dagen ligt.

3. Internationale gemeenschap – Rol van de VN

• Scène 2 (16.10-17.04): er komt berichtgeving bij de VN soldaten dat de Hutu-president is neergeschoten in zijn vliegtuig. De school wordt militair terrein. Christopher verwijst naar de coup die in 1974 gepleegd werd en legt uit aan Joe dat het schooldomein een beschermplek wordt. 
  • In deze scène wordt de aanleiding voor het escaleren van het conflict tussen Hutu’s en Tutsi’s uitgelegd.
• Scène 3 (23.20-24.27): de taak waarmee de VN belast is, komt in deze scène naar voren. 
  • De opdracht van de soldaten bestaat erin de vrede tussen Hutu’s en Tutsi’s te bewaken. De school mag geen vluchtoord worden. Wapens mogen enkel gehanteerd worden uit zelfverdediging.
• Scène 5 (38.43-39.00): er zijn 10 vermiste Belgische VN-soldaten. De situatie wordt uitgelegd door de VN-hoofdsoldaat aan Christopher op de school. 
  • Dit voorval wordt gebruikt om aan te tonen dat het conflict in Rwanda vergroot en zich niet meer louter op de bevolkingsgroepen toespitst. De filmmakers willen hiermee de verhitte situatie beklemtonen alsook een eerste signaal geven dat de VN zich zelf bedreigd begint te voelen.
• Scène 6 (51.20-52.22): interview tussen de BBC-journaliste Rachel en de hoofdsoldaat van de VN over de non-interventie. 
  • Hier wil de filmmaker aangeven dat het niet gaat om individuele keuzes van de VN-soldaten om niet tussen te komen, maar om bevelen van de Veiligheidsraad.
• Scène 7 (52.47-54.47): Christopher vraagt aan een VN-hoofdsoldaat waarom de Belgische vermiste soldaten geëxecuteerd werden. Deze laatste maakt duidelijk dat dit kan leiden tot een terugtrekking van de VN-troepen en dat dit vermoedelijk de bedoeling is van de Hutu-milities.
• Scène 8 (1.08.16-1.09.59): een iconische scène van de film en meteen ook de titelverklaring. De bevelhebber van de VN-soldaten meldt dat de honden zullen afgeschoten worden omwille van de hygiëneproblemen die ze veroorzaken. Vader Christoffer, die getraumatiseerd is door de slachting in het klooster waar hij vroeger de mis verzorgde, vraagt hem cynisch of dit wel binnen zijn mandaat valt, aangezien de honden hen niet aangevallen hebben. Hij stelt hierbij de vraag of ze daarna ook dat andere medische probleem kunnen oplossen, dat buiten de poorten met de machetes. 
  • Dit fragment kan worden beschouwd als een filmische metafoor. Er wordt in dit fragment duidelijk met de vinger gewezen naar de VN-soldaten en hun taak om de inwoners van Rwanda te beschermen. Er is sterkere repressie tegen de honden die de lijken opeten dan tegen de Hutu’s die de doden veroorzaken. Dit wekt de indruk dat de VN niet bekommerd is om het leven van talloze Rwandezen.
• Scène 9 (1.12.50-1.17.01): de Franse troepen komen enkel Franse burgers evacueren. Na overleg met de bevelhebber van de Belgische troepen mogen alsnog alle Europeanen mee. Er wordt expliciet gemeld ‘No, No Rwandese’. De Europeaanse hond mag mee, zwarten moeten achterblijven. Joe wil zijn plaats afstaan aan Marie, maar dit wordt geweigerd. Ondanks het feit dat er nog plaats is, vertrekken de Fransen met de Europeanen. De Tutsi’s die achterblijven in de school worden gefilmd vanuit vogelperspectief vanuit de evacuatietrucks. 
  • Hiermee trachten de filmmakers de nietigheid van de Rwandezen tegenover de Westerse dominantie weer te geven.
• Scène 10 (1.23.25-1.24.15): de blauwhelmen hebben orders gekregen zich terug te trekken naar de luchthaven. Wanneer Joe met verontwaardiging hierop reageert, meldt de bevelhebber dat hij geen keuze wordt gelaten van hogerhand.
• Scène 11 (1.27:00-1.32.30): de VN-trucks en de blauwhelmen vertrekken. Vluchtelingen gooien zich uit wanhoop voor trucks en worden met geweld verwijderd. Er worden waarschuwingsschoten gelost. Dit is de eerste maal dat de blauwhelmen vuurwapens gebruiken in de film en dit om zichzelf in veiligheid te brengen en om de vluchtelingen weg te jagen. Een cynische interpretatie van het mandaat van de VN. De Hutu-milities juichen het vertrek van de troepen toe en maken hun bedoelingen met de vluchtelingen in de school zeer duidelijk. 
  • De beelden van de uitvlucht van de VN zijn met een handcamera gefilmd waardoor er een heel chaotisch effect ontstaat.

4. De macht van media

Doorheen de hele film wordt de radio gehanteerd als een techniek om een schets te geven van de toestand in Rwanda. Het radiojournaal wordt ingeschakeld om de kijker meer historische feiten te geven alsook de nodige achtergrondinformatie.

• Scène 3 (24.30-24.58): de aanleiding voor het uitbreken van het conflict wordt herhaald (neerhalen vliegtuig president hutu’s), het fragment gaat gepaard met beelden van chaos en Tutsi’s die op vlucht zijn.
• Scène 5 (40.28-41.04): een groep kinderen, waaronder Marie, luisteren naar de lokale radio die Hutu’s ophitst. Marie vertaalt voor Joe: “Wie zal de lege graven vullen? De kakkerlakken verschuilen zich in de kerken en scholen.” Joe zet de radio uit.
• Scène 5 (41.30-42.44): Joe wil de BBC-ploeg laten filmen op de ETO om de wereld te bereiken.
• Scène 6 (43.34-44.40): fragment van Radio MillesCollines waarin de Hutu’s opgehitst worden om ten strijde te trekken tegen de Tutsi’s. De kijker ziet beelden van een verlaten Kigali. “De tijd is gekomen om uw plicht te doen. Nu is het aan het volk, ga naar de weg, naar de wegversperringen.” 
  • De filmmakers willen duidelijk aangeven dat de radio een grote rol speelde als katalysator en het volk ophitste.

5. Noord-Zuid verhouding

• Scène 7 (56.30-58.33): Joe en de Britse reportster hebben het over hun motieven waarom ze in Afrika zijn. Joe doet het uit idealisme maar is er erg cynisch over. De reportster heeft het over het feit dat ze hier voor de beelden is maar dat het haar allemaal om één of andere reden niets meer doet. Britse reportster walgt van zichzelf omdat ze in Bosnië elke dag huilde om de doden die ze zag en dat dit hier niet het geval is in Rwanda omdat het zwarten zijn en geen blanken en zich bijgevolg minder kan identificeren met de slachtoffers.
• Scène 9 (1.14.49-1.16.19): de Fransen evacueren louter de Europeanen. Voor Europese honden is er plaats, voor 'zwarten' niet.
• Scène 11 (1.21.20-1.23.10): zeer symbolische scène. Christoffer geeft Joe de booschap mee ‘I think it’s time we pack our bags’. Niet veel later komt Marie binnen met de vraag: ‘You will never leave us, will you papa Christoffer?’. Christoffer belooft dat hij - wat er ook moge gebeuren - altijd bij hen zal zijn in zijn hart. Marie vertrekt gelukkig.

6. Dekolonisatie en lokale politiek

• Scène 1 (8.56-10.03): voor de eigenlijke genocide plaatsvond in Rwanda gebeurden reeds incidenten. In dit fragment vertelt de BBC-journaliste Rachel aan Joe hoe ze getuige was van Tutsi’s die afgeslacht werden door een bende Hutu-bandieten en hoe de politie toekeek.
• Scène 2 (12.05-13.15): een raadslid komt informeren naar de toestand op de school. Het gaat om een Hutu-regeringsleider. Hij neemt polshoogte van de VN-soldaten en vraagt met hoeveel ze aanwezig zijn. Op dit moment zijn de conflicten nog niet losgebarsten. De man komt hordes ophalen van de school. Later in de film zien we dat deze gebruikt werden door de Interhamwe om de wegen te barricaderen.
• Scène 5 (37.03-38.43): Het zelfde Hutu-raadslid komt opnieuw naar de school om met de VN-soldaten te praten. Hij praat over de 10 vermiste, Belgische VN-soldaten die gekidnapt zijn bij het bewaken van de premier en wil de VN overtuigen dat Rwandezen door Rwandezen beschermd moeten worden.
• Scène 11 (1.34.00-1.34.40): de VN-troepen vertrekken en het startschot voor de slachting in de school wordt gegeven door één van de ministers van de nieuwe Hutu-regering. Het gaat om hetzelfde raadslid dat meermaals naar de toestand in de ETO kwam informeren. 
  • De scène toont de verwevenheid tussen politiek en genocide.

7. Genocide

• Scène 4 (31.35-32.30): de taak van de VN en hun non-interventie wordt vergeleken met de nazi’s en de jodenuitroeiing.
• Scène 6 (51.20-52.22): tijdens het BBC-interview met de hoofdsoldaat van de VN die op de ETO vertoeft, valt het begrip genocide. De journaliste vermeldt dat wanneer er sprake is over een genocide de VN verplicht is om tussen te komen. In een aansluitend fragment (52.47) getuigt de soldaat hoe zijn grootouders tijdens de holocaust joden schuilhielden in hun kelder. 
  • Hiermee willen de filmmakers opnieuw een link leggen tussen de genocide in Rwanda enerzijds en de jodenuitroeiing en de keuzevrijheid/verantwoordelijkheid van elk individu anderzijds.
• Scene 6 (44.44-49.00): Joe en de cameraploeg worden tegengehouden door de Interhamwe. 
  • De filmmakers laten de Hutu’s in lokale taal spreken zonder ondertiteling. Dit heeft als effect dat de kijker bevreemd wordt en niet begrijpt wat er aan de hand is. Dit vergroot het inleven met de personages. Er worden vertraagde beelden gebruikt en ingezoomd op de machete wanneer blijkt dat ook François, een klusjesman op de ETO waar Joe en Christopher werken, deel uitmaakt van de moordende hutu’s. De focus op de mimiek van het hoofdpersonage Joe is prominent en laat de emoties duidelijk zien. Ook de machete wordt meermaals in de film in close-up of vertraagd beeld weergegeven. Deze wordt dan ook als een symbool gezien van de gruwelijkdaden die in Rwanda plaatsvonden.
• Scène 9 (1.18.19 – 1.20.31): een groep vluchtelingen probeert uit wanhoop de school langs de achterkant te ontvluchten. Nog maar pas in de velden worden ze voor de neus van de blauwhelmen, die de rest van de groep tracht in de school te houden, afgeslacht. Eda en haar baby weten zich te verbergen maar wanneer de baby huilt worden ze beide alsnog in koelen bloede vermoord. De blauwhelmen ondernemen niets. 
  • De filmmakers filmen het moorden op zich niet, maar focussen zich op de klank. De kijker ziet hoe Edda met een machete neergeslagen wordt maar horen het huilen van de baby nog, enkele ogenblikken later is het echter muisstil en is een gechoqueerde Joe te zien.
• Scène 11 (1.28.24-1.29.42): discussie tussen de bevelhebber van de Belgische troepen en één van de leidersfiguren binnen het vluchtelingenkamp. De vluchtelingen vragen of de soldaten hen willen afschieten zodat ze niet geslacht zouden worden door machetes. De bevelhebber weigert. Op de vraag of ze dan op zijn minst de kinderen kunnen afschieten zegt hij hen dat het hem spijt maar dat hij hen niet kan helpen. 
  • De scène toont de waanzin en uitzichtloosheid van de situatie schrijnend goed aan.
• Scène 11 (1.37.43 – 1.40.20): de kijker krijgt te zien hoe Marie wegrent van de gruwelijkdaden in Kigali. De beelden focussen op het rennen van haar voeten in het donker. Intussen zijn slachtoffers langs de weg te zien. 
  • Deze voeten zagen we reeds in de openingsscènes van de film. De beelden gaan over naar historische fragmenten van een verklaring van Christine Shelley, woordvoerster van het departement Buitenlandse Zaken van de VSA, op 10 juni 1994. We horen hoe gevraagd wordt of het correct is dat de VN-soldaten opgedragen werd de term genocide niet in de mond te nemen. Indien er sprake is van een genocide, is de VN immers verplicht op te treden. Hieronder een transcriptie: 

Reporter: “How many acts of genocide does it take to make genocide?"Shelley: "That's just not a question that I'm in a position to answer." Reporter: "Well, is it true that you have specific guidance not to use the word 'genocide' in isolation, but always to preface it with these words 'acts of'?" Shelley: "I have guidance which I try to use as best as I can. There are formulations that we are using that we are trying to be consistent in our use of. I don't have an absolute categorical prescription against something, but I have the definitions. I have phraseology which has been carefully examined and arrived at as best as we can apply to exactly the situation and the actions which have taken place ... "

De originele beelden worden gebruikt in de film en hiermee valt de aarzeling af te lezen op Shelley’s gezicht bij het beantwoorden van de vragen. Wanneer er enkel nog klank is krijgt de kijker fictieve beelden te zien van afgeslachte Tutsi’s langs de wegkant terwijl Marie nog steeds zo ver mogelijk van de gruwel wegloopt…

• Scène 12 (1.41.28-1.41.54): de kijker krijgt te zien hoe Marie Joe opzoekt in de school waar hij lesgeeft in Groot-Brittannië. 
  • De filmmakers willen weergeven hoe de slachtoffers van de genocide getraumatiseerd zijn. Wanneer er op de achtergrond een fluitsignaal te horen is van kinderen die aan het sporten zijn, ziet de kijker hoe Marie verschrikt opkijkt bij het horen van het fluitsignaal. Doorheen de film werden de Hutu’s meermaals weergegeven met deze handfluiten, een fluitsignaal was eveneens het startsignaal voor de Hutu’s om de school aan te vallen, wanneer de VN-troepen de ETO verlieten.

8. Slot

De film sluit af met het vermelden van de aantallen van de slachtoffers die gevallen zijn. Dit om de impact op de kijker te vergroten. Er vielen 2500 doden op de ETO nadat de VN-troepen zich teruggetrokken hadden en in de periode tussen april en juni 1994 werden 800 000 Rwandezen het slachtoffer van de gruweldaden die plaatsvonden. In de aftiteling krijgt de kijker foto’s van slachtoffers van de genocide en meer specifiek van het aangerichte bloedbad op de Ecole Technique Officiel te zien. Het gaat om mensen die meewerkten in de filmcrew van Shooting Dogs. Telkens wordt vermeld hoe zij en hun familieleden getroffen werden door de gruwel. De vrolijkheid waarmee de crewleden op de foto worden weergegeven staat in schril contrast met de bijhorende tekst die vertelt hoeveel familieleden ze verloren hebben.

Historiografie

De setting voor de film Shooting Dogs wordt gevormd door de Rwandese genocide die in 1994 aan meer dan 800 000 Tutsi’s het leven kostte. De wortels voor dit 50 jaar aanslepende conflict moeten worden gezocht in de rassenpolitiek die de Duitse en Belgische kolonisatoren tijdens de koloniale periode voerden. De Tutsi minderheid werd wetenschappelijk ‘minder zwart’ en superieur verklaard. Een gegeven waarop onder meer de Rooms-katholieke kerk in zijn bekeringsijver gretig inspeelde. Deze bal kaatste na de Tweede Wereldoorlog terug en liet het koloniale bewind achter met een Tutsi-elite die zijn onafhankelijkheid opeiste. Laatstgenoemden werden hierop bedankt voor bewezen diensten en ingeruild voor een tot dan toe onderdrukte Hutu meerderheid, met de massaslachtingen en een autoritair en dictatoriaal bewind na de onafhankelijkheid als voorspelbare gevolgen.

Het precaire evenwicht dat door de aanstelling van Juvénal Habyarimana (Hutu) als president in 1993 tot stand kwam, was niet meer dan een voetnoot en een theatrale schijnvertoning. De situatie ontplofte letterlijk toen het vliegtuig van Habyarimana op 6 april 1994 werd neergehaald. ‘Hutu Power’ schoof de zwarte piet hiervoor door richting Tutsi’s en de situatie mondde uit in een 100-dagen durende genocide die het leven kostte aan circa 1 miljoen Tutsi’s en dissidente Hutu’s. Deze naar ‘Hutu Power-normen’ nodige zuivering werd reeds voor de aanslag op Habyarimana voorbereid waardoor er sterke vraagtekens kunnen geplaatst worden bij diens omkomen. Ook de rol van de internationale troepen binnen de Rwandese volkerenmoord kan sterk in vraag worden gesteld. De 2000 aanwezige UNAMIR (United Nations Assistance Mission)  soldaten die vanaf 1993 in het land waren en de vrede moesten bewaken deden niets om deze genocide te voorkomen. Roméo Dallaire, de bevelhebber van de UNAMIR, zag de ernst van de situatie nochtans in, maar zijn bede om meer manschappen werd niet beantwoord.

Na de dood van 10 Belgische blauwhelmen trok België zijn troepen terug, terwijl de VS van bij het begin druk zetten voor een erg beperkt mandaat waarbij de VN enkel toezag op de vrede en de UNAMIR enkel mocht ingrijpen indien zelf aangevallen. De houding van de VS was een regelrechte uitloper van het debacle enkele maanden ervoor in Somalië waarbij 24 Amerikaanse soldaten het leven lieten. De terugtrekking van de Belgische troepen in de film waarbij meer dan 2000 vluchtelingen aan hun lot werden overgelaten, werd een symbool voor de onmacht en het schijnheilige ingrijpen van het Westen dat de genocide misschien wel niet had kunnen vermijden maar het dodentol toch aanzienlijk had kunnen reduceren.

Deze gebeurtenissen blijven in de 21ste eeuw in het collectieve geheugen van de Westerling gegrift. Dit niet alleen door films als Shooting Dogs, The Last Just Man (2002) van Steven Silver, Shake Hands With The Devil (2007) van Roger Spottiswoode en het bekroonde Hotel Rwanda (2004) van Terry George, maar ook door de gebeurtenissen in Darfur waar de wijfelende houding van de Internationale Gemeenschap andermaal een genocide dreigde te bewerkstelligen die het leven aan honderdduizenden kon kosten.

De setting voor de film ‘Shootingdogs’ wordt gevormd door de Rwandese genocide die in 1994 aan meer dan 800 000 Tutsi’s het leven kostte. De wortels voor dit 50 jaar aanslepende conflict moeten gezocht worden in de rassenpolitiek die de Duitse en Belgische kolonisatoren tijdens de koloniale periode voerden. De Tutsi minderheid werd wetenschappelijk ‘minder zwart’ en superieur verklaard. Een gegeven waarop onder andere de Rooms katholieke kerk in zijn bekeringsijver erg gretig inspeelde. Deze bal kaatste na de Tweede Wereldoorlog  terug en liet het koloniale bewind achter met een Tutsi elite die zijn onafhankelijkheid opeiste. Laatstgenoemden werden hierop bedankt voor bewezen diensten en ingeruild voor een tot dan toe onderdrukte Hutu meerderheid, de massaslachtingen en een autoritair en dictatoriaal bewind na de onafhankelijkheid als voorspelbare gevolgen.
Het precaire evenwicht dat door de aanstelling van Juvénal Habyarimana (Hutu) als president in 1993 tot stand kwam, was niet meer dan een voetnoot en een theatrale schijnvertoning. De situatie ontplofte letterlijk het vliegtuig van Habyarimana op 6 april 1994 werd neergehaald. ‘Hutu Power’ schoof de zwarte piet hiervoor door richting Tutsi’s en de situatie escaleerde in een 100 dagen durende genocide die het leven kostte aan circa 1 miljoen Tutsi’s en dissidente Hutu’s. Deze naar ‘Hutu Power-normen’ nodige zuivering werd reeds voor de aanslag op Habyarimana voorbereid waardoor er sterke vraagtekens geplaatst worden bij diens omkomen. Ook de rol van de internationale binnen de Rwandese volkerenmoord wordt sterk in vraag gesteld. De 2000 aanwezige UNAMIR ((United Nations Assistance Mission)  soldaten die vanaf 1993 in het land waren en de vrede moesten bewaken deden niets om deze genocide te voorkomen. RoméoDallaire, de bevelhebber van de UNAMIR, zag de ernst van de situatie nochtans in, maar zijn bede om meer manschappen werd niet beantwoord.
Na de dood van 10 Belgische blauwhelmen trok België zijn troepen terug, terwijl de VS van bij het begin druk zetten voor een erg beperkt mandaat waarbij de VN enkel toezag op de vrede en de UNAMIR enkel mocht ingrijpen indien zelf aangevallen. De houding van de VS was een regelrechte uitloper van het debacle enkele maanden ervoor in Somalië waarbij 24 Amerikaanse soldaten het leven lieten. De terugtrekking van de Belgische troepen in de film waarbij meer dan 2000 vluchtelingen aan hun lot werden overgelaten, werd een symbool voor de onmacht en schijnheilige ingrijpen van het Westen dat de genocide misschien wel niet had kunnen vermijden maar het dodentol toch aanzienlijk had kunnen reduceren.
Deze gebeurtenissen blijven in de 21ste eeuw op het collectieve geheugen van de Westerling gebrand. Dit niet alleen door films als ‘ShootingDogs’, ‘The Last Just man’van Steven Silver, ‘Shake Hands With The Devil’van Roger Spottiswoode en het bekroonde ‘Hotel Rwanda’ van Terry George, maar ook met de gebeurtenissen in Darfur waar de wijfelende houding van de Internationale Gemeenschap andermaal een genocide dreigen te bewerkstelligen die het leven aan honderdduizenden kan kosten.
Onderwijs
De analyse die hieronder gemaakt werd is specifiek gericht op geschiedenislessen maar kan evenwel in cultuur- als gedragswetenschappen gebruikt worden. De film kan in zijn geheel gebruikt worden om leerlingen een beeld te geven van de genocide die in Rwanda plaatsvond. Hieronder maakten wij een opdeling in verschillende subthema’s die gehanteerd kunnen worden voor uiteenlopende lesonderwerpen. Bij wijze van voorbeeld kan de informatie die in de film gegeven wordt over het begrip ‘genocide’ gelinkt worden aan de jodenuitroeiing of kan de rol van de VN uitgelegd worden.

Historische kritiek

De lessenreeks over Shooting dogs. Beyond the gates wil leerlingen uit het zesde leerjaar TSO van het katholiek onderwijs laten kennismaken met de Rwandese genocide. Daarnaast leren de zesdejaarsleerlingen een historische film kritisch analyseren.

Leerplan doelstellingen (VVKSO, derde graad TSO-KSO)

10 De leerlingen tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden (E 9).

12 De leerlingen verdiepen, verfijnen en verruimen de vaardigheden van de eerste en de tweede graad die verband houden met het ordenen van informatie in tijd, ruimte en socialiteit, met het structureren van informatie en met het formuleren en toepassen van elementaire aspecten van de historische methode (heuristiek, kritiek en synthese) (E 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18): de expliciete én impliciete boodschap van een bron detecteren.

22 De leerlingen kunnen diverse soorten primaire en secundaire bronnen (zoals beelden geluidsmateriaal, schema’s, tabellen, diagrammen, kaarten, cartoons, dagboekfragmenten, reisverslagen, memoires) herkennen. Ze kunnen historische en algemene vaardigheden toepassen op uiteenlopende soorten bronnen waaronder ook producten en media van de informatie- en communicatietechnologie (ICT) (E 13).

25 De leerlingen geven blijk van een kritische houding bij het gebruik van informatie over de historische en actuele werkelijkheid (E 20, 22).

26 De leerlingen beseffen dat de kennis van het verleden niet exact de historische werkelijkheid weergeeft en dat onze historische kennis onvolledig en voorlopig is.

32 De leerlingen zijn bereid om de actuele/historische spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken te bekijken, rekening houdend met achterliggende waarden, normen en mentaliteiten (E 20).

Doelstellingen lessenreeks

De leerlingen maken kennis met de Rwandese genocide.

De leerlingen leren dat ideologieën en mentaliteiten invloed hebben op de beeldvorming over ‘de ander’ en hun gedragingen ten opzichte van ‘die ander’; toegepast op de Rwandese genocide.

De leerlingen ontdekken hoe de kijker (en de makers van de film) vanuit een bepaald perspectief naar de Rwandese genocide (= het verleden) kijkt (= geschiedenis).

De leerlingen leren een onderscheid maken tussen de expliciete boodschap van de film (= het Westen keek weg terwijl duizenden Tutsi’s op een gruwelijke manier vermoord werden) en de impliciete boodschap van de film (= de twee blanke hoofdrolspelers, net als de BBC-ploeg, zuiveren ons geweten).

De leerlingen leren diverse bronnen observeren en analyseren. Ze leren omgaan met tegenstrijdige informatie. Ze leren zoeken naar de redenen voor de ‘foute’ informatie.

De leerlingen leren dat een (historische) film (net als geschiedenis) een weergave van de werkelijkheid is en niet de werkelijkheid an sich. Ze beseffen dat ze kritisch naar films moeten kijken.

De leerlingen leren tools om kritisch naar films te kijken en deze te analyseren. Ze leren het analysemodel van historische films kennen (en het onderscheid tussen de filmische, narratieve en symbolische laag).

Draaiboek lessenreeks Shooting dogs
Les 1 & 2 & 3 & 4 (= 4 x 50 min)

We kijken klassikaal naar de volledige film Shooting dogs. De film duurt 115 minuten, waardoor je best veel tijd verliest. Toch vind ik het een meerwaarde om de film in de klas volledig te laten spelen: ik wil dat de leerlingen eerst een gevoel van afschuw ervaren vooraleer ze de film kritisch zullen analyseren. Het contrast tussen de emoties die de film oproept en de rationaliteit van de historische kritiek toegepast op de film is groot, maar juist daarom zo interessant.

5 min: Vooraleer we de film bekijken, peil ik eerst naar de kennis van de leerlingen over Rwanda. Dit doen we door een mindmap over Rwanda te maken. De leerlingen schrijven woorden op waaraan ze denken. De woorden komen op het bord terecht. Door gerichte vragen te stellen, komen volgende woorden op het bord te staan:

• Kigali
• (Oost-)Afrika
• Hutu en Tutsi
• Genocide, 1994
• Armoede
• President Paul Kagame
• …

125 min: We kijken naar Shooting dogs.

20 min: Na de film plaatsen de leerlingen zich in een cirkel. Ze krijgen een post-it en daarop schrijven ze iets wat ze kwijt willen over de film. Daarna houden we een klasgesprek over de film en hetgeen ze hebben opgeschreven.

Ten slotte leg ik het doel van de verdere lessenreeks over Shooting dogs uit. Ik vertel dat we deze film kritisch zullen onderzoeken. We zullen de film volgens de methode van de historische kritiek onderzoeken. Hoe zullen we dit onderzoeken?

Ik leg uit dat we het analysemodel van historische films zullen gebruiken:

Filmische laag: Hoe wordt het verleden uitgebeeld? Decor, kostuums, gebruiksvoorwerpen, camerastandpunten, muziek, …

Narratieve laag: Waar gaat het over? En hoe wordt deze geschiedenis verteld? Chronologie, oorzaken & gevolgen, hoofdrolspelers, …

Symbolische laag: Wat betekent het? Welke waarden & normen zitten in de film vervat? Tijdsgeest/mentaliteit: historisch of actueel?

50 min: Tijdens de vierde en laatste les gebruiken de leerlingen een digitale cursus en fragmenten uit de film. Na het lesuur geven de leerlingen de ingevulde cursus af ter verbetering. De antwoorden staan op punten. Extra: indien de meeste leerlingen nog niet klaar zijn, mogen ze er thuis verder aan werken.

Zie voor de digitale cursus bij deze les de bijlage bovenaan deze pagina.

Bijlages

Shooting Dogs_Historische_Kritiek_Werkbundel.pdf150.72 KB

Bronnen

• Literatuur:

Palmer (R.), Colton (J.) en Kramer (L.), A history of the modern world. Boston, McGraw-Hill, 2007,  1259 p.

• Internet:

http://www.imdb.com/title/tt0420901/

http://www.serendib.be/gievandenberghe/artikels/applausvoorgenocide.htm

http://www.bbc.co.uk/films/2006/03/17/shooting_dogs_2006_review.shtml

https://www.thoughtco.com/best-and-worst-african-conflict-movies-3438317

Human Rights Watch - Leave None to Tell the Story - Genocide in Rwanda,  1999.

www.hrw.org/reports/1999/rwanda/Geno15-8-01.htm