Stageopdracht 1
HISTORISCHE KAARTEN KUSTZONE (HISGISKUST)
Het kustgebied is bij uitstek een dynamische regio waarop zowel natuurlijke aspecten (zeespiegelstijging, stormvloeden, etc.) als antropogene factoren (inpoldering en bedijking, economische activiteiten, bewoning, oorlogen, etc.) inwerken. Historische kaarten van de kustzone vatten uitstekend het dynamische karakter van deze regio. Elke kaart bevriest immers een bepaald moment in de tijd als een stille getuige van de toenmalige toestand van onze kust en zee. Vanuit dit idee startte het VLIZ een initiatief om kaarten teruggaand tot de 16e eeuw digitaal te ontsluiten, en zo belangrijke informatie over de kustzone, het Belgisch deel van de Noordzee, het Zwin en de monding van de Schelde (incl. de grensgebieden) beschikbaar te maken. De kaarten worden gegeorefereerd (zodat ze op een gestandaardiseerde wijze kunnen gevisualiseerd en vergeleken worden) en de geometrische nauwkeurigheid wordt geanalyseerd in MapAnalyst (Jenny & Hurni, 2011). Verder worden bepaalde zaken (kustlijn, duinen, etc.) gevectoriseerd en als shapefile aangeboden. Deze afgeleide producten en de relevante metadata worden in navolging van de open-data beweging vrij aangeboden aan eindgebruikers op www.vliz.be/hisgiskust.
De Flandria-kaart van Gerardus Mercator (1570-1571) (Bron: Cultuurbibliotheek/HisGISKust).
Mogelijke taken voor studenten
- Ondersteuning van lopende werkzaamheden in het kader van dit initiatief (georefereren, vectorisatie, geometrische nauwkeurigheid, etc.)
- Reconstructie van de historische zeebodem (bathymetrie en sediment-eigenschappen)
- Analyse van de evolutie van overstroombare gebieden, in het kader van veiligheid tegen overstromingen
- Analyse van de evolutie van bepaalde habitats zoals het duingebied
- Historische analyse van het kustgebied
- Onderwerpen voor een masterproef kunnen verkend worden in overleg met de promotoren van de onderzoeksgroepen
- Ervaring met GIS is aanbevolen, maar geen noodzaak. P a g i n a | 3
Stageopdracht 2
HISTORIEK BELGISCH MARIEN ONDERZOEK
België kan bogen op een lange traditie in de mariene wetenschappen. Deze historiek gaat terug tot enkele verre voorlopers in de 16e eeuw, maar het was uiteindelijk wachten tot de 19e eeuw vooraleer de mariene studies een vaste component van het Belgische wetenschappelijk leven werden. Het land beschikte algauw over een verdienstelijk en gerespecteerd korps van zee- en kustonderzoekers, terwijl ook de onderzoeksinfrastructuur stapsgewijs uitgebreid werd. Binnen het VLIZ worden inspanningen geleverd om de historiek van dit onderzoeksdomein zo goed mogelijk te documenteren in informatieve fiches, bedoeld voor een groot publiek, en verder toegankelijk te maken via een interactieve tijdslijn. Het voorlopige resultaat van dit streven wordt verzameld op de landingspagina www.vliz.be/nl/historiek-zeewetenschappen.
Detail van de infographic over de historiek van het Belgisch marien onderzoek (Bron: Scigrades/VLIZ).
Mogelijke taken voor studenten
De stage zou bestaan uit het opspeuren, doorzoeken en verwerken van informatie uit literatuur en bronnenmateriaal, met als doel het aanmaken van informatieve fiches. Verschillende onderwerpen komen hiervoor in aanmerking:
- Markante figuren: Het leven en werk van markante figuren uit de historiek van het marien onderzoek documenteren (vb. Desiré Damas, Marcel Dubuisson, Edouard Delcroix, etc.)
- Expedities: Belangrijke expedities van Belgische onderzoekers uit de 19e en 20e in kaart brengen. Een voorbeeld is de expeditie van Edouard Van Beneden naar Brazilië (1872-1873). Het onderzoek zou de voorbereidingen, doelstellingen, verloop en resultaten (zowel van Van Beneden als van zijn medereizigers Camille Van Volxem en Walthère de Selys Longchamps) van de expeditie in kaart brengen, en deze kaderen binnen een bredere maatschappelijke context (de exploratiegedachte, het belang van de evolutietheorie voor het onderzoek van Van Beneden,…).
- Belgische mariene wetenschappers in buitenlandse mariene stations: Vanaf de jaren 1870 kwam het (toen nog vrij nieuwe) onderzoeksdomein van de zeewetenschappen in heel Europa in snel tempo tot volle ontwikkeling. Op talloze plaatsen langs de Europese kustlijn verschenen toen mariene onderzoeksstations, terwijl baanbrekende wetenschappelijke oceaanexpedities een schat aan nieuwe gegevens aan het licht brachten. Het tijdperk van het moderne zeeonderzoek was hiermee finaal aangebroken. Ook in de Belgische wetenschappelijke wereld was de geestdrift voor deze nieuwe discipline groot. Heel wat Belgische wetenschappers reisden dan ook af naar de nieuw opgerichte mariene onderzoeksstations in Europa (o.a. in Napels, Concarneau, Roscoff, Wimereux, enz.) om daar onderzoek uit te voeren, en/of onderhielden nauwe contacten met buitenlandse mariene wetenschappers. Een onderzoek betreffende deze materie zou zich richten op het in kaart brengen van de aanwezigheid van Belgische wetenschappers in één/meerdere buitenlandse stations, het documenteren van het systeem waarbij stations ‘werktafels’ verhuurden aan nationale regeringen of wetenschappelijke instellingen, het nagaan van de internationale relaties die door Belgische wetenschappers uitgebouwd werden, …
- Mijlpalen: Belangrijke mijlpalen en evenementen in de geschiedenis van het Belgisch marien onderzoek, zoals bijvoorbeeld de Internationale Congressen van de Zee (1936, 1939, 1946 en 1951).
Stageopdracht 3
HISTORIEK BELGISCHE ZEEVISSERIJ – EEN EEUW ZEEVISSERIJ IN BELGIË: (SOCIO-) ECONOMISCHE DATA
Vlaamse vissers hebben steeds lange afstanden afgelegd om hun economisch concurrentievermogen te vergroten en nieuwe mogelijkheden te verkennen. De kabeljauwvisserij in het ‘Noorden’ vanaf het einde van de 15e eeuw en de visserij in de Labradorzee en de Barentszee en in Portugese, Marokkaanse en Spaanse wateren in de vroege 20e eeuw zijn enkele voorbeelden van deze langeafstand-visserij door de vloot van een kleine natie. Deze ruimtelijke referenties van de visserijactiviteiten zijn cruciaal voor het visserijbeheer.
Historische datasets betreffende de ruimtelijke verspreiding van de visserij-inspanning en de aanlandingen zijn reeds zeer beperkt is, maar dit is nog meer het geval voor economische gegevens. Toch blijft de sociale en economische geschiedenis van de Belgische visserij relevant, in het bijzonder in de huidige tijden waarin de druk op het milieu enorme veranderingen veroorzaakt in de sector. Historische baselines, referentiepunten en trends kunnen een belangrijk licht werpen op mogelijke ontwikkelingen voor de toekomst: van veranderingen in werkgelegenheid, arbeidsomstandigheden en lonen in specifieke visserijtakken, over verschuivingen in doelsoorten tot de rentabiliteit van schepen en het gebruik van vistuig. Dit is waardevol voor het huidige visserijbeheeradvies, maar eveneens binnen de context van een ruimer maritiem beleid (maritieme ruimtelijke ordening, mariene milieus strategie, etc.)
Verkoop van roggen in de vismijn van Nieuwpoort (Bron: VLIZ/Collectie Daniel Moeyaert).
Studiemateriaal
Voor de Belgische visserij werden de gegevens over de samenstelling (welke soorten werden gevangen en in welke hoeveelheden) en de waarde (totale opbrengst per soort en de gemiddelde waarde van de soorten die worden verkocht in de vismijn) van de aanvoer per soort gestandaardiseerd en geïntegreerd voor de periode 1929 tot heden (VLIZ 2009, Lescrauwaet et al. 2010, Lescrauwaet 2013). De resulterende database (HiFiDATA) omvat bijgevolg 80 jaar aan data, ingedeeld per soort (41 soorten), per haven van aanlanding in België (4 havens) en buitenlandse havens, en per visgebied (21 gebieden). Al deze economische gegevens bieden, na zorgvuldige analyse, een unieke mogelijkheid voor de studie van de geschiedenis van de visserij-economie. Daarnaast beschikt het VLIZ ook over belangrijke bronnen en gegevens betreffende de socio-economische realiteit van de Belgische visserijsector in de periode voor 1909.
Mogelijke taken voor studenten
Enkele brede onderzoeksvoorstellen worden hieronder opgesomd. Deze suggesties kunnen echter allemaal verder verfijnd worden:
- Historische economie van de Belgische kustvisserij, gericht op schelpdiervisserij
- Historische economie van de Belgische kustvisserij, gericht op platvis (tong, schol, tarbot, griet, ...)
- Historische economie van de Belgische visserij in IJsland
- Historische economie van de haringvisserij
- Historische economie van de garnaalvisserij, waaronder commerciële, recreatieve, ambachtelijke en op levensonderhoud gericht visserij
- Transities in de uitrusting en technologie in de Belgische visserij (bijvoorbeeld van zeil naar stoom naar motor)
- Socio-economische analyses van de Belgische visserij in specifieke periodes
De resultaten van dit werk zullen uitmonden in communicatieproducten (gepubliceerd op de website) en beleidsrelevante producten.
Onderwerpen voor een masterproef kunnen verkend worden in overleg met de promotoren van de onderzoeksgroepen.
Stageopdracht 4
HISTORIEK BELGISCHE ZEEVISSERIJ – MONSTERROLLEN
Tot in 2005 dienden vissers zich, alvorens op een nieuw schip aan het werk te gaan, in het monsterkantoor in te schrijven op de monsterrol; het zogenaamde ‘aanmonsteren’. Dergelijke kantoren, het Waterschoutsambt, waren aanwezig in Oostende, Zeebrugge, Nieuwpoort, Gent en Antwerpen. De Waterschout, ook wel gekend als Commissaris van het Zeewezen of Commissaire Maritime, was er gezeteld en bevoegd voor het invullen van deze documenten. De inschrijving op de monsterrol werd gezien als een soort arbeidscontract met de rederij. De visser had als bewijs van inschrijving op de monsterrol ook een eigen monsterboekje (ook zeemansboekje genoemd) op zak. De officiële monsterrollen werden bijgehouden in de monsterkantoren, maar er was ook steeds een dubbel aan boord die door de schipper bij de boordpapieren werd bewaard. Monsterrollen bevatten enorm veel informatie over de tochten van een schip in een specifiek jaar. We kunnen er niet enkel de scheepstypes, de officiële scheepsnamen en de tonnenmaat van een schip in ontdekken, maar ook de naam van de rederij, de bestemming van de reis, en de lijst van opvarenden in terug vinden, compleet met naam en voornaam, leeftijd, rang en wijze van betaling.
Monsterrol van de Oostendse sloep Richard Alphonse uit 1912, toebehorend aan én bestuurd door Richard Verburgh (Bron: FOD Mobiliteit en Vervoer – Dienst Scheepvaartcontrole).
Mogelijke taken voor studenten
De monsterrollen van de Waterschoutsambt van Oostende, die teruggaan tot het prille begin van de Belgische natie, worden vandaag bewaard door de FOD Mobiliteit en Vervoer – Dienst Scheepvaartcontrole, die de collectie open wil stellen voor onderzoekers. Onder begeleiding van het VLIZ zou op basis van deze documenten bijvoorbeeld een analyse kunnen gemaakt worden van de samenstelling van de bemanning in bepaalde periodes (steekproeven per decennia) of voor bepaalde types visserij (vb. visserij naar IJsland in de jaren 1950), over de loonsverdeling, enz. In samenspraak met de student kan het onderzoeksthema verder verfijnd worden.
Onderwerpen voor een masterproef kunnen verkend worden in overleg met de promotoren van de onderzoeksgroepen.
Stageopdracht 5
HISTORIEK BELGISCHE ZEEVISSERIJ – OVERIGE MOGELIJKHEDEN
In overleg met het VLIZ (en de begeleidende docent), kan de student ook kiezen om een opdracht uit te werken omtrent één van de volgende onderwerpen:
- Monsterboekjes: Dit zijn persoonlijke boekjes van vissers die o.a. dienden als internationaal paspoort voor de douanecontrole bij het binnenvaren in een buitenlandse haven. De boekjes bevatten alle mogelijke gegevens over de persoon zelf, waaronder familienaam en voornamen, geboorteplaats, -datum, nationaliteit, de namen van de ouders, lengte, kleur ogen, bijzondere (lid)tekens, enzovoort. Oud-vissers Daniel Moeyaert en Roland T’Jaeckx beschikken over een bijzondere collectie van deze documenten, en in 2017 plant het NAVIGO – Nationaal Visserijmuseum in Oostduinkerke een expositie betreffende dit onderwerp.
- De educatieve programma’s van visserijscholen
- Migratie en bevolking aan de kust (op basis van de reeks ‘Mémorial administratif de la Province Occidentale’/‘Bestuursmemoriaal van de Provincie West-Vlaanderen’)
- Gekaapte brieven van Oostendse vissers
- Boek en expo 500 jaar Vlaamse zeevisserij
In samenwerking met dr. Jan Parmentier is het VLIZ bezig aan een publicatie over 500 jaar Vlaamse zeevisserij. Naast een boek wordt hierbij ook een expo voorzien in het najaar van 2018, in samenwerking met het Museum aan de Stroom te Antwerpen (MAS) en het Nationaal Visserijmuseum in Oostduinkerke (NAVIGO). Een stage binnen dit project zou zich onder andere kunnen toespitsen op het verzamelen van beeldmateriaal voor het boek én de expo.
