Troy

Inhoud

Deze film schetst het verhaal van Homeros’ epos, de Ilias, dat handelt over de wrok van Achilles in de Trojaanse oorlog. We zien dat de Trojaanse prins Paris de mooie Helena ontfutselt uit de handen van haar echtgenoot, de Griekse koning Menelaos van Sparta, en haar meeneemt naar Troje. De woede bij Menelaos is compleet en hij schakelt zijn broer, Agamemnon, de oorlogszuchtige koning van Mycene, in om een Griekse oorlog te starten tegen het welvarende Troje aan de andere kant van de Bosporus. Een gigantisch Grieks leger trekt naar Troje om Helena terug te brengen naar haar wettige echtgenoot. In deze oorlog zien we Achilles strijden voor persoonlijke roem, we zien de lafheid van Paris en tenslotte ook de dapperheid van de Trojaanse prins Hector, die het durft op te nemen tegen Achilles.  

De oorlog eist zijn slachtoffers: Hector vermoordt onwetend Achilles’ vriend Patroklos en moet dit met zijn eigen dood bekopen. Achilles zelf vindt de dood door de hand van de laffe Paris en het befaamde houten Paard van Troje, door Odysseus bedacht, zorgt uiteindelijk voor de ondergang van het eens zo glorierijke Troje.  

Productie

Troy is het resultaat van een samenwerking tussen Warner Bros. Pictures en Plan B, de productiemaatschappij van Brad Pitt. De regie was in handen van Wolfgang Petersen. David Benioff zorgde voor het filmscenario. 

De film is gebaseerd op het verhaal van Homeros over de Trojaanse oorlog, de Ilias, en op verscheidene andere bronnen. De prent verschilt evenwel op verschillende vlakken van de mythe. Zo eindigt de Ilias na de dood van Hector, terwijl het verhaal in de film wordt afgewerkt tot het einde van de oorlog, tot de ondergang van Troje, zoals beschreven in de Odyssee. Daarnaast wordt ook de activiteit van de goden in de film bijna volledig verwijderd. Zowel Benioff, als Petersen waren immers van mening dat de rechtstreekse inmenging van de goden op het menselijke gedrag in een hedendaagse adaptatie belachelijk zou lijken. Zelf zien zij echter geen graten in een dergelijke aanpassing. Homeros veroorloofde zich immers ook veel vrijheden. Hij schreef de Ilias en de Odysea zo'n 500 jaar na de val van Troje en baseerde zich op mondelinge overleveringen, liederen en legendes. De Ilias is dus niet hét verhaal van de Trojaanse oorlog, stelden ze, het is Homeros' versie ervan. De filmmakers hebben er nu hun versie van gemaakt. En dit maken ze ook aan de kijker duidelijk, getuige de disclaimer aan het einde van de prent, waarin Homeros' werk als "inspiratiebron" wordt betiteld.

 De opnames van de film vonden vooral plaats op het mediterraans eiland Malta. De stadspoort van Troje werd in Mexico gereconstrueerd.

Receptie

De meningen over Troy liepen sterk uiteen. Vooral de opmerkelijke verschillen tussen Homeros' werk en de film, vormden de voorbije jaren geregeld onderwerp van discussie. Hieronder volgen enkele treffende citaten van zowel 'voor'- als 'tegenstanders' van de prent:​

• Jos Martens op http://users.telenet.be/michel.vanhalme/films3204.htm : "Doet de film de echte Ilias onrecht aan? De goden zijn wel lijfelijk afwezig, maar voor de rest is de geest vrij behoorlijk gerespecteerd. De Ilias zit effectief vol bloederige knokpartijen en de verheerlijking van een soort slagersheroïsme"
• David Denby in The New Yorker: "[It's] harsh, serious, and both exhilarating and tragic, the right tonal combination for Homer”.
• Andrea Toal in Sight & Sound (nov. 2004): "Petersen (...) makes a decent spectacle of Homer's epic tale, but while omissions are inevitable when adapting a story as vast as the Iliad, the script seems excessively flimsy. The decision to leave out the machinations of the Gods weakens the mythic quality (...)."
• Carolyn Jess (van de universiteit van Sunderland in de U.K.) in Literature Film Quarterly (2005): “The list of this film's deliberate misreadings and inadvertent misinterpretations is enough to take up an entire review."

Voor een meer diepgravende vergelijking tussen Homeros' Ilias en de film Troy verwijs ik echter graag naar een artikel van Hanna M. Roisman, getiteld Helen and the Power of Erotic Love: from Homeric Contemplation to Hollywood Fantasy, dat in 2008 werd gepubliceerd in het tijdschrift College Literature (cf. Bronnenlijst). Hierin focust zij op de representatie van Helena en de kracht van de erotische liefde in de Ilias enerzijds en in verschillende Hollywoodadaptaties anderzijds. Zij heeft hierbij oog voor mechanismen zoals actualisering, identificatie bij de lezer/kijker, enzovoort.

Onderwijs

Troy is gebaseerd op het heldenepos van Homeros, de Ilias. Dit verhaal is geen historische werkelijkheid, maar een epos vol mythologische verwijzingen. De Ilias is echter het best gekende epos in de Westerse wereld en is een onderdeel van de lessen Grieks of Geschiedenis in het middelbaar onderwijs. Het is dus essentieel dat de leerlingen begrijpen dat een epos verfilmd werd en geen historische werkelijkheid. Voorts is het van belang dat zij inzien dat de filmmakers een eigen - meer eigentijdse - interpretatie van de Trojaanse oorlog in beeld wilden brengen en geen letterlijke adaptatie van Homeros' tekst (zie 'productiecontext' en 'receptiedebat'). 

 Hieronder volgt alvast een bespreking van enkele treffende filmfragmenten, die - mits een kritische benadering - ook in de geschiedenisles kunnen worden behandeld:  

 1. De godenwereld - Mythologie​

• Scène 8 (0:23:31-0:26:19): Hier zien we de enigste inmenging van de goden in de menselijke wereld. Dit komt zeer vaak voor in het epos, maar slechts eenmaal in de film. Achilles krijgt hier bezoek van zijn moeder Thetis, die een nimf is. Ze voorspelt Achilles' glorie en eeuwige faam indien hij gaat strijden in Troje, maar ook de dood zal hem vinden in de Trojaanse oorlog.
• Scène 9 (0:26:19-0:29:04): We zien Briseïs, de nicht van Paris en Hector, die dienares geworden is in de tempel van Apollo, de zonnegod.
• Scène 10 (29:04-0:32:14): Hier zien we het geloof van de oude Grieken in hun goden: Apollo zal Troje beschermen omdat hij nu eenmaal hun belangrijkste god is. We zien hier ook de rationele kritiek hiertegen van Hector.
• Scène 11 (0:32:14-37:53): Priamos bidt tot de goden om hem te steunen, verder zien we de tempel van Apollo aan het strand en hoe daar dienst gehouden wordt.
• Scène 12 en 13 (0:37:53-0:46:55): Vernielen en plunderen van de tempel van Apollo. Dit is een grote belediging voor de god en het Trojaanse volk hoopt op de wraak van Apollo.
• Scène 16 (0:54:34-0:58:00): Priester die voortekenen uitlegt. Een boer heeft een adelaar gezien met een slang in zijn klauwen, dit wordt geïnterpreteerd als een voorteken dat de Trojanen de volgende dag een grote overwinning zouden boeken.
• Scène 26 (1:29:17-1:33:20): Men toont het militaire overleg van de Trojanen waarin de goden opnieuw een rol spelen. De priester interpreteert voortekenen die van de goden komen en op basis daarvan beslist men over te gaan tot een aanval op de Grieken.
• Scène 38 (2:10:09-2:13:12): Het paard van Troje wordt gezien als een geschenk van de goden en moet dus meegenomen worden in de stad.
• Scène 42 (2:22:01-2:24:56): We zien Achilles getroffen worden in zijn Achilleshiel, de enige zwakke plek op zijn lichaam en de enige manier om hem te doden, zoals bekend is uit de mythologie.

2. De dood in het Oude Griekenland

• Scène 24 (1:20:11-1:23:53): Na het gevecht mogen de Grieken hun doden ophalen en meenemen naar hun kamp. De doden worden verbrand op hoge brandstapels en worden munten geplaatst op de ogen van de overledenen zodat ze hun overgang naar de onderwereld konden betalen.
• Scène 30 (1:42:59-1:46:15): Begrafenis van Patrokles – opnieuw een brandstapel en munten op zijn ogen.
• Scène 34-37 (1:57:06-2:10:09): Hector sterft en Achilles belooft, naar Griekse gewoonte, een wapenstilstand van 12 dagen aan Priamus om te rouwen om zijn dood. Ook het belang van een begrafenis wordt benadrukt. Zonder een begrafenis kon men immers nooit rust vinden en moest men eeuwig rond blijven zwerven.
• Scène 43 (2:24:56-2:26:43): De begrafenis van Achilles.  

3. Oorlogsvoeren

• Scène 1 (0:00:00-0:01:58): We zien koning Agamemnon strijd voeren tegen de Thessaliërs. Hij overwon de Griekse stammen en dwong hen een alliantie aan te gaan met hem. We leren dat de koningen vooraan eerst overleg plegen, we leren over de formatie en wapens van de soldaten.
•  Scène 11-12 (0:32:14-0:42:15): Gevechtsscène aan het strand. De Trojanen versterken hun strand met lange houten speren. We zien de tactiek in het leger om de schilden dicht bij elkaar te plaatsen en zo vooruit te gaan in de strijd.
•  Scène 15 (0:50:27-0:54:34): We zien de legertent van het oppercommando van de Grieken. Na hun overwinningen schenken koningen oorlogsbuit, waaronder slavinnen, aan Menelaos.
• Scène 19-23 (1:02:41-1:20:11): We zien de verdedigingsformatie van de Trojanen. Zij blijven dicht bij de stadspoorten en worden in de rug verdedigd door boogschutters. Na een overleg tussen de Trojaanse prinsen en Griekse koningen wordt besloten tot een duel. We zien hier dat Troje zeer goed beschermd is: de boogschutters houden de Grieken af en de stadsmuren zijn hoog en stevig.
• Scène 27 (1:33:20-1:37:04): Een nachtelijke aanval van de Trojanen die gebruik maken van vuurbommen om het Griekse kamp te vernielen.
• Scène 39-43 (2:13:12-2:26:43): Vernieling en plundering van Troje door Griekse soldaten.

4. Steden uit de Oudheid

• Scène 4 (0:08:59-0:13:57): Sparta en de Koninklijke feestzaal.
• Scène 5 (0:13:57-0:18:39): De stad Mycene en de troonzaal van de koning.
• Scène 9 (0:26:19-0:29:04): Troje, we zien het paleis op de acropolis en de stad beneden.  

5. Relatie man-vrouw in Oudheid

• Scène 4 (0:08:59-0:13:57): We zien dat koning Menelaos zeggenschap heeft over het leven of de dood van zijn vrouw. Indien zij ontrouw is, mag hij haar leven nemen.

Historiografie

Troje was lange tijd enkel bekend uit de mythologische verhalen, totdat Heinrich Schliemann in 1870 op de juiste plaats begon te graven naar de historische stad. In totaal werden zo’n 9 lagen ontdekt, waarvan er dan 2 opnieuw verdeeld zijn in a en b. Laag VI of VIIa zou het Troje zijn uit de Trojaanse oorlog. De Ilias vertelt over het tiende en laatste jaar uit deze oorlog en werkt met vele flashbacks. Moderne historici nemen aan dat de Trojaanse oorlog niet fictief is en dat Grieken de stad rond 1180 v. Chr. vernield hebben. Myceense overblijfselen in de lagen van Troje lijken dit te bevestigen.

Het saga van Homeros met al haar mythologische personages is natuurlijk wel fictief en hoewel de film beweert gebaseerd te zijn op de Ilias zien we dat de filmmakers zich veel vrijheid gepermitteerd hebben. Zo sterft Ajax bij Homeros eigenlijk pas na Achilles en is het niet Agamemnon die Priamus doodt. Het verhaal wordt voor de doorsnee kijker, die het epos niet heeft gelezen, zo wel een stuk begrijpelijker omdat er minder personages in voorkomen. Ook wordt de vernieling van de stad nog getoond, alhoewel dit in de Ilias niet meer aan bod komt.

Bronnen