Paradise Now

Inhoud

De film Paradise Now speelt zich af in de Palestijnse stad Nablus op de Westelijke Jordaanoever en volgt de laatste levensuren van de twee jeugdvrienden Saïd en Khaled. Zij werken samen in een garage en doden de tijd met het roken van een waterpijp. Op een bepaald moment worden ze allebei benaderd door de contactgever van een radicale organisatie voor het plegen van een zelfmoordaanslag. Saïd en Khaled hadden zich, zo blijkt, reeds kandidaat gesteld met als enig verzoek om samen de aanslag te kunnen plegen. De laatste rituelen voor de zelfmoordaanslag worden vervolgens in beeld gebracht: het inspreken van een videoboodschap voor de nabestaanden en de wereld, een uitgebreide was- en scheerbeurt en een feestelijk laatste avondmaal. Op weg naar Tel Aviv gaat er echter iets fout: Saïd en Khaled verliezen elkaar uit het oog. Beide mannen beginnen te twijfelen en stellen de zinvolheid van de aanslagen in vraag. Suha, de dochter van een zelfmoordterrorist, tracht hen te overtuigen om te opteren voor geweldloos verzet. Het oorspronkelijke uitgangspunt van Khaled en Saïd over de geplande aanslag wijzigt zich langzamerhand…

Productie

Hany Abu-Assad, de Nederlands-Palestijnse regisseur, zegt het volgende over de productieomstandigheden: “Draaien in oorlogsgebied is één probleem. Niemand kan er bewegen zonder toestemming van hogerhand en dan heb je ook nog de voortdurende vernederingen. We moesten de hele tijd onderhandelen met soldaten en tegelijk ook de lokale bevolking overtuigen van onze goede bedoelingen. En dan zit je nog eens te midden het oorlogsgeweld, de dreigende invasie, het gevaar van tanks en bommen, het uitgaansverbod. Dag in, dag uit.”[1]

‘Paradise Now’ werd hoofdzakelijk gefilmd in Nablus, maar niet zonder grote problemen: een landmijn ontplofte zo’n 300 meter van de set en een raket kwam terecht op een auto nabij de set waardoor vele medewerkers definitief het project verlieten. Ook werd een medewerker door Palestijnse extremisten ontvoerd. Zij vreesden namelijk dat de film een negatief beeld zou scheppen van de daders van zelfmoordaanslagen.  Uiteindelijk heeft de crew zich moeten verplaatsen naar de stad Nazareth om daar de film verder af te werken. In een interview met de krant Telegraph gaf Abu-Assad toe dat hij dergelijke risico’s niet meer zou nemen: “[…] if I could go back in time, I wouldn't do it again. It's not worth endangering your life for a movie."[2]

Receptie

‘Paradise Now’ werd in 2006 genomineerd voor een Academy Award in de categorie ‘Beste niet-Engelstalige film’. De film won de Golden Globe in de categorie ‘Beste niet-Engelstalige film’. Het was bovendien de eerste keer dat een Palestijnse film genomineerd werd voor een dergelijke award. Een eerdere poging om een Palestijnse film te nomineren, meerbepaald de film ‘Divine Intervention’ (2002), mislukte omdat het niet voorgedragen werd door een soevereine staat. Maar aangezien ook films van o.a. Puerto Rico en Hong Kong toegelaten werden, kon men dit niet langer eisen. Er kwam echter wel luidkeels protest van Israëlische slachtoffers. Een petitie werd georganiseerd om de nominatie van de film te verhinderen.[1]

‘Paradise Now’ won nog tal van andere prijzen op ondermeer het Berlijnse Filmfestival, de Europese Film Awards, de Independent Spirit Awards en de Gouden Kalveren. Over het algemeen waren de commentaren positief. Zo scoorde ‘Paradise Now’ op IMDb 7.6/10, 78% op Cinebel, 8.2/10 op Cinenews en 3.5/5 op Film1. Veel Palestijnen én Israëli’s zijn positief over de film. Producent en medeschrijver Bero Beyer: "We horen van beide groeperingen dat de film laat zien wat zij veelal denken. De oplossing van het Israëlisch-Palestijnse conflict zit in de mensen en niet in de politiek. Voor Palestijnen komt daar bij dat ze trots zijn dat in Nablus een film is gemaakt, hoewel sommigen ook beducht waren dat wij een film over hun helden aan het maken waren. Van Israëliërs merkten we dat ze blij waren eens een blik te kunnen werpen op de voor hen vaak onbekende andere kant van de checkpoints."[2] De film stuitte echter ook op veel protest: bioscopen ontvingen brieven, e-mails en telefoontjes van mensen die vonden dat de film niet vertoond mocht worden. Demonstranten stonden voor bioscopen met spandoeken waarop te lezen stond: “Wilt u voor zeven euro een moord op joden gaan bekijken?”.

---

 

Onderwijs

Paradise Now raakt enkele thema’s aan die binnen de lessen Cultuurwetenschappen van zowel het vijfde als het zesde middelbaar (aso, Vrij Gesubsidieerd Onderwijs) aan bod kunnen komen: denken over…, media en samenleving en kunst en maatschappij. De film kan in vier delen opgedeeld worden: deel I schetst de algemene context: het leven in het Palestijnse stadje Nablus. In deel II worden Saïd en Khaled ‘uitverkoren’ om een zelfmoordaanslag in Tel Aviv te plegen. Tijdens deel III van de film loopt de operatie niet volgens plan en slaan de twee vrienden elk hun eigen weg in. Zij krijgen een tweede kans om na te denken over de morele en ethische implicaties van hun daden. Ten slotte eindigt de film met de twee vrienden die op weg zijn naar Tel Aviv waar hun wegen definitief zullen scheiden…

De film wordt best volledig aan de leerlingen getoond. Pas dan kunnen zij een volledig beeld van de film en zijn onderwerp krijgen. Eventueel kan er wel na elk deel van de film een korte bespreking met de leerlingen volgen. Vooraleer de film bekeken wordt, wijdt men best een les aan het Israëlisch-Palestijns conflict. Zonder voorkennis is het immers te moeilijk voor de leerlingen om de onderliggende betekenissen van deze film te vatten. In het zesde middelbaar kan dit onderwerp in de geschiedenisles behandeld worden.

Er worden enkele vragen opgegeven aan de leerlingen vóór ze de film bekijken. Zo weten de leerlingen waarop zij de aandacht moeten vestigen. Dit zijn zowel algemene als meer gedetailleerde vragen.

-         Hoe kan je de titel verklaren? (het beloofde paradijs en de glorie van het martelaarschap) 

-         Is er een verschil in reactie op het zelfmoordterrorisme?

-         Merk je een keerpunt in de houding van Saïd en Khaled op en wanneer?

-         Waarom speelt de islam in deze film een minieme rol? (“de Islam zorgt voor de legitimering, maar de oorzaak is de Israëlische bezetting”, aldus de regisseur Abu-Assad) 

-         Welke elementen van de islam herken je? (de continue verwijzing naar Allah, het beloofde paradijs na de aanslag…) 

-         Welke factoren wogen het zwaarst door op de beslissing van Khaled en Saïd?  Religieuze, politieke, psychologische of persoonlijke?

   

1.      Koppeling aan het thema ‘Denken over…’: ethiek en identiteitsvorming (C52)

Op vlak van ethiek laat de film duidelijk beide standpunten aan bod komen: gewelddadig verzet biedt geen oplossing – gewelddadig verzet als enige oplossing. Het opzet van de film is de kijker tot nadenken aanzetten. De regisseur neemt geen definitief standpunt in maar wil vooral discussie uitlokken. De moraliteit van zelfmoordaanslagen wordt in beeld gebracht en in vraag gesteld.

Na het bekijken van de film verwerken de leerlingen hun eigen mening over de vraag of Saïd moet doorgaan met zijn beslissing in een kort essay. Leerlingen dienen hierbij een standpunt in te nemen. In de volgende les wordt er een klasdiscussie georganiseerd. Eerst en vooral worden de pro’s en contra’s opgelijst op het bord: de zin en onzin van terreur (leerlingen sommen deze op). Vervolgens kan de klasdiscussie van start gaan. Eventueel kan de identiteitsvorming van de verschillende personages in deze film ook tijdens de klasdiscussie belicht worden: de achtergrond van de verschillende personages is immers steeds bepalend voor de beslissingen tijdens hun latere leven. Zowel Saïd als Khaled groeiden op in bezet gebied en werden hun hele leven lang geconfronteerd met het dagelijkse geweld. Beiden zijn er bijgevolg van overtuigd dat geweld het enige middel is om de strijd tegen de bezetting te winnen. Suha daarentegen, groeide niet op tussen al het geweld en leeft ook in Nublus in één van de mooiere wijken. Het is geen wonder dat juist zij voorstander is van het geweldloos verzet en lid is van een mensenrechtenorganisatie. De persoonlijkheid van Saïd werd verder gevormd door de liquidatie van zijn collaborerende vader. Hij tracht door zijn martelaarschap zijn familie opnieuw een goede naam te geven. De vader van Suha wordt vanwege zijn zelfmoordaanslag immers ook beschouwd als een held voor de Palestijnse zaak. Zij ervoer de opoffering van haar vader echter niet als een oplossing. Ook de relaties tussen de twee vrienden, tussen moeder en zoon en tussen de meer westerse Suha en Saïd kunnen onder de loep genomen worden.

Er kan ook een stellingenspel georganiseerd worden aan de hand van controversiële uitspraken doorheen de film. Deze uitspraken kunnen aangehaald worden om een discussie bij de leerlingen uit te lokken.

-         ‘Ik had liever gehad dat hij nog leefde in plaats van trots te zijn’,

-         ‘Om in de dood aan hen gelijk te zijn’,

-         ‘Aangezien de Israëli’s tegelijk de rol van slachtoffer en bezetter op zich nemen, kan ik niet anders dan de rol van moordenaar en vermoordde aannemen’,

-         ‘Liever een paradijs in het hoofd dan de hel waarin we nu leven’,

-         ‘Eindelijk zijn we aan de beurt. Binnen een uur zullen we helden zijn, samen bij God in de sterren’

-         ‘Wat gebeurt er daarna? Wel, dan komen twee engelen jullie halen. Geen enkel probleem.’

-         ‘Ben je blij? Ja, zeer blij, dank u God.’

Ook het bespreken van de productieomstandigheden en het receptiedebat kunnen een meerwaarde zijn bij een klasdiscussie. Wat vinden de leerlingen er bijvoorbeeld van dat demonstranten voor bioscopen stonden met een spandoek: ‘Wilt u voor 7 euro een moord op joden gaan bekijken?’ Of wat vinden ze ervan dat Palestijnse extremisten een medewerker ontvoerden uit vrees voor een negatief beeld van de daders van zelfmoordaanslagen?

2.      Koppeling aan het thema ‘Media en samenleving’: beeldvorming over de werkelijkheid (C51)

Films slagen erin om de kijkers te doen meevoelen met de hoofdpersonages, om hen personages te laten begrijpen waarvan men dacht er niets gemeenschappelijks mee te hebben. In een film wordt de realiteit van een situatie veel dichterbij gebracht en worden bepaalde onderwerpen gehumaniseerd. Tijdens deze film wordt aan de hand van de twee hoofdpersonages een algemeen beeld geschetst van de Palestijns-Israëlische problematiek. De kijker krijgt inkijk in de situatie en  persoonlijkheid van Saïd en Khaled. De eerste beelden van de film tonen de twee vrienden als doodgewone mannen met familie en vrienden en plaatsen ze niet onmiddellijk in een context van moslimfundamentalisme. Dit zorgt ervoor dat de kijker eerst en vooral met hen gaat meeleven. De twee hoofdpersonages worden dan wel vermenselijkt, maar dit betekent niet dat de film zelfmoordterroristen gaat verheerlijken of romantiseren. Ze worden noch als helden noch als demonen voorgesteld. Doorheen de film komen er ook personages, zoals Suha, aan het woord die radicaal tegen zelfmoordaanslagen zijn. Centraal in ‘Paradise Now’ staat het persoonlijke gewetensconflict van de twee vrienden. Vooral deze psychologische strijd van de hoofdpersonages wordt in beeld gebracht, de beweegredenen die hen tot een dergelijke aanslag aanzetten. Dit doet men zonder een oordeel te vellen.

De media geven de werkelijkheid steeds op een bepaalde manier weer waardoor kijkers zowel bewust als onbewust beïnvloed worden door deze weergave van de werkelijkheid. Ook over zelfmoordterroristen bestaat er een dergelijk stereotiepe weergave in de media die een invloed heeft op ons beeld van een zelfmoordterrorist. Hany Abu-Assad verwoordt het zo: “Tijdens mijn research naar de lotgevallen van zelfmoordcommando’s kwamen telkens opnieuw individueel-menselijke anekdotes naar boven. De mensen handelen uniek, maar wat ze ook doen, de buitenwereld reageert stereotiep. De ene partij wil van de zelfmoordenaar een martelaar van het geloof maken terwijl de andere er de duivel in ziet. Zo simpel ligt dat niet. Het is nooit helemaal goed of slecht.”[1]

Voor de leerlingen de film bekijken, wordt er klassikaal besproken welk beeld de leerlingen hebben van een zelfmoordterrorist. Dit zal waarschijnlijk gekleurd en eerder radicaal zijn; hét stereotiepe beeld dat de media scheppen. Dit wijkt af van wat er in de film getoond wordt: de terrorist als gewone man, vriend, zoon, broer etc. Na de film wordt hierover verder gereflecteerd. Een van de grote kritieken op ‘Paradise Now’ was immers dat Khaled en Saïd té menselijk werden voorgesteld.

 -         Wordt de film realistisch weergeven?

-         Worden Saïd en Khaled té menselijk voorgesteld?

-         Wat zullen Palestijnse extremisten vinden van de voorstelling van de hoofdpersonages, Saïd en Khaled? (zij vinden hen veelal zwakkelingen, geen echte gelovigen) 

-         Hoe wordt Jamal, de contactpersoon van de terroristische organisatie, in beeld gebracht? En waarom wordt hij zo voorgesteld? (voor het publiek, als de ware monsters voorgesteld)

-         Hoe wordt Nablus voorgesteld? Staat dit in contrast met de voorstelling van Tel Aviv?

-         Hoe portretteert de regisseur de Palestijnen onder bezetting?

-         Hoe wordt de alledaagsheid van de aanslagen in beeld gebracht?

-         Kan een film de complexiteit van een dergelijk  conflict in beeld brengen?

-         Wat zal een Israëli van deze film vinden? Wat zal een Palestijn van deze film vinden?

 

Een extra opdracht kan handelen over de trailer van de film. We tonen de leerlingen de theatrale trailer van de film (Hollywood-style met voice-over).[2] Deze trailer schept een volledig ander beeld van de film. Men maakte er een ware Hollywood actiefilm van. De leerlingen moeten nagaan of de trailer een realistisch beeld weergeeft van de film en beantwoorden volgende vragen:

-         Geeft de trailer de film correct weer?

-         Zou je zin krijgen om de film helemaal te bekijken?

-         Zou je er iets aan veranderen?

-         Waarom zou deze trailer zo gemaakt zijn?

Tot slot is het de bedoeling dat de leerlingen zelf een voice-over maken voor de trailer.

Er kan ook ter vergelijking een fragment bekeken worden van een andere film of documentaire. Een mooi voorbeeld kan de documentaire ‘Checkpoint’ (2003) zijn. Deze documentaire brengt de dagelijkse interactie tussen de Israëlische soldaten en Palestijnse burgers aan de grensposten in beeld. De documentaire ‘Lullaby’ (2004) laat zowel Israëlische als Palestijnse moeders, wiens kinderen gestorven zijn ten gevolge van het Israëlisch-Palestijns conflict, aan het woord. De film ‘Lemon Tree’ (2008) toont aan hoe het conflict een invloed heeft op beide partijen.

3.      Koppeling aan het thema ‘Kunst en Maatschappij’ (C62)

De film Paradise Now kan ook op filmtechnisch vlak besproken worden: kleurgebruik en –symboliek, beeldcompositie, belichting, soundtrack…

Op vlak van kleurgebruik en –symboliek vallen volgende zaken op: bruine aardtinten overheersen in de film. Bruin staat symbool voor aarde, armoede en nederigheid. Anderzijds betekent het ook dat de hoofdpersonages ‘weinig kleur in hun leven hebben’. Het personage Suha ging veelal in het groen gekleed. Aangezien zij voorstander is van geweldloos verzet, werd voor haar een kleur gekozen die in de moslimtraditie voor inzicht, wijsheid en toewijding staat. De beeldcompositie zorgt ervoor dat, hoewel het verhaal zeer dramatisch is, het toch zeer sereen in beeld gebracht wordt. Er werd tijdens de film veel aandacht besteed aan de natuurlijke lichtinval. De regisseur opteerde om geen muziek aan de soundtrack toe te voegen. Dit benadrukt de leegte van het bestaan van de hoofdpersonages. Stiltes werden bewust ingelast om de dramatiek en het realisme te verhogen.[3]

Voor de leerlingen de film bekijken, krijgen ze van de leerkracht een korte inleiding. Als ze goed opletten, zijn ze al sterk op weg geholpen voor hun opdracht. Er wordt de leerlingen ook sterk aangeraden reeds de opgave van de filmbespreking door te nemen vooraleer ze de film bekijken. Zo weten ze waarop ze moeten letten. De leerlingen maken vervolgens in groepjes van vier een filmbespreking.

Voorbeeldvragen van een dergelijke filmopdracht:

Belichting

-   Hoe gaat de regisseur om met licht en schaduw? Omschrijf kort één opvallende scène of shot waar licht/schaduw van betekenis is voor de interpretatie van het beeld.

-   Zijn er opvallende koude of warme kleuren gebruikt?

Acteerwerk

-   Zijn de acteerprestaties geloofwaardig of eerder theatraal?

Geluid

-   Gebruikt de film geluiden die slechts een indruk geven van de realiteit? Zo ja, omschrijf kort één voorbeeld en de betekenis hiervan.

-   Is de muziek eerder illustratief of polariserend?

Camerabewegingen

-   Hoe wordt de camera overwegend gebruikt? Statisch of dynamisch?

-   Welke opvallende camerastandpunten worden gebruikt? Wat zijn de gevolgen voor de betekenis van het beeld?

Historiografie

Nablus is een Palestijnse stad op de Westelijke Jordaanoever. In de buurt van Nablus bevinden zich drie vluchtelingenkampen. Wanneer in 2000 de Tweede Intifada startte, was er een toenemend geweld in Nablus. Vanuit Nablus werden er tussen 2000 en 2005 vaak terroristische aanslagen in Israël gepleegd. Dit was  een reactie op hun uitzichtloze situatie. Deze situatie was het gevolg van vier cruciale problemen die ontstonden sinds 1947: de vluchtelingen, de bezetting, de problematiek rond Jeruzalem en de bouw van de nederzettingen. Het Israëlische leger viel ook verschillende keren binnen in Nablus. Een van de gevolgen van deze geëscaleerde situatie is dat na 2000 het aantal werklozen drastisch steeg en het aantal mensen dat in Israël mocht werken, daalde sterk.

Historische kritiek

Als bijlage bij deze filmbespreking vind je een historisch-kritische analyse van 'Paradise Now' bij wijze van werkblad. De leerlingen hebben vooraf een lessenreeks gekregen over de Israëlisch-Palestijnse kwestie en bekeken de film. Om het werkblad tot een goed einde te brengen, hebben ze notie van de concepten 'filmische, symbolische en narratieve laag' van een film. Wil je hier vooraf les over geven, maak dan zeker gebruik van de lessenreeks voorhanden op dit platform: https://www.ipg.ugent.be/nl/film-en-geschiedenis/les.

Bijlages

ParadiseNow_Historsiche_Kritiek_Invulblad.pdf343.28 KB

Bronnen