Marie Antoinette

Inhoud

Op veertienjarige leeftijd komt Marie-Antoinette, dochter van de keizer van Oostenrijk, in een verstandshuwelijk terecht met Lodewijk Auguste van Frankrijk. Marie-Antoinette wordt gedwongen afstand te nemen van al haar persoonlijke bezittingen en een nieuw leven te beginnen in Versailles. Maar de prinses voelt zich niet thuis in Frankrijk: enerzijds beschouwt de Franse adel haar nog steeds als vreemdeling en anderzijds slaagt ze er niet in om zwanger te raken, tot ongenoegen van beide families. Uiteindelijk wentelt de piepjonge Marie-Antoinette zich in de luxe van Versailles en geeft zich over aan vele buitensporigheden: ze raakt onder meer verzeild in een affaire met een Zweedse edelman. Ondertussen sterft de oude koning en wordt Lodewijk de nieuwe koning van Frankrijk. Beetje bij beetje groeien Marie-Antoinette en Lodewijk naar elkaar toe. Bovendien wordt Marie-Antoinette zwanger. Maar net nu alles goed lijkt te gaan, wordt ze geconfronteerd met het misnoegde volk en de dood van één van haar kinderen. Ze komt terecht in een negatieve spiraal, die enkel onderbroken wordt door de balkonscène, waar Marie-Antoinette moedig de furieuze bevolking tegemoet komt. Het beeld van de dappere Marie-Antoinette is ook het slotbeeld, waar ze gelaten haar tragische lot lijkt te aanvaarden.

Productie

De film werd geproduceerd door de productiehuizen "A film" en gedistribueerd door "Pathé Films". Sofia Coppola nam zowel het scenario als de regie voor haar rekening. Haar vader, Francis Ford Coppola, was de uitvoerende producer van de film.

Coppola kreeg als eerste filmregisseuse ongelimiteerde toegang tot Versailles. Ook de Parijse Opera, Vaux-le-Vicomte, Château de Chantilly en Hôtel de Soubise fungeerden als historische locaties. Deze schitterende setting zorgde voor een prachtige enscenering. De verantwoordelijke van Versailles, Dominique Avart, en de directeur van Versailles, Arizzoli gaven hun zegen aan de productie omdat Coppola de gevoelsmatige figuur van Marie-Antoinette belichtte, en niet bleef steken in een sec historisch tafereel. Alle decoratieve elementen en meubelen moesten wel zelf voorzien worden: hiervoor stond onder andere Milena Canonero in. De prachtige kostumering met het pastelkleurige palet werd eveneens door deze dame ontworpen. Lance Acord, de director of photography, kleurde tot slot de gehele film volgens dit zoete en smeuïge palet in.

Het filmverhaal is grotendeels gebaseerd op een biografie, geschreven door Lady Antonia Fraser. Net zoals in de film, wordt Marie Antoinette in dit boek geportretteerd als een vrouw die voortdurend op zoek is naar vrijheid en identiteit.

Sofia Coppola focust in haar prent quasi uitsluitend op de emoties van haar hoofdpersonage. Ze geeft een persoonlijke visie op de Franse koningin weer; een onschuldig meisje dat op veel te jonge leeftijd in een gouden kooi werd opgesloten en het slachtoffer werd van haar eigen naïviteit en de benauwdheid van haar omgeving. Om de emoties van Marie Antoinette te actualiseren, koos Coppola bewust voor een moderne soundtrack met liedjes van Bow Wow Wow, Siouxsie en the Banshees, The Cure, enzovoort.

Receptie

Sofia Coppola verkreeg haar bekendheid niet enkel door haar beroemde vader en regisseur Francis Ford Coppola. De Amerikaanse regisseuse vergaarde ook roem door het ingetogen, dromerige "Virgin suicides" (1999) en het spraakmakende "Lost in Translation" (2003), waarmee ze één Oscar en drie Golden Globes in de wacht sleepte. De verwachtingen waren dan ook hoog gespannen voor "Marie Antoinette".

Bij de release in Cannes werd Coppola echter bedolven onder een golf van kritiek, de film werd zelfs op boegeroep onthaald. Hiervoor kunnen twee redenen worden aangehaald. De eerste reden was wellicht het vrije interpretatievermogen van Coppola, en de klemtoon op emoties in plaats van op historische gebeurtenissen. Onder andere de filmrecensente van het Franse ‘Libération", Agnes Poirier, maakte de film met de grond gelijk: "History is merely decor and Versailles a boutique hotel for the jet set, past and present, all we learn about Marie Antoinette is her love for Laduree macaroons and Manolo Blahnik shoes."[1] Coppola meende echter dat het niet haar intenties waren om een volledig historisch correct relaas neer te zetten, dat ze daarentegen focuste op "haar" Marie Antoinette: "It is not a lesson of history. It is an interpretation documented, but carried by my desire for covering the subject differently."[2] Vooral de Franse hoek fulmineerde dus. Deze is echter vermaard voor het neerkogelen van buitenlandse producties over de Franse geschiedenis.

Een tweede beweegreden voor de kritiek had betrekking op de regie van Coppola zelf. Verschillende recensenten noemden "Marie Antoinette" een lege film: veel glitter en glamour, maar geen echte inhoud. Coppola sloeg met deze film duidelijk een andere weg in: van ingetogen films met een boodschap naar extraverte films zonder een duidelijke boodschap. 

[1] http://film.guardian.co.uk/interview/interviewpages/0,,1891161,00.html

[2] http://en.wikipedia.org/wiki/Marie_Antoinette_%282006_film%29

 

Onderwijs

"Marie Antoinette" is geen pure historische film. Coppola focust immers op persoonlijke gevoelens, terwijl de historische context er eerder "toevallig" wordt bij vermeld. Toch betekent dit niet dat de film geen meerwaarde bezit voor het geschiedenisonderwijs: vooral de enscenering van de decadente hofcultuur te Versailles is de moeite waard. Daarenboven worden enkele hallucinante barokke taferelen in beeld gebracht: doeltreffend illustratiemateriaal voor het vierde jaar secundair onderwijs. Volgende scèneselectie beargumenteert de waarde van "Marie Antoinette" voor het geschiedenisonderwijs.

1. De cultuur van Versailles

• Scène 3 (00:12:45 - 00:14:08): Marie-Antoinette komt aan in Versailles.
  • Deze scène geeft een schitterend beeld van de grandioosheid van het paleis en de typische hofcultuur.

• Scène 5 (00:21:59 - 00:24:17): Hofetiquette van Versailles: de dame met de hoogste graad mag het nachtkleed van de Dauphine aandoen.

• Scène 10 (00:53:18 - 00:56:15): Bekende "I want Candy"-scène: overdaad en decadentie te Versailles op het vlak van kledij, eten en drinken (champagne).
  • Een dergelijke levensstijl was typerend voor de verveling en nutteloosheid aan het hof van Versailles.

• Scène 10 (00:56:19 - 00:59:33): Frivool Baroktafereel: gekostumeerd bal.

• Scène 11 (01:05:27 - 01:08:00): Marie - Antoinette geeft een feest voor haar achttiende verjaardag. Er wordt veelvuldig gegokt en opnieuw is er eten en drank in overvloed.

2. Positionering van Frankrijk tegenover Oostenrijk

• Scène 2 (00:02:03 - 00:08:26): De Oostenrijkse prinses Marie-Antoinette wordt uitgehuwelijkt aan de kroonprins van Frankrijk om de vriendschapsbanden tussen beide landen te bestendigen. Wanneer Marie-Antoinette het Oostenrijkse grondgebied verlaat en in Frankrijk arriveert, betekent dit een enorme persoonlijke omwenteling. Alles (inclusief haar hond) dient te worden achtergelaten.

• Scène 8 (00:42:40 - 00:43:33): Marie-Antoinette wordt geacht het conflict tussen Frankrijk en Oostenrijk met betrekking tot de Oostenrijkse bezetting van Polen te bezweren.

• Scène 12 (01:12:30 - 01:15:24): Marie-Antoinette krijgt bezoek van haar broer Leopold, die haar het belang van de "consumering" van het huwelijk op het hart drukt. Een verstandshuwelijk is immers pas geslaagd wanneer een troonopvolger wordt gecreëerd. Verder heeft hij aandacht voor de gokschulden en de vreemde vriendenkeuze van zijn zus, die in ongenade vallen bij de Oostenrijkse keizerin.

3. Positionering van Frankrijk tegenover de Amerikaanse revolutie

• Scène 12 (01:11:40 - 01:12:18): Lodewijk XVI en zijn raadgevers overleggen in hoeverre Frankrijk (geldelijke) steun dient te verlenen aan de Amerikaanse revolutionairen.

• Scène 16 (01:34:46 - 01:35:10): Frankrijk kampt met een begrotingstekort. De schatkist raakt leeg. Toch adviseert men Lodewijk XVI om de Amerikaanse troepen te blijven steunen om Engeland te tarten. Lodewijk XVI volgt opnieuw zijn raadgevers.

4. Positionering Marie-Antoinette tegenover het Franse volk

• Scène 16 (01:35:10 - 01:36:30): Bekende "let them eat cake"-scène. Marie-Antoinette wordt gedemoniseerd.
  • Deze scène toont de invloed van de revolutionaire propagandamachine.

• Scène 16 (01:38:03 - 01:42:00): Marie-Antoinette's uitgaven worden bekritiseerd in de revolutionaire propaganda. Ook het verlies van de adellijke steun wordt beklemtoond. Marie-Antoinette kan de adel niet langer overtuigen om te klappen tijdens een hofvoorstelling. De koningin verliest haar aanhang.

• Scène 17 (01:42:03 - 01:50:02): Woede van het Franse volk. De adel verlaat Versailles. De koning weigert te vluchten en Marie-Antoinette staat haar man bij. Bekende balkonscène: het volk jouwt de koningin uit, Marie- Antoinette maakt een diepe buiging en het volk is met verstomming geslagen. Uiteindelijk wordt de koninklijke familie weggevoerd en neemt Marie-Antoinette afscheid van Versailles.

Historiografie

In 1770 werd Marie-Antoinette van Oostenrijk uitgehuwelijkt aan de toekomstige Lodewijk XVI van Frankrijk. Ondertussen woedde er in Frankrijk ongenoegen bij het volk: revolutionaire krachten begonnen samen te spannen tegen de Franse kroon. Het Franse volk ageerde tegen de vele wantoestanden, waaronder de sier en praal tentoongesteld te Versailles. Belangrijke katalysatoren in deze opstanden waren echter niet enkel het Franse volk, maar ook de adel en de burgerij, die misnoegd waren over hun politieke inspraak. Geïnspireerd door Verlichtingsconcepten als "rede", "natuurlijke rechten" en "historische vooruitgang" klaagden ze de adellijke prerogatieven en misbruiken aan.  Het nieuwe Franse koningskoppel bleek geen antwoord te kunnen bieden op de spanningen.  Lodewijk XVI koos in het dispuut tussen adel en burgers de kant van de adel, terwijl de koning traditioneel het feodalisme afwees én Lodewijk het jaar voordien bijna ten oorlog was getrokken tegen de adel. Hij maakte dus geen gebruik van de loyaliteit die de bourgeoisie en de gewone mensen voor hem voelden[1].

In deze film staat Marie-Antoinette centraal. Volgens sommige historici had Marie-Antoinette een belangrijke invloed op de politiek die haar man voerde. Bijnamen als Madame déficit werden meermaals in de mond genomen. Ook zou haar Oostenrijkse afkomst haar niet populair gemaakt hebben bij de bevolking: voor het Franse volk bleef Marie-Antoinette een vreemde. Deze Oostenrijkse banden redden haar ook niet van de guillotine: haar broer, de keizer van Oostenrijk Leopold II kon niet verhinderen dat in 1793 zowel Lodewijk als Marie-Antoinette naar de guillotine werden gebracht. Verschillende historici rapporteren dat Marie - Antoinette geen moment van angst toonde tijdens de weg naar de guillotine, dit in schril contrast met Madame Du Barry, de maîtresse van Lodewijk XV, die al schreeuwend haar lot tegemoet ging.

 

[1] Palmer, A history of the modern world (New York: Mc Graw hill, 2002), p343-387. 

 

Historische kritiek

Zie voor een lessenreeks 'Historische kritiek' over deze film de bijlage bovenaan deze pagina.

Deze les historische kritiek stelt tot doel om samen met de leerlingen het hofleven te Versailles, de internationale politiek met betrekking tot Frankrijk, de rol van de koningin en de beeldvorming rond Marie Antoinette en de aanloop naar de Franse Revolutie te analyseren aan de hand van de film Marie Antoinette van Sophia Coppola. We staan kritisch stil bij de fragmenten en kijken wat we eruit kunnen leren voor het geschiedenisvak en de historische speelfilm.

Deze lessen zijn conform aan de leerinhouden van het vierde jaar ASO, waar de leerlingen het Ancien Régime leren kennen (waaronder vorstelijk absolutisme) en stilstaan bij de (aanloop naar) de Franse Revolutie.

Bijlages

Marie Antoinette_Historische_Kritiek_Werkbundel.pdf915.86 KB

Bronnen

• Extra's op de DVD:

Making of Marie- Antoinette: enscenering (historische setting, locaties, kostuums, decoratie, etc.), en interpretatieschets door Sofia Coppola.

Weggelaten scènes.

• Websites:

http://film.guardian.co.uk/interview/interviewpages/0,,1891161,00.html: interview met Sofia Coppola

http://en.wikipedia.org/wiki/Marie_Antoinette_%282006_film%29: situering film

http://www.pathe.co.uk/: distribuering film

http://www.imdb.com/title/tt0422720/ recensie film

http://www.sonypictures.com/homevideo/marieantoinette/index.html: officiële website

• Literatuur:

Palmer. A history of the modern world. New York: Mc Graw Hill, 2002.

Fraser. Marie - Antoinette: The journey. S.l, Chivers Press, 2003.