L'Enfant

Inhoud

De film L’Enfant speelt zich af in de mistroostige buurten van het Waalse stadje Seraing. De 18-jarige Sonia leeft er van een sociale uitkering en is net bevallen van een zoontje, Jimmy. Bruno, 20 jaar en vader van het kindje, woont in een betonnen bunker aan de rivier. Hij is werkloos (“werken is voor sukkels”) en komt aan de kost met diefstal en inbraak. Het geld dat hij daarmee vergaart, gooit hij meteen weer door vensters en deuren naar buiten. Bruno leeft van dag tot dag en denkt niet na over de consequenties van zijn daden.

Wanneer Sonia met haar baby thuis komt van het ziekenhuis, merkt ze algauw dat Bruno haar flat heeft onderverhuurd aan een onbekend koppel. Ze gaat op zoek naar haar liefje en treft hem bij de bunker. Samen overnachten ze in het opvangcentrum tot de flat weer vrij is. Het jonge koppel leeft van de liefde. Ze hollen en dollen in het rond als kleine kinderen. Tot Bruno een onvergeeflijke daad stelt… In ruil voor 5000 euro verkoopt hij baby Jimmy aan een onguur figuur. Van zodra Sonia dit verneemt, gaat ze in shock. Bruno tracht haar te sussen met de woorden “On fera un autre”, maar tevergeefs. Hij brengt haar naar het hospitaal en stelt meteen alles in het werk om zijn daad ongedaan te maken.

Productie

L’Enfant is een film van de gebroeders Dardenne. Deze Waalse regisseurs namen in het begin van de jaren 1970 een aanvang met het draaien van politiek en sociaal geëngageerde documentaires over de meest uiteenlopende onderwerpen: van urbanisme over fabrieksbezettingen of de verdwijning van een Freinetschool, tot de overconsumptie van geneesmiddelen. In 1986 maakten zij met Falsch, gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van René Kalisky, hun eerste fictiefilm. In 1992 volgde een tweede langspeelfilm; Je pense à vous. Beide films oogstten echter niet het verhoopte succes. Hun ware filmische doorbraak bereikten Jean-Pierre en Luc Dardenne met La Promesse (1996). In deze film experimenteerden de broers met een nieuwe en geheel eigen filmstijl, die het midden hield tussen filmpoëzie en keiharde cinéma-vérité. Hierdoor wisten zij een perfect evenwicht te bewerkstelligen tussen vorm en inhoud, tussen fictie en document. Een recept, waarvan zij ook in hun latere producties – Rosetta (1999), Le Fils (2002), L’Enfant (2006) en Le Silence de Lorna (2008) – gretig gebruik maakten.

In L’Enfant komt deze typische, realistische documentairestijl van de Dardenne-broeders perfect tot zijn recht. Deze is direct, intens en geconcentreerd, zonder franjes, effecten of overbodige nevenintriges. Niets in de film wordt in scène gezet. Wat de regisseurs laten zien, vertrekt altijd vanuit het leven van de personages. De regisseurs observeren hun personages, maar wagen zich nergens aan een analyse. Ze zoeken niet naar verklaringen. Het enige wat ze doen, is verslag uitbrengen zoals een journalist. Dit realisme wordt nog verhoogd door het gebruik van een onvaste handcamera en het ontbreken van begeleidende muziek. Het geluid van de straat en de melodie van de dialogen zijn de enige muzikale elementen.

Hoe L’Enfant precies tot stand is gekomen, legt Luc Dardenne haarfijn uit in een interview met Karin Badt in Film Criticism: “We work together from beginning to finish: we discuss our new film for a few months, and then we make an outline – a structure – of the film. I write the first draft of the script, Jean-Pierre reads it, and then we re-write it until we have 5-6 versions. When we think we are nearly finished, or we have just a few small problems, we send it to a French producer, Denis Freyd in Paris, of Archipel 35, and we await his comments. (Yes, just one critic. If you send it to two critics, you’re finished.) Denis generally points out the same problems that we saw. Then we re-work it, and begin the casting with a friend who has a video camera, and then we look for locations. Finally we begin filming. We shoot chronologically. Four weeks before we finish, the editor already begins her work, and so by the end of the filming, she has practically finished the first version. We made L’Enfant in three months: from 15 December to 15 March.”

Net zoals de meeste andere documentaires en fictiefilms van de gebroeders Dardenne, is L’Enfant gedraaid in de straten van Seraing, vlakbij Luik. De makers kennen de stad dan ook door en door. Niettemin investeerden ze – voor ze met het eigenlijke filmwerk begonnen - heel wat tijd in het onderzoeken van de specifieke locaties. Op die manier vormden zij zich een helder beeld van de mogelijke camerabewegingen en de posities van de acteurs en werd het gebruik van een ‘story-board’ overbodig.

Receptie

Een blik op de prijzenkast van L’Enfant’, geeft aan dat de film door filmkenners van over de gehele wereld aardig kon worden gesmaakt. Zo sleepte de prent onder meer volgende prijzen en nominaties in de wacht:

• Gouden Palm op het 58^ste Filmfestival van Cannes
• Guldbagge van het Swedish Film Institute voor de Beste Buitenlandse Film (Bästa Utländska Film)
• Joseph Plateau Prijzen voor Beste Film, Beste Regie, Beste Scenario, Beste Acteur (Jérémie Renier) en Beste Actrice (Déborah François).
• Grote Prijs op het Festival International de Cine de Valdivia (Chili)
• Genomineerd als Beste Film voor de ‘European Film Awards 2005’
• Genomineerd voor de Franse ‘César’ (o.a. Beste Film, Beste Regie en Beste Scenario)
• Genomineerd voor de Italiaanse ‘David di Donatello’ (als Miglior dell’Unione Europea)

Ook door de bezoekers van verscheidene internetfora werd de film bewierookt. De commentaren waren over het algemeen erg lovend. De globale scores die de prent kreeg toebedeeld op de geconsulteerde websites schommelden tussen de 70% en 80%. Zo scoorde L’Enfant 7,4/10 op IMDb, 78% op Cinebel, 3,5/4 op Filmfreak, 7,8/10 op Cinenews en 4/5 op Film1.

Onderwijs

L’Enfant is – mijns inziens - uitermate geschikt als pedagogisch / didactisch instrument voor de lessen Cultuurwetenschappen. In onderstaande filmanalyse koppel ik de film aan een aantal mogelijke thema’s of lesinhouden, die kaderen binnen de leerplannen Cultuurwetenschappen van het Vrij Gesubsidieerd Onderwijs. Dit neemt niet weg dat bepaalde elementen uit de analyse ook interessant kunnen zijn voor lesgevers uit andere onderwijsnetten of van andere vakken.

Inhoudelijk sluit de film perfect aan bij de thema’s ‘Solidariteit’ en ‘Armoede’ die in het vierde en het zesde jaar aan bod komen. Daarnaast kan de prent ook worden aangewend om dieper in te gaan op het thema ‘Media en Samenleving’ (leerstof vijfde jaar), waarin men het onder meer heeft over de functies van massamedia, de rol van massamedia als beeldvormer en de effecten van massamedia op de samenleving. Tot slot kan L’Enfant ook worden benaderd als een hedendaags kunstproduct, op basis waarvan enkele specifieke lesinhouden met betrekking tot het thema ‘Omgaan met kunst’ (leerstof vierde jaar) kunnen worden behandeld.   

Gezien de variëteit aan thema’s en leerinhouden die d.m.v. de film kunnen worden aangekaart, loont het zeker de moeite de prent in zijn geheel te vertonen (duur: 95 minuten / 2 lesuren). Hieronder volgen alvast enkele concrete suggesties voor de didactische verwerking van de film. 

1. Koppeling aan de thema’s ‘Solidariteit’ en ‘Armoede’ 

De film speelt zich af in ons land en schuwt de rauwe sociale werkelijkheid niet. Het verhaal wordt op een danig directe en pakkende manier in beeld gebracht dat de kijker automatisch in het verhaal wordt meegezogen. Dit biedt het pedagogische voordeel dat de leerlingen zich kunnen verplaatsen in een wereld, die hen – misschien - in eerste instantie vreemd is.  

• Op basis van deze (gedeelde) ervaring kan een klasdiscussie of stellingenspel over huisvesting, gezondheid, onderwijs, tewerkstelling, gezinsleven, soorten kansarmoede, oorzaken van armoede en strategieën voor armoedebestrijding worden georganiseerd.
• Daarnaast kan de leerlingen ook worden opdragen een kort essay te schrijven – vertrekkende vanuit de vraag: Vind jij dat mensen zoals Bruno en Sonia uit de film recht hebben op een sociale uitkering of ben je eerder voorstander van het principe ‘ieder voor zich’ (een principe dat in landen als de VSA en Groot-Brittannië zegeviert)? - waarin zij een standpunt dienen in te nemen m.b.t. het systeem van sociale zekerheid en sociale bijstand in ons land. (Hierbij kan men eventueel ook vragen andere maatschappelijke fenomenen zoals de vergrijzing, de staatsschuld, enzomeer in rekenschap te brengen).

2. Koppeling aan het thema ‘Media en samenleving’ 

In een interview met de gebroeders Dardenne in het Engelstalige tijdschrift Film Criticism stelde Jean-Pierre Dardenne: “(…) cinema is reflecting our world, and without a doubt, the family is changing, and the role of the father is changing. We directors are making films about the world we see. The family is breaking down.” Luc Dardenne voegde daar nog aan toe: “Telling stories that resonate with what’s happening with the world is related to the history of television. With the advent of television, cinema became disconnected from reality. TV was doing that job. But now, tv is interested only in itself, as a medium of images: reality shows. So it’s up to film to bring spectators in contact with the world around them.” 

• Vertrekkende vanuit deze stelling kan een klasdiscussie worden uitgelokt m.b.t. de functies van massamedia. Het gaat hierbij zowel om de functies voor het individu (bv. informatieve functie, educatieve functie, persuasieve functie, divergerende functie, commerciële functie en zgn. mengvormen), als voor de samenleving (bv. politieke functie, sociale functie, cultuuroverdrachtfunctie en vrijetijdsfunctie). 

• Voorts kan men de film ook aanwenden om even stil te staan bij de rol van massamedia in de beeldvorming over of de representatie van de werkelijkheid.
  • De centrale onderzoeksvragen zouden hierbij kunnen zijn: ‘Hoe wordt de socio-economische situatie van een groep mensen in het Waalse stadje Seraing in L’Enfant gerepresenteerd?’ en ‘Welke rol speelt de film in de beeldvorming over deze werkelijkheid?’
  • De antwoorden op deze onderzoeksvragen kunnen vervolgens worden geconfronteerd met bovenstaande uitspraken van de regisseurs, waarin zij hun film beschouwen als een ‘weerspiegeling van de werkelijkheid’ (cf. interview).
  • Deze weerspiegelingstheorie kan op zijn beurt worden geproblematiseerd en geplaatst tegenover andere visies op representatie, waaronder de eerder constructivistische visie. Hierin maakt men een duidelijk onderscheid tussen ‘denotatie’ en ‘connotatie’ en vertrekt men vanuit de stelling dat representaties meerdere betekenissen in zich dragen die door de kijker kunnen worden ‘geactiveerd’ (het zogenaamde principe van ‘polyinterpretabiliteit’).

• Tot slot kunnen de leerlingen ook worden uitgedaagd een onderzoeksprobleem en interessante onderzoeksvragen te formuleren m.b.t. de effecten van films zoals L’Enfant op de samenleving en de waarden en normen die heersen in die samenleving.
  • Om te beginnen kan men de leerlingen bij zichzelf laten nagaan in hoeverre het zien van deze film een invloed heeft gehad op hun denken over (kans)armoede, solidariteit, huisvesting, criminaliteit, e.d.
  • Vervolgens kan er een onderzoekje worden opgestart, op basis waarvan men antwoorden tracht te verzamelen op de geformuleerde onderzoeksvragen.
  • Tot slot kunnen deze antwoorden worden gekoppeld aan verschillende theorieën die de vraag naar de effecten of de invloed van massamedia centraal stellen (bv. de injectienaaldtheorie, de opinieleidertheorie, de selectieveperceptietheorie en de agendasettingtheorie).

 3. Koppeling aan het thema ‘Omgaan met kunst’ 

De film L’Enfant kan ook worden benaderd als een hedendaags kunstproduct, op basis waarvan primaire inzichten m.b.t. smaak, kunstbeschouwing, kunstbegrip en kunstbeleving kunnen worden aangereikt. Ook het kunstwerk als beeldvormer en/of als vehikel van bepaalde waarden en normen kunnen binnen dit thema – opnieuw – aan bod komen. 

• Om de leerlingen te laten reflecteren over een aantal van deze elementen, kan men – bij wijze van inleiding - een (duo)taak koppelen aan de film, waarin onder meer wordt ingegaan op de volgende vragen:

            1.    Wat vond jij van de film L’Enfant?
        2.    Lees bijgevoegd artikel dat je achtergrondinformatie geeft over de film (m.b.t. de ontstaanscontext van de film, de productieomstandigheden, bewuste keuzes van de regisseurs i.v.m. kleur, belichting, camerastandpunten, muziek, acteurs, …). (a) Heb je het gevoel dat bepaalde zaken uit de film hierdoor duidelijker worden? En zo ja, op welke manier precies. (b) In hoeverre beïnvloedt deze informatie jouw mening m.b.t. de film?
            3.    Welke waarden staan centraal in de film L’Enfant?
            4.    In hoeverre spelen deze waarden een belangrijke rol in onze huidige maatschappij, volgens jou? 
            5.    Welk beeld krijgt bv. een Amerikaan van het leven in België op basis van deze film?
            6.    In hoeverre stemt dit beeld overeen met de werkelijkheid, volgens jou?

•  De leerkracht bespreekt deze vragenlijst op een dusdanige manier dat de leerlingen in eerste instantie leren – op basis van hun kunstzinnige smaak en voorkeuren – een waardeoordeel over een bepaald kunstproduct te formuleren. Tegelijk wordt hen echter het inzicht meegegeven dat een dergelijk waardeoordeel geen vaststaand gegeven is. Zo kan een beter begrip van een kunstproduct (bijvoorbeeld m.b.t. de context waarin het werk is ontstaan, de ‘taal’ waarvan de kunstvorm zich bedient, enzovoort) dit oordeel beïnvloeden. Leerlingen moeten dan ook bereid zijn hun (voor)oordelen over een bepaald kunstwerk of een bepaalde kunstvorm kritisch te bevragen.

• Wanneer het gaat over de ‘taal’ waarvan de kunstvorm film zich bedient (cf. supra), kan de leerkracht even stilstaan bij enkele specifieke filmtaalelementen die in L’Enfant duidelijk aan bod komen.

            1. De structuur van de film (waaronder het verhaal/plot en de compositie)
            2. De mise-en-scène (waaronder het acteerwerk, het decor, de kledij en de beeldcompositie)
            3. De cinematografie (waaronder het licht, de kleur en de framing)
            4. Het geluid
            5. De montage

• Voorts kan a.d.h.v. L’Enfant worden duidelijk gemaakt dat elk kunstwerk een eigen verhaal vertelt. Dit verhaal geeft veelal uitdrukking aan de waarden en normen die in een cultuur leven. Soms zijn deze waarden en normen makkelijk terug te vinden in het werk (bijvoorbeeld in de inhoud van het werk), maar soms liggen ze meer verscholen (dan moet je bijvoorbeeld de typische beeldtaal en de gebruikte symboliek kennen om de boodschap te begrijpen). In het geval van de film L’Enfant hebben de regisseurs er doelbewust voor gekozen zelf geen waardeoordelen uit te spreken. Zij brengen verslag uit, maar oordelen of verklaren niet. Het is aan de kijker om het verhaal in te kleuren en conclusies te trekken.

• Tot slot kan ook binnen het kader van het thema ‘Omgaan met kunst’ met de leerlingen dieper worden ingegaan op concepten zoals ‘beeldvorming’ en ‘representatie’ (cf. supra).

Historiografie

Seraing is een industriestad in het Franstalige gedeelte van België, waar  lange tijd steelkoolmijnen, een glasfabriek en ijzer- en staalfabrieken gevestigd waren (John Cockerill speelde o.m. een belangrijke rol in de geschiedenis van deze stad). Vandaag is er de elektriciteitsproductiemaatschappij S.P.E. gelegen. De oppervlakte van Seraing bedraagt 548 hectare en bestaat uit één derde woongebied, één derde industrie en handelszaken en één derde bos. Het inwonersaantal van de stad draait rond de 62.000 inwoners.

Seraing kampt al een geruime tijd met grote armoede. De werkloosheidsgraad ligt er een stuk hoger dan in de rest van België (cf. percentages in 2009: 25,34% in Seraing, i.t.t. gemiddeld 7,6% in de rest van België) en in 2006 – op het moment dat L’Enfant werd gedraaid – bedroeg het gemiddelde inkomen er 11.726 euro/inwoner, wat ruim 2000 euro minder was dan het Belgische gemiddelde op dat moment.

Bronnen

DVD:

• L’Enfant. Een film van Jean-Pierre en Luc Dardenne. De Morgen – Filmcollectie Euro Cinema, 2006.

Literatuur:

• K. Badt, ‘The Dardenne Brothers at Cannes: “We Want to Make it Live”, Film Criticism, 2005, vol. 30 (1), pp. 64-71.

  R. Combs, ‘L’Enfant’, Film Comment, maart/april 2006, vol. 42 (2), pp. 71-72.

Internet:

• http://www.imdb.com/title/tt0456396/

  D. Van Dessel, L’Enfant, 13/09/2005. Filmrecensie op: digg.be/movie.php?id=920

  Forum: http://www.cinebel.be/nl/forum/film/6154-L-Enfant.htm

  K. Adams, L’Enfant, 2005. Filmrecensie op: http://www.filmfreak.be/index.phpmodule=filmfreak&func=viewpub&tid=1&pid=64&title=Lenfant

  L. Crevits, L’Enfant. Filmrecensie op: filmsalon.be/lenfant.html

  Surfers filmrecensies: http://www.cinenews.be/Movies.UserReviews.cfm?MoviesID=2958&lang=nl

  Reacties: http://www.film1.nl/films/18177-Lenfant.html

  http://www.seraing.be

  http://nl.wikipedia.org/wiki/Seraing

  Trendniveau ILO-werkloosheidsgraad. Grafiek te raadplegen op: http://www.werk.be/c-en-o/cijfers/conjunctuur/werkzaamheid/114_TrendWerkloosheid.htm