La zona

Inhoud

De inwoners van “La zona”, een exclusieve residentiële wijk in Mexico City worden opgeschrikt uit hun luxeleventje wanneer drie jonge boefjes de ommuurde wijk weten binnen te dringen. De jongens uit de naburige sloppenwijken moeten echter vluchten nadat hun strooptocht fataal afloopt voor een oude vrouw. Een buurman neemt het recht in eigen handen en schiet twee van hen neer, het derde boefje weet te ontkomen.

De bewoners van de wijk leven met de angst om hun privileges kwijt te raken wanneer bekend zal raken wat er gebeurde binnen de sterk beveiligde muren. Onder leiding van de agressieve Gerardo en de manipulatieve Andrea neemt de gemeenschap nogmaals het recht in eigen handen en start ze een klopjacht om de enige getuige, Miguel, uit de weg te ruimen. De politie zit hen echter op de hielen en aast op bewijzen voor de schietpartij. Jong en oud keren zich tegen de jonge overvaller. Miguel, gevangen in de ommuurde en zwaar bewaakte wijk, vindt onderdak bij de jonge Alejandro. Maar zal deze hem helpen ontsnappen of hem uitleveren aan de politie of erger nog, aan de bewoners van “La zona”?

Productie

La Zona is de eerste langspeelfilm van regisseur Rodrigo Plá. Deze Mexicaanse cineast van Uruguyaanse afkomst draaide in 1995 wel al de kortfilm Novia Mia en in 2000 volgde El ojo en la nuca. De opvolger van La Zona is getiteld Desierto adentro (2008), een film over religieuze gekte en eigenlijk al voor La Zona opgenomen.

“La zona” is gebaseerd op een kortverhaal geschreven door zijn vrouw. Het verhaal inspireerde Plá om zijn eerste echte speelfilm te maken. Geen traditionele film over goed versus kwaad, maar een sociale thriller met een genuanceerd maar daarom niet minder rauw beeld. Een film die meteen alles uit de kast zal halen om de overheersende sfeer van paranoia treffend weer te geven. Zo bemerken we in de film een gesloten circuit van bewakingscamera’s die de indruk van permanente controle opwekken.

Net of het lijkt of de bewoners voortdurend een dreigende aanval verwachten.  De camerabeelden worden gemonteerd samen met een aantal opmerkelijke lange shots van de omgeving waarin de camera langzaam over de villa’s in La Zona glijdt en dan na een plotse lift de muur en de sloppenwijken aan de andere kant onthult. Plá zegt zelf de film te hebben gedraaid als een onderzoek naar het begrip ‘recht’. Kan er een wet bestaan die zowel maatschappij als misdadiger recht aandoet, die geen haat en ellende zaait? De regisseur vindt immers beide kanten van de medaille minstens even belangrijk en dat zie je ook in de film. Geen zwart-wit portrettering van goed versus slecht, alle personages zijn even menselijk als onmenselijk te noemen. Hij wou zo een soort Grieks koor incorporeren in de film.  

“J’ai aussi voulu organiser la structure du récit à la manière d’un film choral, où chaque personnage trouve sa voix dans la partition et contribue à la polyphonie que représente La Zona. J’envisage cette Zona comme un organisme à part entière qui se nourrit de lui-même, et qui, à travers son incapacité à détecter ses contradictions et ses défauts, sème les graines de sa propre autodestruction.”[1]

Rodrigo Plá is niet de enige Mexicaanse cineast die furore maakt in de V.S. en Europa. Hij behoort tot een hele lichting mexicaanse cineasten die qua stijl en vorm erg verschillen. Toch kan men in de meeste van hun films een zekere sociale bewogenheid opmerken. Denk maar aan Alejandro González Iñárritu (“21 grams”, “Babel”, “Amores perros”) en Alfonso Cuarón  (“Children of men”,” Y tu mamá tambièn”).

Receptie

“La Zona” won de publieksprijs op het filmfestival van Montreal, de prijs voor beste film in Stockholm, het beste scenario in Athene en in Venetië de beste debuutfilm. Nog in 2007 wordt hij door de internationale pers bekroond op het filmfestival in Toronto.

In nrcHandelsblad heeft men het over adembenemende beelden en roemt men de moeilijke evenwichtsoefening tussen thriller en sociaal drama die hier allesbehalve verzandt in melodrama. In Humo lezen we het volgende: “Het verhaal van 'La Zona' mag dan helemaal uit de koker komen van de echtgenote van regisseur Rodrigo Plá, de dramatische gebeurtenissen die zich zevenennegentig minuten lang voor je ogen voltrekken doen zo echt aan dat je er ijskoude rillingen van krijgt.”[1] De film krijgt dan ook drie sterren toebedeeld in het tijdschrift. Ook op www.moviemeter.nl krijgt ‘La zona’ 3 sterren, op www.movie2movie.nl zijn er dat zelfs 4. Met een gemiddelde score van 7.1 op 10 op www.imdb.com en 79% op cinebel kunnen we wel zeggen dat deze film bij pers en publiek goed onthaald werd. Of veel mensen de film in de zaal gingen bekijken valt moeilijk te achterhalen, wel werd hij in Kinepolis vertoond, wat er wel op wijst dat deze film niet alleen een beperkt cinefiel publiek bereikte in België.

Onderwijs

La zona is ideaal om te gebruiken in het onderwijs en zeker voor de lessen cultuurwetenschappen bevat deze film een schat aan mogelijkheden. De film duurt 97 minuten en zou dus in twee lestijden getoond kunnen worden aan de leerlingen, voorts wijkt hij qua vormgeving niet erg af van de traditionele Hollywoodfilm en is hij dus ideaal om typische aspecten van thrillers zoals camerastandpunten en montage te bespreken. Aangezien de leerlingen met deze beeldtaal vertrouwd zijn en de twee hoofdpersonages in de film slechts zeventien zijn, valt deze film naar alle waarschijnlijkheid ook erg in de smaak bij de jongeren.

Mogelijke invalshoeken zijn: (alle lesvoorstellen zijn gebaseerd op het leerplan GO! 3de graad)

 Interactie en communicatie + expressie: Film als massamedium

7.soorten massacommunicatie beschrijven, hun functies toelichten en vanuit verschillende standpunten beoordelen.

19. de rol en de maatschappelijke betekenis van artistieke uitingen voor de samenleving illustreren en analyseren.

20. artistieke uitingen vanuit kunstkritische, historische en culturele invalshoek analyseren

 

• De leerlingen leren omgaan met filmtaal. Aan de hand van een aantal fragmenten gaan leerlingen op zoek naar het belang van montage, cameravoering, plot, muziek, kleurgebruik, acteerwerk, framing, …

(op you tube wordt in de serie “moviemaking techniques” duidelijk geïllustreerd welke impact filmtaal kan hebben, vb. http://www.youtube.com/watch?v=SPK65xG3jFA)

• Om al deze begrippen te testen wordt het genre van de thriller onderzocht. (Om het genre te achterhalen kunnen de leerlingen eerst op bord een schema opzetten rond de verschillende genres die zij kennen[1])

Mogelijke invalshoeken:

-       ‘La zona’ profileert zich als thriller, hoe komt dit tot uiting in de filmtaal? Bekijk de voorgaande elementen van filmtaal.

-       Kennen jullie nog voorbeelden van thrillers? Zijn er grote verschillen met ‘La zona’ of net veel overeenkomsten? Geef een aantal verschillen en overeenkomsten. Belangrijk is om aan te tonen dat er verschillende soorten thrillers bestaan, vb. actiethrillers à la James Bond, psychologische thrillers, sciencefiction thrillers, …

-       Welke fragmenten vonden de leerlingen spannend? Onderzoek deze aan de hand van de inleiding over filmtaal, dit kan zowel klassikaal als in kleine groepjes. Leerlingen achterhalen waarom deze fragmenten spannend worden bevonden.

Eventueel kunnen leerlingen zelf een klein scenario schrijven of storyboard tekenen om hun bevindingen rond het begrip “spanning” in praktijk om te zetten.

 

• De leerlingen proberen feiten van fictie te onderscheiden.

-       Vallen thrillers over het algemeen onder de noemer fictie of non-fictie?

-       Is ‘La zona’ een voorbeeld van fictie of non-fictie? Welke elementen zijn realistisch en welke dragen bij aan het fictieve karakter van de film? Verhaal, beeldvoering of personages?

Na de eigen bevindingen van de leerlingen worden deze getoetst aan de realiteit.

 

Vbn.

De wijk ‘La zona’ ziet er erg gemaakt uit, allemaal dezelfde huisjes en allemaal even goed onderhouden. Bestaan zulke wijken echt? Waar ging de regisseur filmen?

Is er echt zoveel corruptie en geweld in de straten van Mexico? (Laat de leerlingen als voorbeeld meer opzoeken over Alan Chávez. Hij speelt Miguel in de film en werd in 2009 neergeschoten door Mexicaanse politie.)

Bestaan “gated communities” echt?

 

• Filmkritiek: De leerlingen schrijven een kritische reflectie over de film en trachten hierin de hun aangereikte begrippen te hanteren i.v.m. beeldtaal en bepaalde elementen uit het onderzoek naar feit en fictie te incorporeren. Idealiter is dit een afsluiter voor de hele lessenreeks rond ‘La zona’.

(Leerlingen voorbeelden laten lezen van slechte recensies die te zeer gericht zijn op genrekenmerken, sociale bewogenheid/morele criteria en aannemelijkheid/realisme.)

 

Identiteit, continuïteit en verandering: Recht, cultuur en identiteit

12. met voorbeelden toelichten hoe culturele identiteit ontstaat en evolueert.  

• Leerlingen leren over gated communities. Hoe trachten deze hun culturele identiteit te beschermen?  Gated communities geven zekerheid op drie vlakken:

-       Gevoel van veiligheid.

-       Manier om zich af te zetten tegen de buitenwereld.

-       Het creëren van een interne homogeniteit.

 

Veiligheid

 

Aan deze film kan de universele verklaring van de rechten van de mens worden gelinkt, o.a.:

-       Recht op bescherming van de privacy (bewakingscamera’s, …)

-       Recht op leven en vrijheid

-       Recht op aanspraak op alle rechten en vrijheden, in de Verklaring opgesomd, zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom, geboorte of andere status. Verder zal geen onderscheid worden gemaakt naar de politieke, juridische of internationale status van het land of gebied, waartoe iemand behoort, onverschillig of het een onafhankelijk, trust-, of niet-zelfbesturend gebied betreft, dan wel of er een andere beperking van de soevereiniteit bestaat.

-       Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige inmenging in zijn persoonlijke aangelegenheden, in zijn gezin, zijn tehuis of zijn briefwisseling, noch aan enige aantasting van zijn eer of goede naam. Tegen een dergelijke inmenging of aantasting heeft een ieder recht op bescherming door de wet.

Waarom worden deze rechten hier niet nageleefd? Probleem van corruptie door uitvoerende en controlerende macht aankaarten als pijnpunt. Zijn mensenrechten universeel? Kunnen ze worden ingezet als machtsinstrument of politiek wapen?

 

Identiteit : afzetten tegen de buitenwereld en interne homogeniteit

In ‘La zona’ willen de bewoners koste wat het kost hun gemeenschap beschermen. Door de letterlijke afstand tussen de buitenwereld creëren zij een eigen culturele identiteit. Vele jongeren kennen de wereld buiten La zona niet eens. Zij trachten de onbekende en angstaanjagende “andere” buiten te houden ter bescherming van hun identiteit. Deze houding is een mooie allusie op onze immigratiepolitiek, de houding van ‘Fort Europa’ en de xenofobische maatregelen die daarmee gepaard gaan. Op lokaal niveau kunnen de partijpunten van Vlaams Belang binnen dit kader worden geplaatst. De Vlaamse identiteit moet beschermd worden tegen de niet-Vlaamse ander.

Globalisering dient, net als in ‘La zona’ ten allen tijde te worden vermeden. “The global village” bedreigt de zogenaamde culturele identiteit. Of kan deze wisselwerking tussen culturen net een verrijking zijn?

Mogelijke werkvormen:

-       Discussie: verdeel de klas in voor- en tegenstanders van “the global village” en laat hen discussiëren over een aantal stellingen. (vbn. concentratiescholen, immigratiepolitiek, inburgeringscursus, het huis van het Nederlands, …)

-       Lees het partijprogramma van Vlaams Belang (vooral rond immigratie en Vlaanderen onafhankelijk) en maak nu een nieuwe partijbrochure die een ommuurd Vlaanderen propageert. Gebruik hiervoor zoveel mogelijk de woorden van de Vlaams Belang kopstukken. Of ga op zoek naar de Vlaamse identiteit. Verdeel de klas in groepjes en laat elk groepje een inburgeringstest opstellen. Verdeel de tests en neem ze af bij andere groepjes. Pas daarna wordt de echte inburgeringstest aan de leerlingen voorgesteld. Zijn er grote verschillen met de versie van de leerlingen? Eventueel kan hier een discussie op volgen.

 

Normen en waarden

23. uitleggen hoe waarden in gemeenschappen ontstaan, worden overgedragen, veranderen en tot uitdrukking worden gebracht.

24. waarden herkennen in eigen opvattingen en in die van anderen en hiertegenover een genuanceerd standpunt innemen

Hoe ontstaan normen en waarden? Verschil tussen christelijke/religieuze en wetenschappelijke verklaring voor ethisch gedrag. Uitleggen van het waarde-attitude systeem. Welke waarden hanteren de leerlingen en waarom? (klasgesprek)

-       Klasdiscussie (vanuit achtergrond les mensenrechten) rond bepaalde stellingen: Iedereen mag zichzelf beschermen tegen inbraak, wanneer dat impliceert dat je je inbreker moet neerschieten is dat gerechtvaardigd. Wat zou jij doen moest je in Alejandro’s schoenen staan? Wie is de schuldige van de moord op de jonge Miguel? Moest Alejandro eerder naar de politie stappen met zijn verhaal ondanks het feit dat deze corruptie wordt verweten? Als wapendracht verboden zou zijn, zou het geweld in onze samenleving verdwijnen?

-       Laat de leerlingen zelf situaties bedenken waarin het verschil tussen goed en slecht handelen niet duidelijk is. Zo verbinden ze het thema aan hun leefwereld.

Vb. Vrijdagavond is er een benefietfeestje ten voordele van Haïti, de opbrengst van de kaartenverkoop gaat integraal naar het goede doel. Nog voor jij je kaart hebt gekocht vind je er eentje op straat. Ga je met de gevonden kaart naar binnen of betaal je toch mooi je bijdrage?

Handig om inspiratie op te doen en als voorbeeld in de les zijn voorbeelden uit de actualiteit. Vb. Brusselse juwelier schiet overvaller neer, …)

---

 

Historiografie

 ‘La zona’ speelt zich af in Mexico City, een stad waar mensen in extreme armoede en extreme rijkdom naast elkaar leven. Deze film mag dan al surreëel lijken, het verhaal is niet zo fictief als men zou denken. Hoewel de regisseur aanvankelijk een beeld van een niet nader te bepalen toekomst wou scheppen, bleek de realiteit hem in te halen. Wegens de grote sociale verschillen zijn wijken als La zona er immers geen uitzondering. Deze gated communities moeten de welgestelde Mexicanen een gevoel van vrijheid en veiligheid geven. Omdat deze wijken privé-eigendom zijn van de bewoners beschikken deze ook over een zekere autonomie. Het huiszoekingsbevel dat de politie moest voorleggen voor ze La zona binnen mochten is dan ook pure realiteit.

Gated communities zijn woonwijken of dorpen die door de bewoners geheel van de buitenwereld worden afgesloten. Vaak willen deze bewoners hiermee een gevoel van veiligheid evoceren. De eerste gated communities ontstonden in de V.S., maar we vinden ze nu bijna overal terug. Vooral op plaatsen waar het verschil tussen arm en rijk al te groot is geworden, zoals in Mexico, Brazilië, China en Zuid-Afrika. Daar sluiten vele gegoede burgers zich op in een ommuurde wijk om te ontsnappen aan de stijgende criminaliteit in hun omgeving.

De communities worden vaak helemaal ommuurd en slechts voorzien van één ingang die 24 op 24 uur bewaakt wordt. Hetzij door een bewakingsfirma, hetzij door alarminstallaties of bewakingscamera’s, hetzij door al deze middelen tezamen. Vaak ontstaat er binnen deze communities een intern bestuur en een uitgebreide organisatie die zich bezig houdt met beveiliging en praktische zaken als het huren van elektriciteit en watervoorzieningen. Ook wegonderhoud en vuilnisophaling gebeurt vaak in eigen beheer. Omdat de bewoners compleet zelfstandig trachten te leven en bijvoorbeeld geen gebruik maken van publieke faciliteiten/sociale voorzieningen, rechtvaardigen zij het zelfs om de politiepatrouilles uit hun wijk te bannen. Hoe groter de gated community, hoe meer zelfstandigheid en hoe sneller de inwoners zullen vervreemden van de wereld buiten de zone. Dit is dan ook de grootste ergernis van criticasters. Het sociale kapitaal van de gehele samenleving boet in aan rijkdom door deze gettovorming. Daarenboven zijn criminaliteitscijfers vaak niet eens lager in deze gated communities, want hoewel auto’s niet zomaar kunnen passeren, kunnen voetgangers dat meestal wel.

Deze film legt echter vooral de ineffectiviteit van de overheid bloot en de corruptie van gerecht en politie waar de bevolking aan wordt onderworpen. Ook deze wantoestanden zijn niet uit de lucht gegrepen. In april 2010 verscheen er nog een aflevering van Panorama, “Het Mexico van El Chapo”, over corruptie, illegale drugstrafiek en geweld.

Bronnen

-       http://www.lazona-lefilm.com

-       http://www.cinebel.be/nl/film/1002953-La-Zona.htm

-       Door, La Zona, 26 september 2008, recensie op http://www.humo.be/tws/film-reviews/5398/rodrigo-pla-la-zona.html

-       Coen van Zwol, La Zona, 21 oktober 2009, recensie op http://www.nrc.nl/film/article2034043.ece/La_Zona

-       http://www.kuleuven-kortrijk.be/renwv/moviemaker/extra/INFOPAKKET_SECUNDAIR.pdf

-       http://www.youtube.com/watch?v=SPK65xG3jFA

-       http://www.youtube.com/watch?v=DK01fJFtqOI

-       Giglia, A., “Gated communities” in Mexico City,19 September 2003 op http://uam-antropologia.info/web/articulos/goglia_gated_communities.pdf

-       Aalbers, M., Zeven mythen over gated communities, 2005, op http://www.ziedaar.nl/article.php?id=250

-       http://www.canvas.be/canvasactua/panorama/panorama-114-het-mexico-van-el-chapo/

-       Schroeder, M., Mexican Directors Taking Hollywood By Storm, 12 februari 2007 op http://www.ndsmcobserver.com/2.2755/mexican-directors-taking-hollywood-by-storm-1.262731