J'ai tué ma mère

Inhoud

Korte inhoud

In de film J’ai tué ma mère vertelt regisseur - en tevens hoofdrolspeler Xavier Dolan - een deels autobiografisch verhaal over een jongen en zijn problemen. Hubert Minel is zestien en woont in Montreal samen met zijn moeder Chantal. Hubert is een pientere leerling die niet echt zijn best doet op school. Hij heeft last van puberbuien en ontdekt gaandeweg dat hij homoseksueel is. Zijn frustraties viert hij bot op zijn moeder, een fantasieloze vrouw zonder smaak in kleren of muziek. Verbaal zijn ze zeker aan elkaar gewaagd, al is de tragiek dat ze ook tot elkaar veroordeeld zijn.

Hun ruzies en machtsspelletjes lopen steeds hoger op, tot het moment dat de rebellerende Hubert in een essay op school schrijft dat zijn moeder dood is. Zijn moeder ziet hierin het perfecte excuus om Hubert naar een internaat te sturen, ver weg van vrienden, de stad en alle verlokkingen (inclusief Huberts vriendje). In plaats van dat de afstand tussen moeder en zoon hen wat tijd geeft om na te denken en tot elkaar te komen, beginnen de problemen dan pas echt, om uiteindelijk uit te monden in een grote climax.

Samenvattend is de film een benauwend relaas over de groeipijnen van een adolescent wiens normale groei naar volwassenheid, ontdekking van en twijfel over artistieke aspiraties, zoektocht naar seksuele geaardheid en confrontatie met vriendschap en afwijzing, worden overschaduwd door een misprijzen jegens zijn moeder.

Productie

Productieomstandigheden

J’ai tué ma mère is de eerste film van Xavier Dolan, die op het moment van filmen en acteren slechts twintig jaar oud was. Het script voor de film is deels gebaseerd op het leven van de regisseur en werd al geschreven op zestienjarige leeftijd. Dolan heeft recentelijk zijn tweede film gemaakt, Les amours imaginaires, die voor het eerst zal worden getoond op het filmfestival van Cannes in 2010. Het script voor zijn derde film - Laurence Anyways - is geschreven, maar het ontbreekt Dolan voorlopig aan middelen om de film te maken.

Dolan vertelt over de problemen met de financiering van zijn films in een interview met Movie Line: “We are in Quebec and even though some doors are being opened for financing, for a Quebec movie, it’s still very hard to find financing. We don’t really have private investors in Quebec – they’re so discreet and rare and interested in very commercial things, not artsy movies. We just turned to public financing, which is a very obsolete structure that doesn’t focus on art, but rather on profit – and here, profit in film is not really feasible. We have a very small market compared to American movies and foreign movies, so it’s hard to make money here. Because of this, it’s only commercial films and blockbusters that catch the eye of public entities.”

Financiering is niet het enige probleem. Regisseur Dolan blijft zelf zeer kritisch over zijn werk, ondanks alle goede kritieken die de film kreeg (cfr. infra): “You know, I’ve been very critical towards the movie. It feels like it was made ten years ago. If I were to do it again, it would probably be done very differently. I hate a lot of things in it, and I’m always surprised that people…I mean, I love a lot of things about it, too, and I’m proud of the discoveries and experiments, but basically it’s a film that feels like it’s been a decade since I made it.”

Tegelijkertijd waarschuwt Xavier ervoor om de film niet te letterlijk te nemen: hoewel hij nadrukkelijk autobiografische elementen bevat (slechte band met ouders, homo-zijn) is het een werk van fictie. “Je moet het zeker niet als een documentaire zien,” legt Xavier uit. “Het is geïnspireerd op mijn leven als tiener, toen ik nog bij mijn moeder thuis woonde.” J’ai tué ma mère doet zich dan ook niet als een documentaire voor, misschien met uitzondering van de zwart-wit videodagboekfragmenten, waarin de hoofdpersoon de gebeurtenissen becommentarieert. Om er voor te zorgen dat de kijker de film niet als de letterlijke waarheid opvat, heeft Xavier zijn personage bijvoorbeeld een andere naam gegeven. Ook de filmstijl wijkt af van de documentairestijl. De beelden zijn niet toevallig of spontaan, maar uitgekiend en gearrangeerd. De composities van de shots zijn vaak opvallend asymmetrisch, en Xavier kiest regelmatig voor extreme close ups (bijvoorbeeld van de kitscherige prullaria of van fruit). In de montage zet hij technieken als slow motion en beeldversnelling in om de impact te vergroten of juist te verkleinen. Nog een fraai voorbeeld is het gebruik van teksten in het beeld. Als Hubert bijvoorbeeld een brief schrijft, dan verschijnt de tekst naast hem in beeld, alsof ze zo uit zijn hoofd ontspruiten. Dat de film ondanks al deze ‘kunstgrepen’ toch als een zeer persoonlijk verhaal blijft aanvoelen, komt niet alleen door het verhaal, maar ook door de realistische dialogen en het naturelle acteerwerk.

De twee films die Dolan maakte, spelen zich beide af in Montreal, Dolans eigen stad. Hij kent de stad als geen ander en woont hier al heel zijn leven. Dit komt het realisme in zijn films enkel ten goede.

Receptie

Debat

De film J’ai tué ma mère nam een veelbelovende start door 3 prijzen te winnen op de Quinzaine des réalisateurs op het Festival van Cannes (2009).

• Prix Art et Essai.
• Prix de la Société des auteurs et compositeurs dramatiques.
• Prix Regards Jeunes.

Ook later kon de prent J’ai tué ma mère op ongemeen veel bijval rekenen van internationale filmkenners en critici. Zo sleepte de prent onder meer volgende prijzen en nominaties in de wacht:

• Special Mention op het Bangkok Film Festival (2009).
• Best Canadian Feature Film Trophy op het Vancouver International Film Festival.
• Bayard d'or voor beste film, beste actrice (Anne Dorval) en voor beste debuut op het Festival International du Film Francophone van Namen.
• Golden Puffin op het Internatinaal Filmfestival van Reykjavik (een prijs die wordt uitgereikt aan een regisseur ter beloning van zijn opmerkelijke eerste of tweede film).
• Lumiere Award           voor de beste Franstalige film en World Audience Award op festival Cérémonie des lumière in Frankrijk (2010).
• MovieSquad Award op het festival van Rotterdam (2010).
• Genomineerd voor Bronze Horse op  het Stockholm Filmfestival (2010).
• Genomineerd voor de Franse ‘César’ voor beste buitenlandse film (2010).

Voor een volledig overzicht van alle prijzen en nominaties, zie www.imdb.com.

Tevens is de film momenteel door Canada genomineerd om het land te representeren bij de Oscars, in de categorie ‘beste buitenlandstalige film’.

Ook bij bezoekers van verscheidene internetfora wordt de film geapprecieerd. Zo scoorde J’ai tué ma mère 7.5/10 op IMDb.

Toch moeten we hierbij opmerken dat het regiedebuut van Xavier Dolan niet door iedereen gesmaakt wordt. Een citaat uit een recensie van de Humo: “Wij vonden er evenwel niets aan: het hoofdpersonage is een hooghartig ettertje voor wie je geen greintje sympathie voelt, en het zelfingenomen airtje dat rond de hele film hangt is ronduit irritant. We zijn achteraf nog úren in de gordijnen blijven hangen.”

Misschien maakt dit citaat nog meer duidelijk dat J’ai tué ma mère echt een film voor jongeren is. Omdat het een film is over een heftig beleefde adolescentie, bezit de film ook al die eigenschappen, maar we kunnen ze misschien zien als een voorwaarde om tot het hart van de adolescentie door te dringen.

Onderwijs

Informatie voor het onderwijs

Hieronder volgen enkele concrete suggesties voor de didactische verwerking van de film, in het kader van het vak Cultuurwetenschappen (gebaseerd op het leerplan voor de 3^de graad humane wetenschappen van het Gemeenschapsonderwijs). Deze suggesties hebben als uiteindelijke doel de ontwikkeling van een zekere 'mediawijsheid' bij jongeren, conform de VOET hieromtrent.

1)    Koppeling aan het thema ‘Identiteit’

De film J’ai tué ma mère behandelt zeer herkenbare thema’s waar veel jongeren zich mee kunnen identificeren: artistieke ontdekkingen, vrienschappen, uitlsuiting, seksualiteit... Thema’s die voor jongeren herkenbaar zijn, maar vaak – zo zien we ook in de film – botsen met de opvattingen die heel wat ouders er op nahouden.

De leerlingen leren in de 3^de graad dat cultureel bepaalde opvattingen over de mens dienen als bouwstenen voor actuele wereldbeelden: botsingen tussen traditie en vernieuwing.

Een onderdeel van deze botsingen tussen traditie en vernieuwing zijn onder andere generatieconflicten, zoals die aan bod kunnen komen in de lessen (bijvoorbeeld tijdens een project rond migratie) overeenkomstig het jaarplan 3^e graad GO! Een insteek kan zijn: de eerste-generatie-migranten tegenover derde-generatie migranten en de botsing tussen mens- en wereldbeelden van mensen die bijvoorbeeld afkomstig zijn van het Turkse platteland en deze van hun kinderen en kleinkinderen die in Vlaanderen geboren en getogen zijn (zie thema vluchtelingen).

Dergelijk onderwerp over generatieconflicten kan geëxtrapoleerd worden naar genertieconflicten in onze eigen cultuur. De film J’ai tué ma mère handelt immers over de liefde-haatrelatie en de spanning die kan hangen tussen de generatie jongeren en hun ouders.

Mogelijke werkvorm: klasdiscussie. Enkele vragen die hierbij kunnen gesteld worden:

• Volgen de huidige jongeren de interpretaties/meningen/adviezen/etc. van hun ouders en grootouders nog?
• Hoe reageren jongeren op de standpunten en visies van hun ouders en grootouders? Wat denken zij bijvoorbeeld over seksualiteit, vrijheid,...?
• In hoeverre kan jij je vinden in het spreekwoord: “waar twee kijven, hebben twee schuld”? Hou hierbij de film in het achterhoofd, waarin zowel de moeder, als de zoon schuld hadden aan de steeds weerkerende ruzies. 

Nog een mogelijke werkvorm hierbij (ter opstarting van een klasdiscussie):

De leerlingen nemen een enquête af bij hun ouders en bij zichzelf. Via een dergelijke enquête kan bijvoorbeeld een thema zoals vrijetijdsbeleving behandeld worden. Zo kan nagegaan worden of jongeren meer of minder vrije tijd hebben dan vroeger, hoe ze die vrije tijd besteden en of ze die vrije tijd écht als vrije tijd beleven… Daarna kan de vergelijking gemaakt worden tussen de resultaten van de jongeren en die van hun ouders en wat de mogelijke redenden voor een zekere discrepantie kunnen zijn. Mogelijke vragen hierbij zijn:

• Welke huishoudelijke taken moeten er naast het werk buitenshuis nog gedaan worden? Wie deed/doet ze en hoeveel tijd namen ze in beslag?
• Wat deed jij in jouw vrije tijd als kind (na school)?
• Had je het gevoel dat het leven druk was? Verveel je je soms?
• Hoeveel uren per week heb je ‘echte’ vrije tijd? Wat doe je ermee?

Nog een mogelijke denk-en-doe-opdracht (verwerking van de resulaten): herschrijf het scenario van de film vanuit het standpunt van je ouders als ze een tiener waren.

Opnieuw kan dan teruggekoppeld worden: er kan stilgestaan worden bij de vraag of wij momenteel leven volgens een modernistisch of een traditionalistisch wereldbeeld (of de tegenstelling tussen acculturatie en traditie).

• Waar in de film zien jullie een bevestiging van Europese mens- en wereldbeelden (rationalisme, individualisme, vrijheid, …)?
• Zijn deze uitingen van een Europees mens- en wereldbeeld mogelijks te verzoenen met andere wereldbeelden? Waarom wel/niet?

Omdat wij in dit voorbeeld uitgaan van een stedelijke school uit het gemeenschapsonderwijs, is deze laatste vraag extra interessant. Dit omwille van het grotere aantal leerlingen met diverse culturele achtergronden.

Al deze werkvormen kunnen natuurlijk ook gelinkt worden naar het algemene thema van ‘Normen en Waarden’.

2)    Koppeling aan het thema ‘Interactie en Communicatie’.

Algemeen kan stil gestaan worden bij het spanningsveld tussen principe van vrijheid van meningsuiting en drukpers.

Mogelijke werkvorm: de leerlingen maken een presentatie (in groepjes) over hun eigen waardering van de film (Vond ik het een goede film? Waarom wel/niet?) Daarna gaan de leerlingen recensies van de film J’ai tué ma mère opzoeken in kranten/tijdschriften/internet/etc. Daarna kunnen deze recensies geconfronteerd worden met de eigen waardering van de leerlingen. De leerlingen kunnen nagaan in hoeverre hun waardering gewijzigd is.

Voorts kan men de film ook aanwenden om even stil te staan bij de rol van massamedia in de beeldvorming over of de representatie van de werkelijkheid. Dit kan door middel van een klasdiscussie of een stellingenspel.

• Discussie: is deze film volgens jou realistisch of niet?
• Discussie: herken je jezelf in de film?
• Stelling: dit is geen ware fictiefilm omdat er wordt gesteund op een kern van waarheid en op bepaalde vormen van menselijk gedrag (akkoord/niet akkoord). Zo kan ook het verschil tussen documentaire en fictiefilm worden uitgelegd.
• Stelling: dit is een spektakelfilm waarbij werkelijkheid en verzinsels handig zijn vermengd met als bedoeling het publiek te boeien, geïnteresseerd te houden (akkoord/niet akkoord). Zo uitleggen dat werkelijkehid en verzinsels ook vaak vemengd worden om een boodschap mee te geven.

Om de topic ‘mediawijsheid’ verder uit te diepen, kunnen we de film vergelijken met typische feel-good-movies die hetzelfde onderwerp (spanningen in het gezin door opgroeiende kinderen) hebben.

Voorbeelden van films ter vergelijking zijn legio; we noemen bijvoorbeeld “An education” (2009), “Bend it like Beckham” (2002), etc.

Eventuele werkvorm/opdracht kan zijn:

• Invullen van een vergelijkend schema waarbij de leerlingen punten van overeenkomsten of verschillen zoeken tussen filmfragmenten (vergelijken van het einde, vergelijken van oorzaken van conflict, etc).

3)    Koppeling aan het thema ‘Expressie’.

Het thema ‘Expressie’ kan op twee manieren worden behandeld aan de hand van de film J’ai tué ma mère. Ten eerste kan het zich richten op de film zelf. Dat wil zeggen, het uiterlijk, de omkadering, de ‘taal’ waarvan de kunstvorm film zich bedient. Er kan worden stil gestaan bij enkele specifieke cinematografische of filmtaalelementen of die in de film duidelijk aan bod komen:

1. De structuur van de film (waaronder het verhaal/plot en de compositie).
2. De mise-en-scène (waaronder het acteerwerk, het decor, de kledij en de beeldcompositie).
3. De cinematografie (waaronder het licht, de kleur en de framing).
4. Het geluid.
5. De montage.

Ten tweede kan er worden ingegaan op de inhoud van J’ai tué ma mère. De film kent immers een (groot) aantal verwijzingen naar kunstwerken en literatuur. Zo laat Hubert zich inspireren door kunstenaars Pollock en Matisse. Deze kruisbestuiving van verwijzingen en kunst in kunst, is iets dat zeker in aanmerking komt om klassikaal of in groepjes te worden uitgewerkt. Dolan is natuurlijk niet de eerste of de laatste die met dergelijke verwijzingen komt.

Een doe-opdracht hierbij:

Hubert’s gedachten, die tot uitdrukking komen in kitscherige beelden over zijn moeder (als Maria en in de zonnestudio) vertonen erg veel overeenkomsten met het werk van het Franse kunstenaarsduo Pierre et Gilles. Zij maken net als Hubert overgestileerde foto’s met zelfgemaakte sets en kostuums en retoucheren hun foto’s grondig.

Laat de leerlingen de overeenkomensten zoeken, dit binnen het algemene opzet “leren kijken naar kunst” (via: www.optimistique.com/pierre.et.gilles/).

Historiografie

Historiografische schets / maatschappelijke context

Montreal, begin 21ste eeuw. Universele thema's zoals problematische opvoedingssituaties, jongeren die worstelen met hun seksuele geaardheid, identiteitsvorming, ... komen ook in deze stad duidelijk tot uiting.

Bronnen

Bronnenlijst

• J’ai tué ma mère, een film van Xavier Dolan. La Quinzaine des Réalisateurs, 2009.
• http://www.imdb.com/title/tt1424797/
• http://www.cinebel.be/nl/film/1004958-J-ai-tu%C3%A9-ma-m%C3%A8re.htm
• http://fr.wikipedia.org/wiki/J%27ai_tu%C3%A9_ma_m%C3%A8re
• http://fr.wikipedia.org/wiki/Xavier_Dolan-Tadros
• http://www.filmfestivalrotterdam.com/nl/films/j-ai-tu-ma-m-re/
• http://www.filmfestivalrotterdam.com/Assets/Uploads/Documents/lesbrief_jai%20tue%20ma%20mere.pdf
• Recensie van Joris Brieffies op http://www.filmtotaal.nl/recensie.php?id=16650 Recensie van Rob Veerman op http://www.movie2movie.nl/r102061-Recensie-J%27ai-tue-ma-mere.htm
• Recensie van Lianne Koorn op http://www.moviesense.nl/2010/02/jai-tue-ma-mere/
• Recensie in de humo op http://www.humo.be/tws/film-reviews/6178/xavier-dolan-jai-tue-ma-mere.html
• Interview met regisseur Xavier Dolan voor Movie Line op http://www.movieline.com/2009/11/20-year-old-xavier-dolan-was-a-cannes-sensation-will-someone-finance-his-next-movie.php