Hunger

Inhoud

De film Hunger speelt zich af in de Maze gevangenis in Noord-Ierland, in 1981. De film illustreert de verschillende protesten die de IRA-leden uitoefenden om een statuut van politiek gevangene af te dwingen. In het begin van de film wordt het ‘dirty protest’ getoond, waar de gevangenen weigeren een gevangenisuniform te dragen, zich te wassen en hun uitwerpselen in hun cel smeerden. Al snel wordt de hongerstaking van Bobby Sands getoond. In Hunger wordt vooral de nadruk gelegd op de laatste 6 weken uit het leven van Bobby Sands.

De film toont zowel de erbarmelijke situatie waarin de gevangenen zich bevinden als de bewakers, voor wie de situatie ook moeilijk blijkt. Het gaat niet om de strijd tussen goed en kwaad, maar om het leven in de H-blokken van de Maze gevangenis, zowel dat van de gevangenen, als dat van de bewakers.

Productie

De film Hunger was de eerste film van Steve McQueen. Voordien maakte hij al enkele kortfilms, maar McQueen was vooral actief als videokunstenaar. In zijn experimentele films maakte hij gebruik van zwart-wit beelden die hij steeds op één of meerdere muren van een gesloten ruimte projecteerde. Zijn eerste films, Bear (1993) en Deadpan (1997), waarvoor hij de Turner Prijs in ontvangst mocht nemen, zijn stille films. Zijn werk werd tentoongesteld in musea over de hele wereld, waaronder Boijmans van Beuningen te Rotterdam en het Museum of Modern Art in New York.

Voor zijn eerste grote filmproject koos hij het verhaal van Bobby Sands dat op hem reeds als kind een grote indruk maakte. Hij vertelt het in een interview met Sandra Smallenburg in het NRC handelsblad:"Iedere dag werd zijn portret op tv getoond, met daarnaast het toenemende aantal dagen dat hij niet gegeten had. Dat iemand stopte met eten, alleen omdat hij wilde dat er naar hem geluisterd werd, maakte op mij een enorme indruk."

Zijn achtergrond als kunstenaar komt in Hunger sterk naar voor. McQueen vertelt zijn verhaal door het tonen van beelden: "Ik wilde de beelden zo fysiek mogelijk laten zijn, ik wil dat de toeschouwer ervaart, proeft, ruikt hoe het er in die gevangens aan toeging. Ik ben geïnteresseerd in de details waarover je niet leest in de geschiedenisboeken. Dat het in de cellen stikte van de vliegen omdat er overal rottende etensresten lagen. Dat als de gevangenen ’s ochtends wakker werden, er maden over hun lichamen liepen. Zulke details laten zien, is effectiever dan woorden gebruiken. Daarom zet ik ze in mijn film op een voetstuk." (interview met Sandra Smallenburg in het NRC handelsblad)

In het eerste deel van de film wordt niet gesproken. De camera volgt de gevangenen en bewakers, zowel de gevangenen die met geweld in bad gedwongen worden als de bewaker die tijdens een gewelddadige confrontatie met de gevangenen wegloopt en in een hoekje staat te huilen. De toeschouwer wordt door de afwisseling van diverse shots (vooral close-ups) in het verhaal meegezogen. Ondanks het feit dat er in dit eerste deel niet gesproken wordt, legt McQueen toch de nadruk op geluid. In geen enkele andere film kan je als toeschouwer zo geraakt worden door het dichtslaan van een deur. Wanneer halverwege de film een dialoog ontstaat tussen Bobby Sands en de priester, die hem vraagt naar zijn motieven voor een hongerstaking, zijn er geen korte afwisselende beelden, zoals in het eerste deel, maar een dialoog van ongeveer twintig minuten, in één shot opgenomen. Waar in het eerste deel de nadruk lag op beelden van fysiek geweld en het geluid van stokslagen, gaat het hier om woorden die Bobby Sands gebruikt om zijn argumenten te verklaren.

McQueen heeft een verhaal willen vertellen met Hunger, hij wilde geen politiek standpunt innemen: "Ik ben geen aanhanger van de IRA, en ik ben ook geen fan van de bewakers. Ik heb met verschillende bewakers gesproken die mee moesten doen aan de acties waar ze liever niet aan hadden bijgedragen. Ook voor hen was het heftig. In de vroege jaren tachtig was er veel werkloosheid. De baan van gevangenenbewaker was goed betaald, maar bracht ook risico’s met zich mee. Zestien van de Maze-bewakers zijn tijdens de Troubles doodgeschoten. Nadien hebben er nog meer dan vijftig zelfmoord gepleegd. Ik wilde laten zien hoe het was om in die extreme situatie te moeten leven. Ik wilde een film maken die als een reusachtige spiegel zou functioneren. Zodat het publiek zich kan identificeren met dat wat er op het scherm gebeurt. En zich vervolgens de vraag stelt: Wat zou ik doen in zo’n situatie."(interview met Sandra Smallenburg in het NRC handelsblad)

Of McQueen nu stopt als videokunstenaar en verder gaat als regisseur van speelfilms is nog niet beslist:"Het gaat mij niet om het medium. Het idee is het belangrijkst. En dat idee zal vanzelf tot de juiste vorm leiden, of dat nu een speelfilm is of een kunstinstallatie." (interview met Sandra Smallenburg in het NRC handelsblad)

Receptie

De film is in première gegaan in 2008 op het filmfestival van Cannes, waar Steve McQueen meteen de Camera d’Or  in ontvangst mocht nemen voor beste regiedebuut. Naast deze prijs sleepte Steve McQueen onder andere nog de volgende prijzen en nominaties in de wacht.

• Ontdekking van het jaar en beste regisseur op de European Film Awards 2008
• BAFTA award voor meest belovende nieuwkomer
• Beste film op de Evening Standard British Film Awards
• Gucci prijs op het Filmfestival van Venetië
• Discovery Award op het Toronto International Film Festival
• Beste debuut, Toronto Film Critics Association Awards
• Youth Jury Award, Filmfestival van Gent
• ALFS Award in 2009 voor beste debuut, London Critics Circle Film Awards (Film van het jaar,mannelijke hoofdrol van het jaar, mannelijke bijrol van het jaar)
• Irish Film and Television Awards (o.a. beste film, beste mannelijke hoofdrol, beste mannelijke bijrol, beste geluid)
• Kingfisher award op het Ljubljana International Film Festival
• Genomineerd als beste buitenlandse film op de ‘Independent Spirit Awards.’
• Genomineerd als beste film op de British Independent Film Award
• Genomineerd als British Director of the Year op de ALFS Awards

Niet alleen de film en de regie van Steve McQueen werden vol lof onthaald. Ook hoofdrolspeler Michael Fassbender die de rol van Bobby Sands voor zijn rekening nam, mocht diverse prijzen voor beste acteur in ontvangst nemen. Naast de hoofdrolspeler werden ook de acteerprestaties van Stuart Graham en Liam Cunningham met diverse prijzen voor beste mannelijke bijrol beloond.

Onderwijs

De film Hunger duurt 96 minuten en kan dus in 2 lestijden worden bekeken. Hierdoor is deze film praktisch geschikt voor didactische doeleinden. Deze film kan op verschillende wijzen ingepast worden binnen de leerplannen voor het vak cultuurwetenschappen van het gemeenschapsonderwijs. Zowel in de tweede en de derde graad zijn er bruikbare aanknopingspunten te vinden tussen de film en de doelstellingen.

A. 2^de graad GO!

1. De film binnen het thema expressie

In het vierde jaar kan deze film bekeken worden als een hedendaags kunstproduct binnen het onderdeel expressie. De regisseur, Steve McQueen, die in de eerste plaats een videokunstenaar is, kan bekeken worden binnen dit thema. Eén van de doelstellingen in het leerplan is dat de leerlingen ‘criteria kunnen aangeven om een cultuuruiting als een kunstwerk te kunnen beschouwen’. Omdat deze film zich op een grens tussen kunst en film begeeft is dit mogelijke stof tot een discussie over wat kunst is en of bepaalde films ook tot kunst kunnen gerekend worden en welke bijvoorbeeld niet.

Aangezien de regisseur een niet-conventionele opbouw en structuur hanteert kan het interessant zijn om dit te vergelijken met films uit de leefwereld van de leerlingen. Na het kijken van de film kunnen ze op zoek gaan naar de verschillen met andere films, bijvoorbeeld Hollywood-films. Dit kan ingepast worden onder de doelstelling: De leerlingen kunnen verschillende kunstkritische waarderingen van kunstwerken vergelijken. Hierbij kan een stukje filmanalyse aan bod komen. Alhoewel dit niet werd opgenomen in het leerplan van het GO! is het een goede inleiding op het voorgaande. Hiermee kunnen de leerlingen veel beter een vergelijking maken tussen de verschillende films. Deze filmanalyse hoeft niet diepgaand te zijn, een rudimentaire uiteenzetting over verhaallijnen, plots en opbouw kan voldoende zijn om de leerlingen een miniem kader bij te brengen waarmee ze gericht naar een film kunnen kijken. Het deeltje filmanalyse kan ingepast worden onder het thema expressie.

Aan de hand van enkele artikels en afbeeldingen kunnen de leerlingen op zoek gaan naar de beweegredenen van deze kunstenaar. Een eventuele opdracht die hieraan kan worden gekoppeld is dat de leerlingen op voorhand informatie moeten opzoeken over deze kunstenaar via verschillende bronnen. Ze kunnen dan niet alleen de vergelijking maken tussen speelfilms onderling, maar ook tussen de speelfilm Hunger van Steve McQueen en zijn videokunst. Met deze opdracht werken de leerlingen tegelijk rond het onderdeel expressie en aan de onderzoekscompetenties rond het verzamelen en verwerken van informatie en het formuleren van een onderzoeksvraag.

2. Het thema hongerstaking binnen het gedeelte samenhang en wisselwerking

Het principe van de hongerstaking kan hier besproken worden in een klasdiscussie waaraan een huistaak voorafgaat. De leerlingen zoeken naar actuele voorbeelden van mensen die door hongerstaking een recht of eis willen afdwingen. Bijvoorbeeld door informatie op te zoeken over de hongerstaking van de mensen zonder papieren. In een klasdiscussie moeten de leerlingen hun standpunten hieromtrent duidelijk maken aan de hand van duidelijke argumenten. Is hongerstaking een middel die in bepaalde situaties werkt en hoe zouden de leerlingen ermee omgaan? Hieruit kan de link gelegd worden naar het onderdeel samenhang en wisselwerking, meerbepaald de doelstelling: leerlingen kunnen aantonen hoe de samenleving regelgeving en rechtspraak beïnvloedt. De dood van Bobby Sands heeft wel degelijk de wet veranderd. Er kan dus met deze film geïllustreerd worden dat rechtspraak kan evolueren.

In het vierde jaar zal er dus minder aandacht besteed worden aan het inhoudelijke van de film. Daarentegen kan je met deze film wel op zoek gaan naar het artistieke en de link met de kunsten maken.

 

B. 3^de graad GO!

1. De film binnen het thema organisatie

De film kan ook nuttig ingepast worden in het leerplan van de derde graad van het gemeenschapsonderwijs. Hier kan veel dieper ingegaan worden op het thema en het inhoudelijke van de film. Vertrekpunt hiervoor is het thema organisatie. Door het abstracte gehalte van de film is het nodig om genoeg tijd te besteden aan de context van het verhaal. Dit omdat het volledige verhaal van de kwestie in Ierland nooit echt volledig aan bod komt.

In het onderdeel organisatie kan de film een beginpunt zijn of een hulpmiddel tot het uitdiepen van de Ierse kwestie. De leerlingen kunnen zelf op zoek gaan naar de feiten en gebeurtenissen in Ierland. Een mogelijk vertrekpunt rond dit thema kan bijvoorbeeld een artikel zijn over de vredesonderhandelingen in Noord-Ierland, of de rol van het IRA en Bobby Sands hierin. Hierbij kan verder ingegaan worden op de politieke situatie vandaag in Noord-Ierland. Een leerplandoelstelling die hieraan gekoppeld kan worden is: de leerlingen kunnen de historische en culturele wortels van politieke organisatievormen ontdekken en analyseren.

De film dient hierbij als een aanknopingspunt, de leerlingen kunnen via een eigen onderzoek op zoek gaan naar de context van het verhaal. Als eindpunt volgt een klasdiscussie omtrent dit verhaal en de middelen die door de verschillende partijen werden ingezet om tot hun gelijk te komen (bomaanslagen, geweld, hongerstaking, gevangenschap,..).  Er kunnen hierbij makkelijk linken gelegd worden door de leerlingen met hedendaagse problematiek, voorbeelden hiervan zijn onder andere de situatie in Guantanamo.

2. De film binnen het thema interactie en communicatie (audiovisuele media)

Binnen het thema interactie en communicatie kan Hunger als een voorbeeld van een independent movie gezien worden. Ook hier kan een klasdiscussie of klasgesprek op basis van een artikel een bruikbare werkvorm zijn. De leerlingen gaan op zoek naar de definitie van een independent movie, vertellen over hun ervaring met deze films en denken na over welke mensen naar deze films kijken. De leerlingen kunnen terugkoppelen naar hun eigen leefwereld en films die ze kennen. Ze hebben hierbij ook aandacht voor de verschillen tussen een documentaire, fictie en non-ficie. De leerplandoelstellingen die hierbij aansluiten zijn: leerlingen kunnen soorten massacommunicatiemiddelen beschrijven naar hun maatschappelijke functie. Het gaat hier over de rol van film in de maatschappij als een medium die door veel mensen wordt gehanteerd en in hoeverre de independent movie er een rol in speelt. De leerlingen kunnen aan de slag met vragen als: Waarom kijken mensen naar films? Wat zoeken mensen in films? En hoe zit dat met mensen die naar independent movies kijken?

Er kan dieper ingegaan worden op de manier waarop de regisseur een standpunt inneemt en hoe hij dit standpunt via de film als medium naar voor brengt. Doordat McQueen zowel het verhaal van de gevangenen als dat van de bewakers brengt, slaagt hij erin om een soort objectiviteit ten aanzien van het hele verhaal naar voor te brengen. In de klas kan er een discussie gevoerd worden omtrent het standpunt van de regisseur, misschien denken de leerlingen hier wel heel anders over. Er kan een les volgen omtrent de beeldvorming die uit de film naar voor komt en hoe die de toeschouwer al dan niet stuurt of beïnvloedt. Dit doordat McQueen beide kanten van het verhaal in de Maze-gevangenis toont en niet alleen dat van de hongerstaker, hij wijst erop dat ook de bewakers een eigen verhaal te vertellen hebben. Dit is opnieuw een voorbeeld van hoe er in films een beeld naar voor wordt gebracht, hier in tegenstelling tot andere films omtrent dit thema, die dikwijls een eenzijdige vertelling van het verhaal naar voor brengen. McQueen heeft dus niet alleen aandacht voor de stereotiepe beelden als goed en kwaad maar brengt ook een nieuwe blik aan voor de kijker.

Historiografie

De film kadert in ‘The Troubles’. Deze conflicten tussen de IRA en de Britse troepen kwamen op een hoogtepunt tussen de jaren ’60 en ‘90. Aan het begin van de jaren ’80 probeerden de IRA-leden in de gevangenis een statuut van politiek gevangene af te dwingen van Margaret Thatcher door middel van diverse, opeenvolgende protesten.

Het ‘blanket protest’ begon reeds in 1976 toen Kieran Nugent weigerde zijn gevangenisuniform aan te trekken. Aan het begin van dit protest kregen de gevangenen dekens, na verloop van tijd, omdat de gevangenen bleven weigeren hun uniformen te dragen, moesten ze 24 uur per dag in hun cel blijven. Bijgevolg mochten ze geen bezoek meer ontvangen. Dit protest zwakte af, en gevangenen gingen terug hun uniform dragen voor het ontvangen van bezoek.

In 1978 begon het ‘Dirty protest’ toen enkele gevangenen weigerden hun cel te verlaten om zich te wassen omwille van de mishandelingen door de bewakers. De situatie in de gevangenis escaleerde en de gevangenen sloegen alle meubels in hun cel kapot. Ze weigerden hun cel te verlaten, de bewakers gingen de cellen niet meer binnen, toiletten werden niet meer geledigd en de gevangenen gingen hun uitwerpselen aan de muren smeren.

Op 1 maart 1981 begon Bobby Sands zijn 66-dagen durende hongerstaking. Hij stierf op 5 mei 1981 op 27-jarige leeftijd.

Na de dood van Bobby Sands escaleerden de rellen in Noord-Ierland. Ook voor België had dit gevolgen, in Gent werd het Brits consulaat bestormd. Omwille van de rellen werden enkele dagen na de dood van Bobby Sands toch enkele wijzigingen doorgevoerd in het beleid van de gevangenissen.

Bronnen

• Websites:

Recensie op de Internet Movie Database: http://www.imdb.com/title/tt0986233/

Artikel in het NRC Handelsblad door Peter Bruijn, 8 oktober 2008: http://www.nrc.nl/film/article2014717.ece/Hunger

Interview met Steve McQueen in het NRC Handelsblad door Sandra Smallenburg, 29 augustus 2008: http://www.nrc.nl/achtergrond/article1966150.ece

Fragment op Youtube: http://www.youtube.com/watch v=dmVPCX0LxN8&feature=player_embedded

Filmrecensie op Cutting Edge door Elke De Pourcq, 16 oktober 2008: http://www.cuttingedge.be/films/hunger-0

http://www.bobbysandstrust.com/

http://nl.wikipedia.org/wiki/The_Troubles

Website over de Ierse kwestie: http://www.00457.06sc.thinkquest.nl/index.php?id=1