Gladiator

Inhoud

Maximus is een machtige Romeinse Generaal, geliefd door het volk en de ouder wordende keizer, Marcus Aurelius. Voor zijn dood duidt de keizer Maximus aan als zijn opvolger, in plaats van zijn eigen zoon, Commodus. Commodus vermoordt daarop zijn eigen vader en besluit Maximus en zijn familie te doden. Dit laatste lukt, maar de generaal zelf weet aan zijn dood te ontsnappen. Uitgeteld en gebroken door het leed dat hem wordt aangedaan, wordt hij gevangengenomen door een slavenhandelaar. Zo komt hij terecht in de arena als gladiator, eerst in de provincies, later in het Colloseum te Rome. Hier wordt Maximus na een reeks gevechten door de keizer bezocht en  gedwongen zijn identiteit te onthullen. De keizer, die dacht dat Maximus dood was, raakt in paniek en probeert Maximus uit te schakelen door middel van gevechten in de arena voordat Maximus te populair wordt bij het volk. Maximus plant samen met de zus van Commodus, Lucilla, en met senator Gracchus een militaire coup om Commodus van de troon te stoten en de macht terug aan het volk (de Senaat) te geven. Lucilla wordt echter onder druk gezet door Commodus en ze verraadt alles waardoor het plan mislukt en Maximus gevangen genomen wordt door de keizer. Commodus besluit tegen Maximus te vechten in de arena maar hij steekt Maximus voor het gevecht in zijn zij, en laat de wond bedekken door een harnas. Maximus slaagt erin keizer Commodus te doden, maar laat ook zelf het leven. Zijn laatste wens is om Rome weer in oude staat terug te brengen (republiek), zoals Marcus Aurelius het gewild zou hebben.

Productie

Gladiator is gebaseerd op een script van David Franzino, dat later werd herwerkt door o.m. John Logan en William Nicholson. Franzoni kreeg de deal met DreamWorks op basis van zijn vorig werk, Steven Spielberg's Amistad. Hij werd geïnspireerd door het boek Those about to die van Daniel P. Mannix.

Ridley Scott werd door de producers Walter Parkes en David Wick benaderd. Zij toonden hem het schilderij van Jean-Léon Gérôme Pollice Verso (duimen omhoog) en vroegen hem de film te regisseren. Scott wilde al lang iets doen rond het antieke Rome. Naast Gladiator (2000) maakte Scott nog een aantal andere films m.b.t. historische thema's, waaronder 1492: Conquest of Paradise (1992), Black Hawk Down (2001) en Kingdom of Heaven (2005). Tot op zekere hoogte kan ook zijn recentse werk, Robin Hood (2010), aan dit rijtje worden toegevoegd.

Gladiator werd opgenomen op drie grote locaties tussen januari en mei 1999. De openings(gevechts)scènes werden opgenomen in Bourne Woods, bij Farnham, Surrey in Engeland. De scènes over slavernij, de reis door de woestijn en de gladiatoren-oefen-school werden opgenomen in Ouarzazate, Marokko. De scènes in het Antieke Rome werden opgenomen in Malta, waar een grote reconstructie van het oude Rome werd gemaakt. Dit bestond onder meer uit een replica (1/3) van het Colloseum. De rest van het Colosseum kwam tot stand met behulp van de meest geavanceerde grafische computertechnieken. Het budget van de film bedroeg ongeveer 103.000.000 dollar.

Er werd historisch advies ingeroepen bij academische experts met kennis over het Antieke Rome in een poging de film een historisch correcte look te geven. Er werd daarbij vooral veel energie gestoken in de accuraatheid van wapens, kledij, architectuur, ... Gevechtsspecialist Nicholas Powel, die onder andere Braveheart op zijn palmares heeft, was verantwoordelijk voor de choreografie van de gevechten. 

Receptie

Over de historische betrouwbaarheid van Gladiator is er heel wat te doen geweest. Het filmverhaal bevat enkele historische waarheden, maar is verder sterk gefictionaliseerd. De film kan dan ook worden beschouwd als een schoolvoorbeeld van ‘faction' (= een samenvoeging van de termen 'fact' en 'fiction').  Door de keuze voor ‘faction' wilde de regisseur zijn film tegen de ‘defenders of Clio' beschermen. De band van de film met het verleden bestaat evenwel uit meer dan occasionele verwijzingen naar Romeinse namen en gebeurtenissen. Zo bestempelt historicus en filmspecialist Robert Brent Toplin de prent als "a lively form of entertainment that often deals with history through metaphor rather than fact". 

[Voor een uitgebreide analyse van de vermenging van feiten en fictie in Gladiator, zie: http://www.exovedate.com/the_real_gladiator_one.html ]

Toen de film in de zalen verscheen, werd hij door verschillende critici geïnterpreteerd als propaganda in dienst van het Amerikaanse imperialisme. Een kritiek, die overigens ook werd geuit n.a.v. twee andere Scott-film; Black Hawk Down en Kingdom of Heaven.

Anderen nuanceren deze stelling. Zo schrijft Simon Dalby van de Carleton University: "Scott works closely with Hollywood which makes his movies part of the American industry, but the fact that he is not an American, frequently uses actors who are not Hollywood stars, and works in England as well as in Hollywood, dilutes any claim that this is an investigation of a specifically American movie phenomenon." Niettemin stelt ook Dalby - m.b.t. zowel Gladiator, als Black Hawk Down en Kingdom of Heaven - dat "the three movies explore the morality and identity of warriors. They do so in exotic landscapes and settings that emphasize the confrontation with danger as external and frequently unknowable; political violence is presented as something that has both simple and very complicated geographies. The public discussion of the necessity for warfare and "intervention" in Western States is enmeshed in discourses of moralities, rights and "just war". The professional Western warrior, whether a special forces operative or garrison soldier in peacekeeping mode, is a key figure of the post September 11th era, physically securing the West, and simultaneously securing its identity as the repository of virtue against barbaric threats to civilization".

Ook anderen zijn van mening dat de film meer zegt over de huidige samenleving, dan over de verbeelde periode. Zo vat Lasse Thomassen van de University of London de boodschap van de film alsvolgt samen: "dictators are bad, and democracy and the rule of law are the best way to organize a society. As such, the film reflects the dominant view across the world today. In addition, we learn from the film that the institution of democracy and the rule of law only requires an agent with the right attitude." 

Onderwijs

Zoals ook in de andere delen van deze filmbespreking meermaals werd benadrukt, kan Gladiator bezwaarlijk als een goede historische speelfilm worden beschouwd. Veeleer gaat het om een 'faction'-film met een fictief verhaal, dat in een historische setting werd geplaatst.

[Voor een uitgebreide analyse van de vermenging van feiten en fictie in Gladiator, zie: http://www.exovedate.com/the_real_gladiator_one.html ]

Daarnaast kunnen in de prent ook talloze andere fouten en anachronismen worden ontwaard.

[Voor een opsomming van al deze fouten en anachronismen, zie: http://www.imdb.com/title/tt0172495/goofs ]

Niettemin bevat de film enkele sequenties die zeer bruikbaar zijn voor klasgebruik. De openingsscène met de veldslag tegen de Germanen is grandioos en vermoedelijk historisch correcter dan veel van de oudere films, waaronder Spartacus. Romeinse legioenen werden gesteund door een indrukwekkende artillerie van ballista's, katapulten e.d. Die zie je hier in actie en met veel spektakel. Ook enkele van de gladiatorengevechten zijn geschikt, bijvoorbeeld het allereerste in een provinciale arena, of de zogenaamde reconstructie van Scipio's gevecht tegen Hannibal. Hieronder volgt een lijst van de voornaamste thema's die in de film worden behandeld, waarbij telkens wordt verwezen naar de scènes waarin deze voorkomen. Veel van de thema's komen verspreid over de hele film voor. 

1. Romeins leger - Germaanse stammen

• Scène 3 (03:20- 13:25): We zien de Romeinse legeruitrusting, wapens, klederdracht, voorbereiding op het gevecht, het respect voor de generaal. Een enorme massa maakt zich in gereedheid. Gebruik om een verkenner te sturen voor het gevecht. Begin gevecht: boogschutters (brandende pijlen), katapulten, de cavalerie zal van achter komen. We zien de Germanen als wildemannen met lang haar die een vreemd taaltje brabbelen (tegenover het Engels van de Romeinen). We zien hoe het gevecht zich ontspint.

2. Politiek, intrige, gekonkel, verraad

• Scène 3 (00:13:26-00:14:50): Dochter Lucila en Commodus in een paardenkar. Ze spreken over de opvolging. Commodus gaat ervan uit dat hij keizer zal worden.

• Scène 4 (00:18:10- 00:21:55): Maximus komt toe in de tent van de hoge lieden. Hij wordt voorgesteld aan senator Gaius en senator Falco. Senator Gaius vindt dat Rome terug een republiek moet worden, met veel macht voor de Senaat. Hij wordt bekeken door Lucilla van achter een gordijn. Commodus vertelt tegen Maximus dat de senatoren enkel maar praten, bedrog plegen, ... Afgunst van Commodus ten opzichte van Maximus. Relatie tussen dochter en vader de keizer.

• Scène 5 (00:22:45-00:28:09): Maximus wordt ontboden in Ceasars tent. Gesprek over wat ‘Rome' is, waarom al die gevechten nodig zijn. Ceasar vraagt zich af hoe hij herinnerd zal worden: de veroveraar, de filosoof of diegene die Rome terug zijn glorie heeft gegeven. Hij wil dat Maximus zijn opvolger wordt. Hij wil dat de macht terug aan het volk wordt gegeven en er een einde komt aan de corruptie. Iedereen is gecorrumpeerd door de politiek. Commodus mag niet regeren!

• Scène 6 (00:31:50-00:35:51): Commodus is in de tent van Ceasar. Hij vertelt hem dat niet hij, maar Maximus de nieuwe keizer zal worden, en de senaat terug macht moet krijgen. Rome moet terug een Republiek worden. Commodus heeft het hier zeer moeilijk mee. Hij voelt dat hij niet de zoon is die Marcus Aurelius had gewild. In hun omhelzing verstikt Commodus zijn vader, hij vermoordt hem.

• Scène 8 (00:38:10-00:39:00): Maximus wil met de senatoren praten. Hij weet dat de keizer vermoord is. Quintus, die onder de generaal dienst deed, neemt hem gevangen, hij zal gedood worden. Hij verraadt daarmee Maximus. Maximus vraagt Quintus om te zorgen dat zijn familie beschermd wordt, maar hij antwoordt ‘je familie zal je in het hiernamaals zien'. Ze zullen dus ook vermoord worden.

• Scène 12 (00:59:30-01:01:17): In de senaat. Het wordt meteen duidelijk dat Commodus het niet zo heeft voor de senatoren (en omgekeerd). We krijgen een verbaal steekspel tussen de senatoren en de keizer.

• Scène 17 (01:31:30-01:33:10): Commodus zegt tegen zijn zus dat hij ‘deed wat hij moest doen' (zijn vader vermoorden), om het rijk te redden. De keizer voelt zich bedrogen. Zijn onderdanen liegen tegen hem, ze zeiden dat Maximus dood was. Als ze tegen hem liegen, hoe kunnen ze hem dan respecteren, en hem liefhebben. Lucilla zegt dat verraad niet ongestraft mag blijven.

• Scène 17 (01:33:10- 01:36:40): Lucilla wil dat Maximus samen met mensen van de senaat een plan beraamt om haar broer van de troon te stoten. Vooral senator Gracchus wil Rome terug aan de senaat.

• Scène 21 (01:49:00-01:50:19): Een senator raadt Commodus aan Maximus te laten vermoorden. Maar niet te snel. Alle senatoren moeten gevolgd worden.

• Scène 21 (01:52:03- 01:54:35): Senator Gracchus komt Maximus (in gevangenschap) bezoeken. Samen beramen ze een plan om de keizer van de troon te schoppen en de senaat opnieuw macht te geven. De senator zal Maximus vrijkopen.

• Scène 23 (01:59:30- 02:01:52): Lucilla komt Maximus bezoeken. Ze vertelt hem dat het plan direct in actie moet treden. Senator Gracchus is immers opgepakt.

• Scène 23 (02:01:54- 02:05:19): Commodus ontdekt het verraad van zijn eigen zus Lucilla. En laat haar alles opbiechten, anders zal hij haar zoon vermoorden.

3. De stad Rome en het Colloseum

• Scène 12 (00:57:20-00:59:30): We zien Rome van bovenaf, dan van dichter. We zien de grote gebouwen, het Colloseum. Een massa volk is op de been. De nieuwe keizer Commodus maakt zijn intocht. Hij wordt opgewacht door de senatoren. De ene is al enthousiaster dan de andere. De keizer maakt al direct enkele ironische opmerkingen.

• Scène 13 (01:03:14- 01:04:40): Bovenzicht van Rome, drukke, levendige stad en het Colloseum waar gladiatorengevechten bezig zijn. Bepaalde senatoren zijn niet tevreden met de 150 dagen spelen. Deze spelen gebruikt Commodus om zich populair te maken

• Scène 14 (01:11:31-01-13:16): Aankomst in Rome, de gladiatoren zien voor het eerst de stad. De gladiatoren komen aan in hun kampement. Ze zien voor het eerst het Colloseum.

4. Slavenhandel

• Scène 9 (00:45:10-00:47:20): Maximus wordt opgepikt door een karavaan. Een mede-slaaf van hem verzorgt hem. Hij was dicht bij de dood. Zijn collega vertelt hem dat hij niet mag sterven, dat hij anders voer is voor de leeuwen, en dat die meer waard zijn dan de slaven. Ze trekken door de woestijn. Ze komen aan in Zucchabar, een Romeinse provincie.

• Scène 10 (00:47:20-00:49:18): We zien slavenmarkttaferelen. Onderhandelingen tussen handelaren. Slaven worden gekeurd. Een prijs wordt afgesproken. Maximus wordt verkocht aan een handelaar die hen wil laten vechten.

• Scène 10 (00:49:35-00:50:19): Proximo bezit deze slaven nu en kondigt aan dat ze zullen moeten vechten als gladiatoren, en dus zullen sterven.

5. Gladiatoren

• Scène 11 (00:52:49- 00:57:20): Het eerste gevecht zal bijna beginnen. De gladiatoren zitten te wachten. Ze horen het publiek al roepen: ‘kill, kill, kill'. Proximo houdt een speech. Maximus neemt wat zand in zijn handen en wrijft ermee (zoals hij deed voor een veldslag). Het publiek heeft er zin in. Eén van de gladiatoren doet het in zijn broek van angst. Maximus en zijn partner doen het heel goed. Ze winnen het gevecht.

• Scène 13 (01:04:45-01:06:44): Gladiatorengevecht met Maximus in de Romeinse provincie. Het publiek houdt van hem en noemen hem ‘Spanian'. Hij bereidt zich voor, spreekt zijn mannen aan, zoals vroeger als generaal. Ze erkennen zijn leiderschap.

• Scène 13 (01:06:44-01:10:05): Proximo vertelt Maximus dat ze naar Rome gaan, om in het Colloseum te vechten. Proximo was zelf vroeger ook Gladiator en beschrijft het gevoel te vechten in het Colloseum. Maximus is vooral geïnteresseerd in de manier waarop hij zijn vrijheid terugwon. Proximo zegt dat hij het volk moet entertainen, ‘win the crowd'.

• Scène 14 (01:15:50-01:31:28): Straattaferelen in Rome, drukke stad, de Gladiatoren zijn op weg naar het Colloseum. Er wordt geboden op de gevechten. Er wordt een historisch gevecht nagespeeld: het gevecht om Carthago. We zien de catacomben van het Colloseum, men bereidt zich voor op het gevecht. Het hele liften en katrollensysteem komt in beeld. We zien het hele Colloseum van binnenuit (zoals de Gladiatoren het zelf zien), het publiek, de ambiance. De gladiatoren onder Maximus winnen het gevecht. De keizer treedt in de arena, en wil ‘the Spanian' ontmoeten.

• Scène 19 (01:39:55 - 01:47:20): Nieuw gladiatorengevecht, dit keer met tijgers. Ondertussen zien we de catacomben van het Colloseum.

• Scène 25 (02:11:40- 2:22:30): In het Colloseum, gesprek tussen keizer Commodus en Maximus in de catacomben. We zien het liftensysteem van het Colloseum. Daarna een gevecht in de arena. De keizer wordt gedood. Maximus zegt dat de senaat terug de leiding moet krijgen, Rome moet terug een republiek worden. Maximus sterft ook aan zijn verwondingen.

6. De goden, het hiernamaals

• Scène 6 (00:30:31- 00:31:20): Maximus vraagt de goden hem nabij te zijn. Hij vraagt hen om raad. Hij vraagt de goden zijn vrouw en kind te beschermen. Hij kust twee kleine beeldjes die zijn familie voorstellen.

• Scène 13 (01:10:10- 01-11:21): Gesprek tussen Nubimiaan en Maximus over hun familie en het hiernamaals.

• Scène 21 (01:48:00- 01:48:58): Maximus vertelt aan zijn vriend wat hij tegen zijn familie in het hiernamaals zegt

Historiografie

In 180 n.C. stierf de vijfde en tevens laatste adoptiefkeizer Marcus Aurelius. Hij was het toonbeeld geweest van een rechtvaardig en menselijk heerser. De zoon van Marcus Aurelius, Commodus, volgde hem op als keizer, na eerst drie jaar als medekeizer van zijn vader te hebben geregeerd. Commodus bleef uiteindelijk twaalf jaar aan de macht (in de film spreekt men slechts over 3 jaar), maar genoot een slechte reputatie. Net als Caligula voor hem, leed hij aan verregaande hoogmoedswaanzin - hij herdoopte Roma in Colonia Commodiana - en werd vermoord. Naar alle waarschijnlijkheid gebeurde dit echter niet in de arena. Zijn dood was het gevolg van een complot dat door de senaat was beraamd.

Commodus trad wel herhaaldelijk op als gladiator. Dit gebeurde naar verluidt getooid met een leeuwenhuid en gewapend met een knots, uitgedost als Hercules (er is een borstbeeld van hem bewaard in deze uitrusting).

Het filmpersonage Maximus is hoofdzakelijk een uitvinding van de Hollywood-filmmakers. Hij doet evenwel denken aan Septimius Severus, die enkele maanden na de dood van Commodus keizer werd. Severus verklaarde dat hij de zoon was van Marcus Aurelius.

Bronnen

• Extra's op de VHS:

‘Gladiator: ‘Blood, sand and celluloid': over het Romeinse epos in de Hollywoodfilm en de making of Gladiator

• Websites:

http://www.exovedate.com/the_real_gladiator_one.html

www.gladiator-thefilm.com

www.idmb.com

www.vvlg.be

• Literatuur:

Dalby (S.), 'Warrior geopolitics: Gladiator, Black Hawk Down and The Kingdom of Heaven', Political Geography, 2008, Vol. 27, pp. 439-455.

Thomassen (L.), 'Gladiator, Violence, and the Fouding of a Republic', PS: Political Science & Politics, 2009, Vol. 42 (1), pp. 145-148.

Toplin (R.B.), Reel history. In defense of Hollywood, Lawrance (Kan.), University Press of Kansas, 2002, pp. 92-97

Sanello (F.), Reel vs. Real. How Hollywood turns fact into fiction, Lanham, Taylor Trade, 2003, pp. 14-17