Elizabeth: The Golden Age

Inhoud

We schrijven het jaar onzes heres 1588. Het Rooms-katholieke Spanje is met zijn koloniale rijk het machtigste land van Europa. Grootste vijand voor de Spaanse goudschepen zijn de kapers van het protestantse Engeland. Aan de ene kant van het politieke strijdtoneel staat de Spaanse koning Filips II, aan de andere de Engelse koningin Elizabeth I. Filips II vat het snode plan op om Engeland te veroveren en zijn dochter op de Engelse troon te plaatsen. Hij laat de grande y felicisima armada bouwen, de grote en allerfortuinlijkste oorlogsvloot, die de klus moet klaren.

Elizabeth zit ondertussen stevig op de Engelse troon. De ‘Virgin Queen’ is nog ongehuwd, en dat lokt een stoet huwelijkskandidaten van koninklijken bloede. Elizabeth ziet geen van hen zitten en wordt verliefd op de kaper Walter Raleigh, die net is teruggekeerd uit de Nieuwe Wereld met aardappelen, tabak, inboorlingen en oorlogsbuit: Spaans goud. De Spaanse ambassadeur aan het hof is woest. Elizabeth heeft een oogje op Raleigh en slaat hem tot ridder. Sir Raleigh begint vervolgens echter een romance met Elizabeths hofdame Bess.  

Naast emotionele zorgen heeft Elizabeth ook heel wat politieke bekommernissen. Zowel Filips II, als haar nicht Mary Stuart, koningin van Schotland, azen immers op de Engelse troon. In Londen beramen Jezuïeten een complot om Elizabeth te vermoorden en Mary Stuart op de troon te installeren. De aanslag mislukt, de samenzweerders worden ontmaskerd en Elizabeth ziet zich genoodzaakt om aanstichtster Mary Stuart terecht te stellen omwille van hoogverraad. Een katholieke koningin op het kapblok, ongehoord! Een reden te meer voor Filips II om Elizabeth te verketteren.

De Spaanse Armada vaart uit en levert slag met de Engelse vloot. Elizabeth stelt zich aan het hoofd van haar troepen op de kust. Ze geeft te paard en in volle wapenrusting een glorieuze toespraak tot de troepen bij Tilbury. De wind speelt de Spaanse schepen parten en de slinkse Engelsen sturen ‘branders’ op hen af, in brand gestoken onbemande schepen geladen met kruit. De Spaanse vloot gaat ten onder en Elizabeth triomfeert hoog op haar klif. Zij is de machtige Virgin Queen, moeder van het Engelse volk.

Productie

Elizabeth: The Golden Age kan worden beschouwd als het vervolg op de film Elizabeth, die werd geproduceerd door Universal Pictures en Working Tile Films en in 1998 in de zalen verscheen. Beide films werden immers geregisseerd door Shekhar Kapur en hadden Cate Blanchett in de hoofdrol.

Het script werd geschreven door William Nicholson en Michael Hirst. De filmmuziek is van de hand van A.R. Rahman en Craig Armstrong. Er werd gefilmd in Engeland: in de Shepperton Studios en op verschillende locaties in Groot-Brittannië, waaronder kathedralen en andere gothische gebouwen die een prominente rol spelen in de film.

Het productiebudget bedroeg tussen de 50 en 60 miljoen Amerikaanse Dollar. De ‘production designer’ en ‘co-visual effects supervisor’ was Guy Hendrix Dyas en de indrukwekkende kostuums werden ontworpen door Alexandra Byrne. 

Receptie

Elizabeth: The Golden Age deed het niet onaardig aan de kassa’s, maar werd eerder lauw ontvangen door de critici, zeker in vergelijking met Elizabeth uit 1998. Op IMDB kreeg de film een score van 6,8 op 10, terwijl de critici de film slechts 45 op 100 gaven. Nagenoeg alle critici ter wereld waren het over twee zaken eens. Ten eerste over de uitstekende vertolking van Cate Blanchett – ze werd genomineerd voor een Academy Award voor deze rol. Ten tweede over het bedroevende niveau van de film. Het verhaal is veel te dramatisch, zo luidde het, zeemzoeterig zelfs. Misplaatst voor een historische film. De regisseur heeft het ook niet al te nauw genomen met de historische werkelijkheid.

Er waren echter ook critici die de film waarderen voor wat ze is. “Historici verlangen misschien iets meer geschiedenis van Elizabeth: The Golden Age, maar liefhebbers van soap-opera kunnen nauwelijks meer soap verlangen.” (Wesley Morris in The Boston Globe, 25 oktober 2007.) De film werd ook overdreven patriottisch genoemd – een heldhaftige vorst, zoiets toon je niet. 

Maar de allergrootste kritieken kwamen uit katholieke hoek. Deze film zou de katholieken, verpersoonlijkt door Filips II en de Londense samenzweerders, afschilderen als bloeddorstige extremisten. Dit in scherp contrast met de beschaafde tolerantie van de protestantse Elizabeth. “Een orgie van antikatholicisme”, zo werd de film omschreven, erger nog dan de Da Vinci Code. Regisseur Shekhar Kapur verdedigde zich door te stellen dat de film keihard ingaat tegen extremistische vormen van religie, niet tegen het katholicisme op zich. Het wás natuurlijk ook de tijd van de Spaanse Inquisitie.   

Onderwijs

Het grootste deel van deze film is op het eerste gezicht niet meteen geschikt om te gebruiken in de les geschiedenis. Tenminste als het de bedoeling is om een accuraat beeld van de historische gebeurtenissen te schetsen (zie ook: 'Historiografie'). In het grootste deel van de film ligt de focus op het emotionele verhaal: de driehoeksverhouding tussen koningin Elizabeth, haar gezelschapsdame Bess en Walter Raleigh. Verbluffend in beeld gebracht, dat wel.

Toch zijn er ook realistische passages, en zijn ook gedramatiseerde scenes geschikt om aan leerlingen te tonen, zolang het overdreven karakter maar duidelijk wordt vermeld. De film beschikt in elk geval over voldoende indrukwekkende beelden die weleens indruk zouden kunnen maken in de les. Het verleden komt hier namelijk glorieuzer dan ooit naar voren.

Hieronder volgen alvast enkele afzonderlijke scenes met mogelijk geschikte fragmenten voor de geschiedenisles:

• Scène 15: De Spaanse schepen zijn onderweg. Aan de vooravond van de gevechten ziet het er niet goed uit voor de Engelsen, ook de hertog van Parma staat met zijn landleger klaar aan de rand het continent. Tegenover dit overdreven negatieve beeld staat een daadkrachtige Queen.
  • Prachtige beelden wanneer Elizabeth over de gigantische landkaart op de vloer schrijdt, mooie symboliek van het Europese strijdtoneel.

• Scène 17: De bakens worden aangestoken. Vanaf de kust reist het nieuws van de aantocht van de Armada snel naar Londen. Communicatie in de 16^e eeuw. Vol spanning wachten de Engelsen op het verschijnen van de Armada. Elizabeth spreekt: de Armada voert de inquisitie mee. Als zij wint is er geen vrijheid meer van geweten of gedachte in Engeland. De godsdienstige tolerantie van de historische Elizabeth I is voer voor discussie, maar er zou een grote bron van waarheid in zitten. Alle beschikbare mannen worden opgetrommeld, de oogst moet wachten, gevangenen worden vrijgelaten. Een zeeslag barst los. “We verliezen teveel schepen,” beweren de Engelsen. 
  • Dat is een historische fout.

• Scène 18: De Spanjaarden werpen hun ankers uit omdat ze tegen de rotsen dreigen te worden geworpen. Maar de film toont niet duidelijk dat ze hier voor de Franse kust liggen. Een onwetende scholier ziet de Armada misschien al vlak voor de Engelse kliffen voor anker liggen. De Engelsen rusten hun ‘branders’ uit: buskruit, olie en andere brandbare zaken worden op het dek uitgestrooid. De (extreem katholieke) Spanjaarden zitten te bidden voor een beeld van de Heilige Maagd wanneer alarm wordt geslagen. Zij zien branders machteloos naderen. De Spaanse vloot gaat ten onder in de chaos: Spaanse schepen rammen elkaar wegens in paniek gekapte trossen, paarden die over de reling springen – paarden? Jazeker, voor de invasie. Het einde van dit alles is overdreven dramatisch: Elizabeth staat eenzaam hoog op de kliffen en ziet aan de horizon de Spaanse vloot branden. Een Engelse overwinning op de Apocalyps. De kaars van Filips II gaat letterlijk uit.

• Scène 19: Zeer geschikt beeld: een Paternoster die zinkt in de zee, temidden van de brandende vloot. De katholieke Spaanse nederlaag is volledig. Filips II bidt tot God: “Uw machtige wind heeft onze trots vernederd. Onze schepen zijn verwoest. Zo zij uw wil heer.” Hert Spaanse hof reageert verslagen, zij wenden zich af van Filips II. Dit, in groot contrast ten opzichte van het volgende beeld:  een stralend witte Elizabeth. De Virgin Queen spreekt: “Ik ben de moeder van het Engelse volk.” 
  • De laatste scènes zijn overgedramatiseerd, maar wel prachtig in beeld gebracht en ze tonen de nieuwe kracht van Engeland die de komende eeuwen tot uiting zal komen. Ook geschikt voor de geschiedenisles: een voorbeeld van sterke vrouwen in de geschiedenis. Die zijn niet zo dik gezaaid, en zeker nooit zo glorieus in beeld gebracht als hier.

Een korte afsluitende tekst vertelt hoe de gebeurtenissen  verder liepen. Filips stierf tien jaar later, er was het Spaanse staatsbankroet. Voor Engeland breekt een tijd van vrede en voorspoed aan. En dan een uitzonderlijk mooi slotbeeld: Elizabeth die over die reusachtige wereldkaart schrijdt. Veelzeggend over de toekomst van Engeland.

Historiografie

In 1588 stuurde Filips II de felecisima armada richting Engeland. Het leek onwaarschijnlijk dat de kleine eilandnatie zich zou kunnen verdedigen tegen de militaire overmacht van het Spaanse rijk. Maar de gebeurtenissen weerspiegelen wellicht de koningshuizen. De Spaanse koning werd ouder en zwakker, net als zijn koninkrijk. De Engelse koningin Elizabeth I beleefde het toppunt van haar macht – The Golden Age. In de film komen allerlei historische aspecten uit deze periode aan bod. De rivaliteit tussen de protestantse Elizabeth I en de katholieke Filips II, de complotten aan het Engelse hof (voornamelijk tussen katholieken en protestanten) en de zogenaamde ‘Babington Plot’, gevolgd door de terechtstelling van de Schotse koningin Mary. Daarnaast worden aan het Engelse hof de eerste tabak, aardappelen en Noord-Amerikaanse indianen getoond, is er de woede van de Spanjaarden over de Engelse kapers die hun goudschepen belagen en zijn er de heldhaftige Engelse kapiteins Raleigh en Drake, het gepalaver over geschikte huwelijkskandidaten aan de Europese hoven van die tijd en, tot slot, de nederlaag van de Spaanse Armada tegen de Engelsen, met de elementen vuur en wind aan hun zijde.

Tot zover de authentieke feiten, want deze film neemt geregeld een loopje met de historische werkelijkheid. Allemaal in functie van de dramatische spankracht, natuurlijk. Enkele fouten op een rijtje: de figuren van Walter Raleigh en Francis Drake zijn min of meer samengesmolten tot één personage. De rol van Raleigh bij het verslaan van de Armada was miniem. En hij werd trouwens tot ridder geslagen aan boord van zijn schip, niet in het paleis. Filips II komt in de film naar voren als een totaal onsuccesvol, deerniswekkend figuur. In werkelijkheid was hij een capabel man. Hij had blonde lokken, in tegenstelling tot de ravenzwarte haren die in de film worden getoond. Één van de Engelse commandanten zegt tijdens de slag: “We are losing too many ships.” In werkelijkheid ging geen enkel Engels schip verloren. De scene met de huwelijkskandidaten vond vroeger in de regeerperiode van Elizabeth plaats. De leeftijd van vijftig gepasseerd, kon ze in werkelijkheid moeilijk nog aan kinderen hebben gedacht, wat in de film wordt gesuggereerd. De Schotse koningin Mary Tudor sprak niet met een Schots, maar met een Frans accent, aangezien ze opgroeide in Frankrijk. Het echte complot tegen Elizabeth, de ‘Babington Plot’, werd in werkelijkheid ontmanteld voor de aanslag ten uitvoer kon worden gebracht. 

Bronnen

• Literatuur:

PARKER, G. (ed.), The Times Compact History of the World, Londen, 2005.

MATTINGLY, G., De ondergang van de Spaanse Armada: de mislukte aanval van Filips II op Engeland 1587-1589, Amsterdam, 1988.

NEALE, J., Het leven van koningin Elizabeth I, De Haan, 1962.

 

• Internet:

http://filmmagie.be/spip.php?article2900     

http://www.imdb.com/title/tt0414055/

http://www.kutsite.com/recensie/elizabeth-the-golden-age

http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1568180/Catholics-condemn-twisted-Elizabeth-film.html

http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article2781294.ece

http://www.heraldsun.com.au/entertainment/movies/historian-bags-blanchett-film/story-e6frf9h6-1111114786787