“Reel versus Real”. Het is een veelgehoorde tegenstelling, waarbij de Engelse term voor ‘(film)rol’ wordt geplaatst tegenover de Engelse term voor ‘echt’. Historische filmcritici zoals Frank Sanello wijzen hiermee op de – in hun ogen - grootste zwakte van historische speelfilms: de fictionalisering van het verleden (vanuit cinematografisch en/of commercieel oogpunt). Door deze fictionalisering kunnen films – volgens hen – geen bijdrage leveren aan het historische discours.
De dichotomie ‘Reel’ – ‘Real’ is echter sterk onder druk komen te staan. Ook binnen academische kringen. In navolging van postmodernistische historici zoals Hayden White en Robert Rosenstone, zijn steeds meer geschiedkundigen ervan overtuigd geraakt dat de fictiefilm dient te worden beschouwd als een alternatieve vorm van geschiedschrijving, weliswaar onderhevig aan eigen wetmatigheden. Zij erkennen de kracht van het medium en wijzen erop dat bepaalde fundamentele kritieken ook op geschreven geschiedenis van toepassing zijn. Hun bevindingen vormen de basis voor deze les.
De kracht van de verbeelding
In de essays, geschreven in aanloop naar de les over de belangrijkste kritieken m.b.t. de historische speelfilm, kwam duidelijk naar voren dat geschiedenisleraren-in-opleiding doorgaans vrij sceptisch staan tegenover het medium film als bron van historische kennis. Anderzijds erkennen en benadrukken sommigen onder hen ook de kracht van historische speelfilms. Deze schuilt onder meer in het gegeven dat dergelijke films het verleden letterlijk in beeld kunnen brengen.
“Hoe begaafd je ook bent als verteller, je kan nooit op tegen de kracht van het beeld.”
“Dit fragment [uit ‘Gladiator’] biedt de kijker in 5 minuten een beeld van het oude Rome, zowel op politiek vlak (denk aan de keizer die het volk bespeelt door ze gladiatorengevechten voor te schotelen), op cultureel vlak (denk aan de klederdracht, de bouwkunst, …), als op socio – economisch vlak (denk aan de welvaart van het Romeinse rijk, de verschillende bevolkingsgroepen, …).”
Daarnaast wordt ook de mogelijkheid tot inleving en emotionele betrokkenheid bij de kijker door menig leraar-in-opleiding als een sterkte van het filmmedium naar voren geschoven.
“De kracht van dit fragment [uit ‘Gladiator’] is de gigantische schaal van het gevecht. Het voelt alsof je er zelf in zit. De impact op de kijker is groot.”
“Het toeval wil dat ik tijdens één van mijn observatielessen het filmfragment [uit ‘Amistad’] ook te zien kreeg in de lessen over de Atlantische slavenhandel. Ik herinner mij nog levendig de reactie van de 4de ASO-leerlingen. De meisjes reageerden verbaasd en durfden na een tijdje niet meer te kijken (vooral tijdens het fragment met het in zee werpen van de slaven). De jongens daarentegen bleven gewoon stil. Ik herinner mij ook nog hoe na de les gediscussieerd werd over het thema en het fragment. Iets wat na andere lessen nooit gebeurde. Het is opmerkelijk dat dit iets teweeg bracht in een klas die over het algemeen als ‘passief’ werd gezien.”
“De kracht van het fragment [uit ‘Un long dimanche de fiançailles] ligt in het feit dat er, anders dan in oorlogsdocumentaires, wordt ingegaan op het individu. Het gaat niet zozeer om de oorlog in het algemeen, maar om een micro-geschiedenis. Er wordt ingezoomd op het fysische en psychologische leed van individuele soldaten. De oorlog krijgt een – fictief - gezicht.”
De kritieken bekritiseerd
In de les, getiteld ‘De kritieken bekritiseerd’, stonden stellingen en standpunten van professionele historici centraal, die duidelijke parallellen vertoonden met bovenstaande reacties van geschiedenisleraren-in-opleiding. Daarnaast werd de overwaardering van het geschreven woord ten opzichte van de film binnen academische kringen in de les in vraag gesteld.
Op die manier wilden we het zwart-witdenken bij de geschiedenisleraren-in-opleiding doorbreken en een duidelijke visie op Film & Geschiedenis overbrengen. Een visie, die vertrekt vanuit twee concrete uitgangspunten: (1) Film is een taal op zich, met eigen sterktes en zwaktes. Het filmmedium is gebonden aan specifieke wetten en conventies, dus om geloofwaardig te zijn, moeten films in eerste instantie voldoen aan hun eigen standaarden. (2) Visuele geschiedenis (in film) werkt anders dan geschreven geschiedenis, maar is wel evenwaardig.
[Deze bevindingen kaderen in het onderzoeksproject Film en/als Geletterdheid (AUGent)]
Om de gerelateerde filmfragmenten te kunnen bekijken, dient u zich eerst aan te melden. U kan inloggen via de link onderaan deze pagina.