Een online lessenreeks over de wetten, de werking, de sterktes, de zwaktes en de educatieve (meer)waarde van historische mainstreamfilms? U vraagt. Wij ontwerpen.
In het kader van het onderzoeksproject Film en/als Geletterdheid (AUGent) werkten we een lessenreeks uit die een ‘historische filmische geletterdheid’ bij (toekomstige) leerkrachten beoogt. Deze lessen werden geïmplementeerd in de lerarenopleidingen Geschiedenis van Hogeschool Gent, Arteveldehogeschool en Universiteit Gent (periode 2009 – 2010), geëvalueerd, bijgestuurd en bewerkt tot een websitemodule.
De bedoeling van de lessenreeks is (toekomstige) leerkrachten vertrouwd te maken met historische speelfilms. Op die manier hopen we bepaalde inzichten te laten doorsijpelen naar het brede onderwijsveld en (onrechtstreeks) bij te dragen aan de cinematografische vorming van jongeren.
De lessenreeks bestaat uit acht lessen. Voor elke les vindt u op deze website een korte inhoudsbeschrijving, een powerpointpresentatie (voorzien van audiocommentaren en verwijzingen naar illustratieve filmfragmenten en bijkomende informatie) en een beschrijving van onze bevindingen bij de implementatie in de voornoemde lerarenopleidingen. Mits het aanmaken van een gebruikersaccount kunt u bovendien de bijhorende filmfragmenten bekijken en reacties formuleren. Vooraleer we met de lessenreeks van start gaan, expliciteren we onze filmdidactische visie en werkwijze.
Filmdidactische visie & werkwijze
Visie: de historische speelfilm in onderwijs
Filmische representaties van het verleden drukken hun stempel op de (collectieve) historische beeldvorming. Dit is niet altijd naar de zin van geschiedenisleerkrachten of professionele historici. Velen onder hen zijn van mening dat de historische speelfilm het geschiedbeeld vervormt.
Via deze lessenreeks over Film & Geschiedenis willen we aantonen dat film een taal op zich is, met eigen sterktes en zwaktes. En dit, zowel op het filmische, het narratieve als het symbolische niveau. Visuele geschiedenis (in film) werkt anders dan geschreven geschiedenis, maar hoeft niet per se als minderwaardig te worden beschouwd. De historische speelfilm kan het klassieke geschiedenisonderricht niet vervangen, maar kan er wel een zinvolle aanvulling op vormen.
Daarnaast lijkt het ons van belang dat geschiedenisleerkrachten - door alternatieve perspectieven op het verbeelde verleden aan te reiken - jongeren erop attent maken dat film slechts één mogelijke representatie is van de geschiedenis. Zo vermijden zij dat films worden bekeken als ‘vensters op het verleden’. Dit impliceert echter dat leerkrachten de historische speelfilm niet als een vijand of als een oneerlijke concurrent mogen beschouwen, maar wel als een opportuniteit om – meesurfend op de golven van het succes van het medium - jongeren de kans te geven kennis te nemen van enkele specifieke episodes uit de geschiedenis.
Wij hopen alvast dat de lessenreeks over Film & Geschiedenis het inzicht van (toekomstige) geschiedenisleerkrachten in de wereld van de historische speelfilm kan verruimen en dat de opgedane kennis hen kan helpen om op een zinvolle en kritische manier met film aan de slag te gaan.
Werkwijze: implementatie van de lessenreeks Film & Geschiedenis in de lerarenopleiding Geschiedenis
Zoals eerder vermeld, werd de lessenreeks over Film & Geschiedenis ontwikkeld, geïmplementeerd, geëvalueerd, bijgestuurd en bewerkt tot een websitemodule in het kader van het project Film en/als Geletterdheid van het Expertisenetwerk Lerarenopleiding van de AUGent (2009 – 2011).
De implementatie vond plaats in de lerarenopleidingen Geschiedenis van Universiteit Gent, Hogeschool Gent en Arteveldehogeschool. En dit, in twee fasen. De eerste fase was in het najaar van 2009. Na een kleine herziening van de aanpak en de inhoud van de lessenreeks, werd deze voor een tweede maal geïmplementeerd in het najaar van 2010. Op die manier werden in totaal 267 geschiedenisleraren-in-opleiding ingewijd in het domein Film en/als Geschiedenis.
Om een idee te geven van de ‘effecten’ die deze lessenreeks kan genereren bij geschiedenisleraren-in-opleiding, hebben wij onze bevindingen - telkens gestaafd door enkele treffende citaten van studenten - in acht korte teksten gegoten. Deze teksten werden thematisch uitgewerkt en gekoppeld aan de acht onderdelen van de lessenreeks Film & Geschiedenis.
De concrete implementatie gebeurde in de vorm van gastcolleges (door Lieselot Leuridan), waaraan verschillende opdrachten waren gekoppeld. Hieronder beschrijven we hoe we (tijdens de tweede implementatiefase) precies te werk zijn gegaan. Het beschreven model kan immers worden beschouwd als een voorbeeld van goede praktijk en lerarenopleiders inspireren die zelf een didactische module over ‘historische filmische geletterdheid’ willen aanbieden aan hun studenten.
College 1: Inleiding
Aan de hand van een powerpointpresentatie lichtten we eerst enkele inzichten en concepten m.b.t. Film & Geschiedenis toe. (les 1)
Vervolgens toonden we een filmfragment uit een historische speelfilm. Voor de Bachelorstudenten (die vnl. in de laagste graden van het secundair onderwijs zullen lesgeven) kozen we voor een fragment uit Gladiator. De Masterstudenten (die vnl. in de hogere graden van het secundair onderwijs zullen lesgeven) kregen een fragment uit Un Long Dimanche de Fiançailles te zien.
Nadien gaven we de studenten de opdracht een kort essay (max. 2 pg.) te schrijven, waarin ze reflecteerden over het getoonde filmfragment. Vier vragen dienden daarbij als leidraad:
- Wat leert dit fragment jou m.b.t. het fenomeen ‘volksvermaak’ in de Klassieke Oudheid / het leven in de loopgraven tijdens WO I?
- Wat is de kracht en/of de zwakte van dit fragment, volgens jou? Beargumenteer.
- Is dit fragment historisch accuraat/betrouwbaar, volgens jou? Beargumenteer.
- Zou jij dit fragment gebruiken in één van jouw geschiedenislessen in het secundair onderwijs? Waarom wel/niet? Indien wel, hoe zou jij dit fragment dan inzetten?
College 2: Filmanalyse
Op basis van een powerpointpresentatie bespraken we de wetten en de conventies van de historische speelfilm. Daarbij schonken we aandacht aan de filmische, de narratieve én de symbolische laag van de film. De theoretische beschouwingen werden geïllustreerd met enkele treffende filmfragmenten en gekoppeld aan de initiële reflecties van de studenten uit de essays.
Na dit college verdeelden we de studenten in groepen van maximum 7. Elke groep kreeg een nieuw filmfragment voorgeschoteld, waarover thuis diende te worden gediscussieerd op een online discussieforum. De verschillende discussiefora werden aangemaakt op het digitale leerplatform Zephyr. Ook de powerpointpresentaties en de filmfragmenten konden op dit platform (opnieuw) worden geconsulteerd.
De discussies vervulden een sleutelfunctie binnen het leerproces. Ten eerste werden de aangereikte inzichten uit het tweede college door de studenten toegepast op een concreet filmfragment. Ten tweede werden verschillende interpretaties van éénzelfde filmfragment met elkaar geconfronteerd en in een ‘contact zone’ samengebracht. De deconstructie van de eigen beeldvorming stond bij dit alles centraal.
Volgende vier vragen dienden als leidraad voor de discussies:
- DE FILMISCHE LAAG (les 2): Zijn er zaken m.b.t. de filmische laag die jou zijn opgevallen? Wat zou de bedoeling van de maker hierbij telkens geweest zijn, denk je?
- DE NARRATIEVE LAAG (les 3): Welke onderwerpen en thema’s worden behandeld in dit filmfragment? En welke narratieve technieken worden aangewend?
- DE SYMBOLISCHE LAAG (les 4): Zijn de waarden en normen in dit filmfragment historisch of actueel, volgens jou? Beargumenteer je antwoord. (Je kan hierbij eventueel verwijzen naar de productiecontext van de prent of naar het receptiedebat)
- BEELDVORMING: In hoeverre beïnvloeden deze filmische, narratieve en symbolische ‘ingrepen’ van de filmmaker jouw interpretatie van de verbeelde geschiedenis?
College 3: Historische speelfilm: pro’s en contra’s
Aan de hand van een powerpointpresentatie belichtten we de belangrijkste kritieken m.b.t. de historische speelfilm (les 5). Vervolgens nuanceerden we enkele van deze kritieken en wezen ook op de sterktes van het filmmedium (les 6). Tot slot reikten we enkele parameters aan voor een kritische beoordeling van historische speelfilms (les 7) en gaven tips mee voor het gebruik van film in de klas (les 8).
We illustreerden de verschillende lesonderdelen telkens met concrete filmfragmenten en koppelden de beschouwingen aan de initiële reflecties van de studenten uit de essays.
Tot slot gaven we de studenten de opdracht één historische speelfilm naar keuze te bespreken, rekening houdend met alle aangereikte inzichten. In de filmbespreking dienden volgende items aan bod te komen:
- Algemene informatie
- Korte inhoud van de film
- Productiecontext
- Receptiedebat
- Vergelijking van het filmverhaal met de historiografie
- Informatie voor het onderwijs
- Eventuele bronverwijzingen
De besprekingen werden grondig nagelezen en becommentarieerd en de beste besprekingen werden op de website geplaatst.