Waar stopt de vrijheid om volgens je eigen tradities te leven? Bestaat er zoiets als het ‘recht’ op wraak? Waarom blijven trends toch altijd maar weer terug komen? Is iets authentiek enkel en alleen omdat het oud is? Overschrijdt Narcos de limieten van de representatie van het verleden? Kunnen we leren van natuurrampen? Zou een gewelddadig verleden altijd herdacht moeten worden? Aan wie behoren decennia geleden gestolen kunstwerken eigenlijk toe?
Nieuw vak Geschiedenis en Maatschappij
In het vak Geschiedenis en Maatschappij biedt Berber Bevernage publiekshistorici een theoretisch kader geboden om te reflecteren op zowel hun eigen rol in de maatschappij, als op de relaties die er zijn met ‘het verleden’ en de doelstellingen die in deze relaties worden nagestreefd. Na een introductie van het concept ‘memory boom’ en naverwante begrippen in de eerste les, zal er iedere week één van deze relaties worden uitgediept. Er komen negen belangrijke relaties aan bod, die door middel van casestudies zoveel mogelijk zullen worden geproblematiseerd. In de bespreking van deze relaties staan maatschappelijke debatten en dilemma’s centraal. We gaan voor polemische discussies – maar zullen uiteraard proberen elkaar daarbij niet in de haren te vliegen. Geschiedenis en Maatschappij biedt als zodanig theoretische handvaten voor eenieder die geïnteresseerd is in publieksgeschiedenis. Daarnaast is dit vak ook interessant voor iedereen die meer wil weten over de meest prangende maatschappelijke debatten en daarmee eens indruk wil maken op een familiefeest of op café.
Blog Geschiedenis en Maatschappij
Niet toevallig start gelijktijdig met het vak ook deze blog Geschiedenis en Maatschappij. In deze blog kijken de onderzoekers van het IPG en de onderzoeksgroep sociale geschiedenis na 1750 van de UGent naar hoe de geschiedenis wordt ‘gebruikt’ of ‘ingezet’ buiten de academische setting en met welke beweegredenen. Het doel van de blog is de vele dimesies van publieksgeschiedenis te tonen en een reflecterend platform te bieden aan de afgestudeerde (publieks)historicus.
Lesprogramma
3 oktober | Waarom zijn de geschiedenis en de herinnering plots overal om ons heen?
In de eerste les wordt de opkomst van de herinnering besproken, de zogenaamde ‘memory boom’. Waar komt toch het verlangen vandaan zoveel te herinneren en wat moeten we met ineens met al die geschiedenis om ons heen? Wat zijn de negatieve gevolgen van deze overheersende aanwezigheid van herinnering? Daarnaast vragen we ons ook af hoe deze memory boom relateert aan de problematiek van de ‘vergetelheid’ en het afnemend historisch besef in onze moderne samenleving.
10 oktober | Geschiedenis als bron van identiteit en erkenning
Identiteitsvorming en geschiedenis: Bart de Wever deed er al een boekje over open, maar in deze les zullen we meer doen dan er rakelings langs scheren. Identiteitsvorming en identiteitspolitiek op het niveau van zowel de persoonlijke als de collectieve identiteit komen aan bod. Daarnaast speelt de politieke focus op ‘erkenning’ van identiteit een belangrijke rol. Deze erkenning werd begin jaren 1990 nog als een belangrijke bron van gerechtigheid beschouwd, maar hoe verhouden erkenning, identiteit en gerechtigheid zich eigenlijk tot elkaar?
17 oktober | Geschiedenis als bron van autoriteit en autonomie
Geeft het verleden autoriteit? Of, beter gezegd: geeft de claim dat een maatschappelijk fenomeen of instituut oud is autoriteit? En waarom hechten mensen zoveel waarde aan traditie? In deze les wordt gekeken naar de manier waarop de geschiedenis onder andere een rol kan spelen in het maken van claims over leiderschap, heerschappijen en landbezit. Wanneer geeft het verleden gezag, en wanneer wordt gezag juist door het verleden ondermijnt?
24 oktober | Geschiedenis als bron van kennis en ervaring
In Cicero’s De Oratore staan de nog steeds beroemde woorden ‘Historia est Magistra Vitae’ opgeschreven. Het idee dat de geschiedenis dienst kan doen als leraar van het leven gold eeuwenlang als de dominante visie. Uit het verleden kan je immers lessen trekken waardoor je beter op de toekomst bent voorbereid. Logisch toch? Toch is dit idee op zijn zachtst gesteld onder vuur komen te liggen, zeker onder professionele historici. In deze les bespreken we hoe dit dominante wereldbeeld verdween en kijken we hoe men ook vandaag de dag nog probeert praktische lessen te trekken uit ‘het verleden’. Daarbij gaan we ook dieper in op het gebruik van historische analogieën.
7 november | Geschiedenis als object van vermaak
Het verleden kan ontroeren, beroeren en vermaken en dient telkens weer als een inspiratiebron voor romanciers, scenaristen en sinds kort ook voor de gaming-industrie. In deze les kijken we hoe het verleden wordt ingezet voor vermaak. Daarbij richten we onze blik op de entertainment industrie, maar ook op edutainment. Daarnaast wordt aandacht gegeven aan mensen die het verleden echt willen ‘beleven’. Hoe wordt een dergelijke belevenis gecreëerd en hoe ontstaat het verschil tussen iets dat authentiek is of iets dat enkel en alleen als authentiek wordt ervaren?
14 november | Geschiedenis als toonzaal van het kwaad
Het verleden kan een bron vormen van vermaak, maar herbergt natuurlijk evenzogoed veel oorlog, lijden, pijn en kwaad. Hoe verhouden we ons tot dit deel van het verleden? We lijken soms bijna voyeuristische trekken aan te nemen door de grote interesse die we hebben voor gruwelen die in het verleden hebben plaatsgevonden. De killing fields in Cambodja zijn een enorme toeristische trekpleister, net zo goed als de oude Portugese forten aan de Goudkust waar grote aantallen tot slaaf gemaakte mensen in werden vast gehouden, voor ze op transport naar Europa werden gezet. In hoeverre zijn zulke vormen van dark tourism ethisch of pedagogisch verantwoord? En is onze trek naar een verschrikkelijk verleden verenigbaar met het respecteren van de herinnering aan de slachtoffers van dit verleden?
21 november | Geschiedenis als object van vermarkting
Het verleden is een ‘product’ geworden en als zodanig is zij onderhevig aan een proces van vermarkting. Daarmee is de erfgoedindustrie geboren. In deze industrie spelen materiele en ethische kwesties een belangrijke rol. Wie heeft recht op monumenten die decennia terug gestolen zijn? Wie heeft er eigendomsrechten op materiele en immateriële vormen van erfgoed? Omdat erfgoed vaak verbonden is aan ideeën over legitimiteit en autoriteit, maar tegelijkertijd een inkomstenbron vormt, zijn discussies over toe-eigening en vermarkting allesbehalve eenvoudig.
28 november | Geschiedenis als object van wraak, retributie en restitutie
Als we geschiedenis als bron van kwaad beschouwen, is het niet meer dan logisch dat zij daarmee een rijke voedingsbodem vormt voor gevoelens van wrok en het streven naar retributie of wraak. Deze gevoelens vinden buiten de professionele geschiedschrijving steeds vaker hun weg naar gerechtshoven en tribunalen. Deze pogingen tot retributie moeten gezien worden binnen het snel groeiende veld van de zogenaamde ‘reparatie-politiek’. Daarmee vindt er een juridificering van het kwaadaardig verleden plaats. Daarnaast lijkt het tijdsbestek waarin het kwaad zich heeft voorgedaan dat wordt aangepakt, alsmaar te groeien. Zo wordt voor misdaden tegen de menselijkheid het verjaringsprincipe niet langer gehanteerd. Dit betekent dat de omgang met een gewelddadig of ‘kwaad’ (ver) verleden niet langer enkel voorbehouden is aan historici, maar in toenemende mate het onderwerp van een breder juridisch en maatschappelijk debat vormt.
5 december | Geschiedenis als bron van verzoening en genezing
De laatste decennia zien we een toenemende focus op het ‘pijnlijke’ of ‘traumatische’ verleden waar ‘doorheen gewerkt’ dient te worden om ‘verzoening’ te bereiken. Daarmee raken het medisch-psychologisch discours en het begrip ‘historisch trauma’ alsmaar meer met elkaar verbonden. In deze les analyseren we de politieke implicaties van deze focus op trauma. Daarnaast gaan we ook in op de vraag hoe er door een ‘historische dialoog’ tot verzoening gekomen zou kunnen worden en wat er eigenlijk wordt begrepen onder het begrip ‘verzoening’.
12 december | Geschiedenis als bron van religieuze ervaringen en aspiraties
Religies zijn op velerlei manier verbonden met de geschiedenis. Zo hebben zij een belangrijke rol gespeeld in het vormen van de geschiedenis, worden in veel religies aspecten van ‘het verleden’ beschouwd als sacraal en kunnen religieuze instellingen tevens gezien worden als herinneringsinstituten. Binnen bepaalde religieuze tradities geeft het verleden autoriteit en bepaalt het de religieuze identiteit. Dit betekent dat in deze les verschillende relaties die eerder zijn behandeld tezamen komen. In dit kader kijken we naar de ‘klassieke’ religies, maar bediscussiëren we ook relatief nieuwe vormen van spiritualiteit en visies op het zelf en de ziel.
Contact
Nog vragen over het vak Geschiedenis en Maatschappij? Altijd welkom om te mailen naar Patty.Huijbers@UGent.be. Vragen over het IPG, het praktijktraject publieksgeschiedenis of over de blog Geschiedenis en Maatschappij, dan gelieve te mailen naar Fien.Danniau@Ugent.be.