Shakespeare in Love

Inhoud

Deze romantische komedie vertelt het verhaal van de jonge William Shakespeare, die op allerlei manieren probeert om zijn tekort aan inspiratie en geld te verhelpen. Hij belooft een nieuw toneelstuk aan de eigenaar van het theater ‘The Rose’, die op zijn beurt ook met geldproblemen en een agressieve woekeraar kampt. In deze omstandigheden ontmoet William de vrouw van zijn dromen, Viola De Lesseps, de dochter van een rijke handelaar. Zij droomt ervan te acteren in een periode waarin vrouwen niet op het toneel zijn toegestaan. In vermomming en onder de schuilnaam ‘Thomas Kent’ doet ze auditie voor een rol in het toneelstuk van Shakespeare. Ze krijgt de rol van Romeo in het bekende toneelstuk dat zij hem inspireert te schrijven. De film toont de omstandigheden waarin dit toneelstuk tot stand kwam en de moeilijkheden waarmee men moest kampen. Wanneer Viola moet trouwen met de vervelende lord Wessex en deze haar meeneemt naar Virginia, komt er een einde aan de affaire tussen William en Viola. Maar zij blijft een bron van inspiratie voor zijn verdere werk. Veel van de personen, uitspraken en delen van het verhaal verwijzen naar de werken van Shakespeare.

Productie

Het idee voor de film Shakespeare in Love kreeg schrijver Marc Norman al in 1988. Hij stelde dit toen voor aan regisseur Edward Zwick. Julia Roberts kreeg toen de rol van Viola. Omdat Edward Zwick het script niet zo goed vond, nam hij toneelschrijver Tom Stoppard aan om het te verbeteren. In 1991 werd begonnen met de productie door Universal Pictures, maar hoewel de set en de kostuums al werden voorbereid, was de casting nog niet compleet. Julia Roberts wilde dat Daniel Day-Lewis de rol van Shakespeare zou spelen, maar hij was hier niet in geïnteresseerd. Wanneer Julia Roberts hem niet kon overhalen om de rol aan te nemen, trok ook zij zich terug uit het project en kon er niet gefilmd worden. Zwick slaagde er ook niet in om een andere studio zo ver te krijgen de film aan te nemen.

Uiteindelijk wist Zwick de interesse van Miramax voor het project te winnen, maar Miramax koos voor John Madden als regisseur. Joseph Fiennes werd gecast voor de hoofdrol. Onder andere Winona Ryder werd overwogen voor de rol van Viola, tot dat via haar Gwyneth Paltrow het script in handen kreeg.

Na de eerste testen voor publiek moest de film nog aanzienlijk herwerkt worden. Verschillende scenes tussen Shakespeare en Viola werden opnieuw gefilmd of bewerkt door de spraak opnieuw op te nemen. Ook de eindscène moest meermaals opnieuw gefilmd worden, een paar weken voor de uiteindelijke releasedatum. Uiteindelijk kwam Stoppard met het idee om Viola de suggestie te laten geven dat Shakespeare haar als inspiratiebron kon gebruiken voor zijn volgende toneelstuk.

Receptie

1. Algemeen

Shakespeare in Love werd door critici heel lovend ontvangen. De film was één van de top-box office films in het Verenigd Koninkrijk in 1999 en bracht in de VS meer dan $100 miljoen op. Als de box office opbrengsten van de rest van de wereld hierbij opgeteld worden bracht de film meer dan $289 miljoen op.

Janet Maslin van de New York Times noemde de film "pure enchantment" en beschouwde hem velen malen aantrekkelijker dan de andere Elizabethaanse film uit die periode (Elizabeth, 1998). De film werd geprezen om het optreden van Gwyneth Paltrow, de romantiek, de eigentijdse humor en vele verwijzingen naar het werk van Shakespeare. Shakespeare in Love won veel verschillende prijzen, waaronder 7 Oscars:

• Best Picture

• Best Actress in a Leading Role (Gwyneth Paltrow)

• Best Actress in a Supporting Role (Judi Dench als koningin Elizabeth)

• Best Writing, Screenplay Written Directly for the Screen

• Best Art Direction-Set Decoration

• Best Costume Design

• Best Music, Original Musical or Comedy Score

Er wordt zelfs beweerd dat de film een directe impact had op de Britse Koninklijke familie door het stimuleren van de heropleving van de titel van Earl of Wessex, die in onbruik was geraakt sinds de 11^e eeuw. Prins Edward moest oorspronkelijk na zijn huwelijk een jaar na de release van Shakespeare in Love de titel Duke of Cambridge krijgen. Maar zou na het zien van deze film van koningin Elizabeth II de titel van het personage van Colin Firth, Earl of Wessex, hebben gekregen.

2. Academisch

Shakespeare in Love werd bekritiseerd om de grote historische anachronismen in de film. De grootste hiervan is de werktitel van het toneelstuk waar William in deze film druk aan schrijft, ‘Romeo and Ethel, the Pirate’s Daughter’, terwijl het toneelstuk gebaseerd was op verschillende voorgaande versies van het verhaal van Romeo en Julia. Verder zijn er veel humoristische moderne elementen aan de film toegevoegd. Janet Maslin beschreef hoe de film begint met de uitgevonden verhaallijn dat Shakespeare tijdens het schrijven van zijn bekendste toneelstuk een psycholoog bezocht om iets te doen tegen zijn gebrek aan inspiratie en seksuele zelfvertrouwen (“It’s as if my quill has broken''). Alleen een affaire met de rijke en dus onbereikbare Viola De Lesseps kon hem hier van genezen. Dat zij gedwongen wordt te trouwen met de Lord of Wessex, uit een adellijk huis dat al in de 11^e eeuw was uitgestorven, of mee wordt genomen naar tabaksplantages in Virginia, in een periode waarin er nog geen sprake was van Engelse nederzettingen in dit nieuwe gekoloniseerde gebied, is voor de filmmakers geen enkel probleem. Ook gedragen de roeiers die met hun bootjes heen en weer over de rivier varen zich als moderne taxichauffeurs (“I had that Christopher Marlowe in my boat once”).[1]

John Blakeley bekritiseerde in het Shakespeare Bulletin dat de filmmakers de laatste scène van Shakespeare in Love, die verwijst naar het begin van het toneelstuk 'Twelfth Night', lieten afspelen op de kust van Noord-Amerika. Dit komt voort uit de verhaallijn waarin Viola, de geliefde van Shakespeare, gedwongen wordt te trouwen met de vervelende Lord Wessex. Hij neemt haar na hun huwelijk mee naar Virginia, waar hij een fortuin wil maken op zijn tabaksplantages. In deze scene zie je hoe Viola een schipbreuk overleeft en alleen over een uitgestrekt strand naar het beboste achterland loopt. Ondertussen begint William Shakespeare te schrijven aan zijn op haar geïnspireerde 'Twelfth Night': “VIOLA: What coun…”. Deze film is volgens Blakeley een zoveelste en nu ook succesvolle poging van Hollywood om het aanzien van het werk van Shakespeare te verbinden met de Amerikaanse cultuur. Er wordt volgens hem in deze scène gesuggereerd dat Viola, de vrouw die in haar eentje de inspiratiebron was voor de rest van het werk van Shakespeare, ook Amerika stichtte. Op deze manier zou men hebben geprobeerd om zich de culturele traditie van Shakespeare toe te eigenen.[2]

 

---

[1] Janet Maslin, ‘Shakespeare in Love (1998) Film Review: Shakespeare Saw a Therapist?’, in: The New York Times, 11 december 1998.

[2] John Blakeley, ‘Shakespearean Relocations: The Final Scene of John Madden's

Shakespeare in Love’, in: Shakespeare Bulletin (27), 2009, pp. 249-259.

Onderwijs

De film Shakespeare in Love moet niet beschouwd worden als een historisch correcte weergave van het leven van Shakespeare, maar geeft wel een sfeerbeeld van de wereld van het Elizabethaanse theater (cfr. Historiografische schets). Deze romantische komedie is ondertussen al een aantal jaar geleden uitgebracht, dus zal niet bekend zijn bij de meeste leerlingen. Deze film, of fragmenten hiervan, kan gebruikt worden in lessen over de ontwikkeling van een nieuwe samenleving in de 16^e eeuw. Ondanks de vele historische anachronismen, geeft de film een heel aantrekkelijke doorsnede van de Elizabethaanse samenleving. De film biedt een totaalbeeld, waarin ander andere de sociaaleconomische, culturele, politieke als religieuze factoren een rol speelden. Met het leerplan GO! onderwijs als uitgangspunt, zou deze film gebruikt kunnen worden in lessen over de geschiedenis van de 16^e eeuw aan het begin van het 2^e jaar in de 2^e graad. Juist vanwege de vele historische anachronismen is de film heel bruikbaar om historische vaardigheden te oefenen of attitudes te vormen, op een voor de leerlingen heel aantrekkelijke manier.

Hieronder worden de verschillende leerplandoelstellingen besproken die hierbij nagestreefd kunnen worden:

1. LPD 6: De leerlingen kunnen per ontwikkelingsfase van de westerse samenleving een samenhangend beeld schetsen met oog voor maatschappelijke verbanden en wisselwerkingen in die ontwikkelingsfase (ET 6)

• 00:00:00 tot 00:06:50 – In de openingsscène van de film komen verschillende maatschappelijke vlakken uit de 16^e eeuw aan bod en worden zij in hun samenhang weergegeven: het sociaaleconomische, culturele en religieuze vlak. Uit deze scene blijkt dat culturele uitingen als toneelstukken in grote mate afhankelijk waren van de sociaaleconomische situatie. Ook wordt duidelijk dat er vanuit religieus oogpunt veel bezwaren waren tegen de populariteit van het theater.

2. LPD 11: De leerlingen kennen tenminste twee voorbeelden van maatschappelijk gedrag dat normgetrouw is en normafwijkend vanuit de toenmalige maatschappelijke waarden (ET 12)

• 00:22:00 tot 00:30:30 – In dit fragment doet Viola, vermomd als een man, auditie voor het nieuwe toneelstuk van William Shakespeare. Wanneer William haar van dichterbij wil bekijken, vlucht ze terug naar huis. Hij achtervolgt haar maar kan haar niet inhalen. Hij volgt naar haar huis en geeft een briefje af bij de ingang voor de bedienden, dat de verzorgster van Viola kan onderscheppen. In dit briefje biedt hij haar de rol van Romeo aan. In het hierop volgende gesprek tussen Viola en haar verzorgster blijkt nogmaals duidelijk dat het niet toegestaan was voor vrouwen om zich op het toneel te begeven. Ze moet zich nog beter vermommen om de rol te kunnen aannemen. Diezelfde avond wordt een bal gehouden, waar Viola en William elkaar een eerste keer ‘echt’ ontmoeten, zij als dochter van een rijke handelaar en hij als arme toneelschrijver. We zien dat Viola door haar vader wordt beloofd aan de vervelende Lord Wessex en hoe deze een einde probeert te maken aan de opkomende romance tussen de nietige toneelschrijver en zijn toekomstige bruid.
  • Hieruit wordt duidelijk wat in deze periode voor een vrouw als normgetrouw en normafwijkend gedrag werd beschouwd. Viola gaat tegen de normen in als ze acteert in een toneelstuk. Daarom moet ze zich hiervoor als man vermommen. Ook is het haar niet toegestaan contact te leggen met een toneelschrijver van te lage afkomst. Het is vooral haar taak om zich naar de wil van haar vader te schikken en laten uithuwelijken aan de door hem gekozen kandidaat.

3. LPD 12: De leerlingen kunnen toelichten dat feiten en gebeurtenissen uit de bestudeerde samenlevingen invloed uitoefenden op latere samenlevingen of op de hedendaagse (ET 13)

De film in zijn geheel is een illustratie van de grote culturele invloed van het werk van Shakespeare op de hedendaagse samenleving (cfr. Receptiedebat en Historiografische schets). Een van de scènes die dit bijvoorbeeld goed duidelijk maakt is:

• 00:30:41 tot 00:32:02 – De balkonscène tussen William en Viola, geïnspireerd op deze uit ‘Romeo and Juliet’.

4. LPD 18: De leerlingen kunnen informatie interpreteren en mogelijke betekenislagen achterhalen (ET 19)

Deze film zou als voorbeeld kunnen dienen van een beeldende bron waarin verschillende betekenislagen te onderscheiden zijn. Onder leiding van de leerkracht kunnen de leerlingen de diepere betekenissen van de film achterhalen. Bijvoorbeeld in de volgende scènes:

• 00:06:32 tot 00:06:49 – Het deel van de beginscène waarin William langs de protesterende Puritein loopt. Hierin wordt verwezen naar fragmenten uit het toneelstuk ‘Romeo and Juliet’ die op dat moment in de film nog geschreven moeten worden.
• 00:06:59 tot 00:08:55 – De scène waarin Shakespeare zijn gebrek aan inspiratie en zelfvertrouwen in de liefde probeert op te lossen met een bezoek aan een psycholoog.
• 00:24:30 tot 00:24:51 – De scène waarin William in een bootje over de rivier vervoerd wordt en de roeier zich gedraagt als een moderne taxichauffeur.
• 01:52:20 tot 01:58:00 – De eindscène van de film waarin wordt verwezen naar de rol van Viola als inspiratiebron voor het latere werk van Shakespeare, in het bijzonder voor ‘Twelfth Night’.

5. LPD 27: De leerlingen zijn bereid waarden en normen uit verleden, heden en andere culturen te bestuderen vanuit historische en actuele context ( ET 28)

De verhaallijn van het gedwongen huwelijk tussen Viola en Lord Wessex biedt de mogelijkheid om de waarden en normen over de positie van de vrouw in het 16^e eeuwse Engeland aan te kaarten. Ook de affaire tussen haar en de getrouwde William Shakespeare, evenals de verschillende andere voorbeelden van buitenechtelijke relaties in deze film, geven een beeld van de uiteenlopende manieren waarop werd omgegaan met de destijdse huwelijksmoraal. De leerlingen kunnen deze vergelijken met de destijds heersende ideeën over moreel gedrag en de manier waarop men tegenwoordig met soortgelijke situaties wordt omgegaan. Behalve de vele liefdesscènes tussen Viola en William zijn hiervoor ook de volgende fragmenten illustrerend:

• 00:17:42 tot 00:18:24 – De scene waarin William Mr. Tilney aantreft in bed bij zijn nieuwste ‘muze’ Rosaline.
• 01:04:35 tot 01:05:56 – De scene waarin Rosaline, deze keer door Marlowe, in bed wordt aangetroffen met Mr. Burbage. Aan het einde van de scène komt hij erachter dat er ook meer speelde tussen haar en William, waardoor hij wraak op hem wil nemen.

Historiografie

Shakespeare in Love heeft niet de bedoeling om een historisch correcte weergave van het leven van William Shakespeare te zijn. De filmmakers maken op geen enkele manier een claim van authenticiteit of accuraatheid. Het is een romantische komedie in de vorm van een kostuumdrama. Het verhaal is gebaseerd op zowel historische als fictieve personages, die allen iets te maken hadden met het Elizabethaanse theater. Het verhaal speelt zich af in de wereld van het Elizabethaans theater en werd gefilmd met gebruik van kostuums en decors die de film een bijpassende historische ‘look and feel’ geven.

Het verhaal in deze film geeft misschien geen historische waarheden weer, maar de film zelf bestaat uit een aaneenschakeling van verwijzingen naar de cultuur van het Elizabethaanse theater en de werken van Shakespeare. De grootste inspiratiebron voor het verhaal is het toneelstuk ‘Romeo and Juliet’ zelf, te zien aan de bekende scenes op het balkon en in de slaapkamer. Viola heeft, net als Juliet, een pientere verzorgster en de twee geliefden zijn in beide verhalen niet voor elkaar bestemd. Behalve de personages zijn ook veel van de dialogen, gebeurtenissen en decorstukken een verwijzing naar het Elizabethaanse theater en de latere werken van William Shakespeare. In het begin van de film loopt de jonge William bijvoorbeeld op straat langs een Puritein die staat te protesteren tegen de twee Londense theaters: “The Rose smells thusly rank, by any name! I say, a plague on both their houses!". Ook enkele historische onzekerheden over Shakespeare krijgen een plaats in deze film, zoals de scène waarin William keer op keer zijn eigen, onleesbare, handtekening herschrijft. Dit verwijst naar de verschillende versies die bekend zijn van zijn handtekening.

Verder is de film in totaliteit als geschreven in de tradities van Shakespeare te beschouwen. Douglas Brode besprak hoe de verschillende verhaallijnen en wendingen die populair waren in het Elizabethaanse theater, ook in deze film gebruikt werden: mannen die zich als vrouwen kleden en omgekeerd, identiteitsverwisseling, de koningin vermomd als gewone vrouw, zwaardgevechten, verdachtmakingen van overspel, de verschijning van een ‘geest’ en het spelen van een toneelstuk binnen een toneelstuk.[1] De film is dan ook zeker niet te beschouwen als een betrouwbare historische weergave, maar wel als een manier om de sfeer van de wereld van het Elizabethaanse theater en de werken van Shakespeare toegankelijker te maken.

 

---

[1] Douglas Brode, Shakespeare in the movies: from the silent era to today, Berkley Boulevard Books, 2001, p. 240.

Bronnen

1. Literatuur

• John Blakeley, ‘Shakespearean Relocations: The Final Scene of John Madden's Shakespeare in Love’, in: Shakespeare Bulletin (27), 2009, pp. 249-259.
• Douglas Brode, Shakespeare in the movies: from the silent era to today, Berkley Boulevard Books, 2001, p. 240.
• Janet Maslin, ‘Shakespeare in Love (1998) Film Review: Shakespeare Saw a Therapist?’, in: The New York Times, 11 december 1998.

 

2. Websites

• http://www.imdb.com/title/tt0138097/?ref_=ttfc_fc_tt
• http://en.wikipedia.org/wiki/Shakespeare_in_Love
• g-o.be/sites/portaal_nieuw/Prikbordvoorleerkrachten/SO/leerplannen/Leerplannen/0304/2003-011.pdf