Pearl Harbor

Inhoud

Long Island, januari 1941. De boezemvrienden Rafe McCawley en Danny Walker zijn in dienst van de Amerikaanse luchtmacht. Reeds van kleins af aan dromen ze ervan piloot te worden. Tijdens een medisch onderzoek wordt Rafe verliefd op de knappe verpleegster Evelyn Johnson. Ze worden echter van elkaar gescheiden zodra Rafe zich aanmeldt voor het Eagle Squadron dat met de Engelsen meevecht in de Battle of Brittain.

Kort na Rafe's vertrek worden Evelyn en Danny overgeplaatst naar Pearl Harbor, Hawaii, waar ze te horen krijgen dat Rafe in de strijd is gesneuveld. Ze vinden troost bij elkaar en lijken opnieuw hun geluk te hebben gevonden, tot Rafe plots terug opduikt...

Rafe voelt zich verraden en de spanningen tussen de twee vrienden lopen hoog op. Maar dan barst de Japanse aanval op Pearl Harbor in alle hevigheid los. Hun ruzie lijkt snel vergeten. Ze hebben elkaar immers nodig om te overleven.

Productie

Pearl Harbor is het werk van regisseur Michael Bay en producent Jerry Bruckheimer, die eerder al blockbusters zoals The Rock (1996) en Armageddon (1998) voor hun rekening namen.

Het concept voor de film ontstond tijdens een etentje met Joe Roth, hoofd van Disney. Bay had reeds een contract bij deze filmmaatschappij, maar het ontbrak hem enige tijd aan inspiratie voor een nieuwe film, tot Todd Garner - de man die Bay binnenhaalde bij Disney - plots met een idee op de proppen kwam: "Maak een liefdesverhaal rond het thema Pearl Harbor." Bay ging in op het voorstel. Hij begon boeken te lezen, verzamelde informatie en raakte steeds meer door het onderwerp gefascineerd. Wel wilde hij vermijden dat de film te deprimerend werkte of te sterk zou lijken op Titanic (1997) van James Cameron, waarin eveneens een schip tot zinken werd gebracht. Toen scenarioschrijver Randall Wallace (van o.m. Braveheart uit 1995) echter met een mooi liefdesverhaal kwam aandraven, was Bay niet meer te stoppen.

De hoofdrol in de film werd gereserveerd voor Ben Affleck. Voor de opnames had Michael Bay verschillende gesprekken met gevechtspiloten. Volgens de regisseur vertoonde Ben Affleck heel wat gelijkenissen met hen. Bovendien had Bay reeds eerder met Ben Affleck samengewerkt voor de film Armageddon. Hoewel eerst bekend werd gemaakt dat ook Kevin Costner en Charlize Theron aan de film zouden meewerken, koos Bay uiteindelijk toch voor iets minder bekende acteurs zoals Josh Hartnett en Kate Beckinsale. Hij beschouwde de film immers als de ideale gelegenheid om op zoek te gaan naar nieuw talent.

De opnames van Pearl Harbor vonden plaats op verschillende locaties op het Hawaïaanse eiland O'ahu, zoals Fort Island, Fort Shafter, Pearl Harbor zelf en de Wheeler Air Force Basis. Voor de opnames werden heel wat oorlogsvliegtuigen en privébezittingen uit WO II verzameld. Verder werden ook heel wat experten geraadpleegd, waaronder verschillende historici en ooggetuigen van de aanval.

Het budget van 208 miljoen dollar dat regisseur Bay en producer Bruckheimer vooropgesteld hadden, zorgde evenwel voor twisten binnen de leiding van Disney. Een groot deel van het budget zou immers besteed worden aan productieaspecten. Zelden tevoren had men in het oorlogsfilmgenre zoveel geld, moeite en technische expertise gestopt.

Een ander probleem stelde zich wanneer men de oorspronkelijke filmbeoordeling wilde wijzigen van een PG-13 (Parental Guidance voor kinderen onder de 13) naar een R (Restricted voor kinderen jonger dan 17). De regisseur wilde vooral de verschrikkingen van de oorlog tonen, eerder dan een film te maken voor tieners en een jong publiek. Het budget dat uiteindelijk goedgekeurd werd, was een van de hoogste in de geschiedenis van Hollywood.

Om de sfeer van het vooroorlogse Pearl Harbor te reconstrueren, hadden de producenten het voordeel de film op Hawaï te kunnen draaien. Maar omdat deze basis nog gebruikt werd, diende ook gebruik te worden gemaakt van Rosarito Beach in Mexico, waar men met schaalmodellen werkte. Ook het grote oorlogsschip USS Oklahoma diende gedeeltelijk te worden nagebouwd. Dit zorgde er, samen met computerbeelden, voor dat de actie met precisie en nauwkeurigheid kon worden weergegeven. Tot slot werd in Honolulu een groot waterreservoir gebouwd om de waterscènes zo waarheidsgetrouw mogelijk te kunnen weergeven. 

Receptie

Pearl Harbor werd gepromoot als een romantisch oorlogspektakel en lokte heel wat bioscoopgangers naar de zalen. Het succes was - ondanks een Oscar en een tiental andere prijzen - echter kleiner dan verwacht. Vooral de critici waren niet mals. Ze bestempelden de prent als "een rommeltje" dat ondanks de vooraf geraadpleegde bronnen heel wat historische onwaarheden bevatte, gaande van anachronistische vliegtuigen, wapens en kledingstukken tot foutief gespelde luchtmachtbasissen. In andere recensies had men het dan weer over een “heel erg gemiddelde film”, over een “dom en zielloos filmequivalent van shellshock” of over een “epische teleurstelling”.

Onderwijs

Pearl Harbor is een romantische oorlogsfilm, geen documentaire over een gebeurtenis die de VS bij WO II betrok. Historische nauwkeurigheid is dus niet de eerste zorg van de makers. Niettemin kunnen een aantal scènes in de film als historisch betrouwbaar worden gezien. Vooral die beelden die handelen over de eigenlijke aanval op Pearl Harbor zijn gebaseerd op historisch onderzoek. De makers hebben hiervoor interviews afgenomen en andere secundaire werken geraadpleegd. Bovendien werd er voor de beelden van de aanval beroep gedaan op historische visuele bronnen. Daarnaast komen in de film een aantal onderwerpen aan bod die ook van belang kunnen zijn binnen het kader van het onderwijs, maar die minder correct of zelfs foutief worden weergegeven. Deze beelden kunnen dan ook een basis vormen voor historische kritiek op dergelijk populair filmmateriaal.

In een onderwijscontext kunnen volgende thema’s van belang zijn:

1.      Aanloop naar de aanval op Pearl Harbor

In geschiedenisboeken is er discussie over het feit of de VS al dan niet op de hoogte waren van een komende aanval. Er zouden weldegelijk Japanse radioberichten onderschept zijn, maar ze waren niet echt belangrijk. Er zou een bericht van Washington onderweg geweest zijn dat er kans op oorlog was, maar dat kwam te laat aan.

Dat men niet goed wist hoe men de berichten moest interpreteren, blijkt ook uit een aantal fragmenten in de film:

• 00.38.00-00.38.50: Het uiteenzetten van de Japanse strategie.
• 00.48.00-00.49.30: Voorbereiding van de Japanse aanval. Er wordt beslist dat een aantal berichten door de VS onderschept mogen worden.
• 00.55.40-00.57.00: De VS weet dat er iets op til is, maar niet precies wat. Er is radiostilte bij Japan.
• 01.03.00-01.04.38: Voorbereiding aanval door Japan.
• 01.05.16-01.07.06: VS weet dat er iets hangende is, maar niet wat of waar.

2.      Aanval op Pearl Harbor

Pearl Harbor wordt gebombardeerd en de Amerikanen worden verrast. De beelden in de film laten zien dat de VS een dergelijke aanval niet verwacht had en het trauma van de gebeurtenissen komt duidelijk naar voren.

• 00.33.200-00.35.00: Beelden van Pearl Harbor met de soldaten en verpleegsters in vakantiekledij. De soldaten lezen en in het ziekenhuis is de enige patiënt een door zon verbrande kustwacht.
• 00.50.30-00.55.40: Een nieuwe lading verplegers wordt in Hawaii rondgeleid. “Welkom in Hawaii. Er zijn geen patiënten. Ik toon jullie de bar.”
• 01.20.10-01.20.30; 01.22.55-01.24.16: Bij het begin van de aanval zijn de soldaten duidelijk onvoorbereid. Soldaten golfen, slapen, … . Intussen krijgt men berichten van een komende aanval.

Dankzij het onderzoek en de computerbeelden, ziet deze aanval er realistisch uit. Dat maakt dat hij beter overkomt dan Tora!Tora!Tora!, een film die als historisch correcter kan worden gezien, maar gekunsteld overkomt. In Pearl Harbor kunnen kijkers zich dus inleven.

Een aantal scènes toont ook het trauma van de aanval:

• 01.25.00- 01.26.55: De Arizona wordt tot zinken gebracht.
• 01.37.22-01.39.40: De Arizona zinkt en het menselijk drama achter de aanval wordt duidelijk en onderstreept door de zinkende Amerikaanse vlag.

Rafe en Danny halen wel een historische stunt uit. Temidden van de aanval op Pearl Harbor slagen ze erin om in hun vliegtuig te springen en zes vijandelijke toestellen neer te halen. Dit bravourestukje werd indertijd in werkelijkheid uitgevoerd door Kenneth Taylor en Georg Welch.

• 01.43.00-01.54.00: Rafe en Danny raken alsnog in een vliegtuig om zich te verzetten tegen de Japanse aanval.

3.      Operatie Doolittle

De film presenteert een sterk gefictionaliseerde versie van de aanval onder leiding van Doolittle. De film geeft een beeld van de aanval zelf en de nasleep ervan, maar de presentatie is onjuist. Het bombarderen van een industrieel gebied heeft niet plaats gevonden. Daarnaast is ook de representatie van de gevechtsscènes en het aantal slachtoffers  historisch onjuist. Dit deel van de film moet dan ook kritisch bekeken worden.

• 02.13.48-02.29.40: Voorbereiding voor operatie Doolittle.
• 02.30.00-02.42.30: Uitvoeren operatie Doolittle.

4. Extra informatie in de film.

Naast deze drie grote lijnen, is er ook extra informatie die uit de film kan gehaald worden. Het zijn elementen die geen doorslaggevende rol spelen bij de gebeurtenissen, maar die als onderliggende processen beschouwd kunnen worden. Het is echter noodzakelijk met deze processen op een kritische manier om te gaan, want in Pearl Harbor zitten ook in deze componenten historische fouten. In de onderwijscontext kunnen leerlingen dan ook in dit licht aangezet worden tot historische kritiek op een populaire film.

4.1. De positie van zwarten in het leger

De Afrikaans-Amerikaanse kok Doris Miller grijpt tijdens de gevechten een machinegeweer en beschiet hiermee de Japanse bommenwerpers. Het feit dat hij als eerste zwarte een Naval Cross kreeg -toen de derde hoogste onderscheiding in het leger- kan als bijzonder worden gezien in het toen nog racistische Amerikaanse leger. Het feit dat zwarten toen erg weinig kansen krijgen, komt in deze film echter niet aan bod.

• 00.42.40-00.45.00: Doris Miller neemt deel aan een boksmatch in het leger en wordt daarbij gesteund door de blanke Danny Walker. Hij klaagt echter ook aan dat hij slechts een beperkte rol heeft in het leger.
• 01.23.30-01.23.36: De kapitein zegt tegen Miller dat hij trots is op hem.
• 01.28.50-01.32.00: De rol van Miller wordt duidelijk in een aantal korte fragmenten.
• 02.43.36: Miller is de eerste Afro-Amerikaan die het Naval Cross ontvangt.

4.2. De persoon van president F.D. Roosevelt

President Roosevelt wordt steeds nadrukkelijk in zijn rolstoel voorgesteld, terwijl hij er zelf steeds alles aan deed om zijn verlamming te verbergen. Hij legde er nooit de nadruk op, tenzij hij gewonden in het ziekenhuis ging bezoeken. Deze fragmenten zijn dus historisch onjuist en moeten met een kritische blik benaderd worden.

• 00.31.32-00.32.00: Roosevelt verschijnt in een rolstoel. Hij wil GB steunen en wil dat de VS niet langer doen alsof er geen oorlog is.
• 01.39.45-01.40.20: Roosevelt wordt getoond in zijn rolstoel en wordt op de hoogte gebracht van de aanval. Hij reageert verrast.
• 02.01.02-02.06.20: Roosevelt komt opnieuw met zijn rolstoel in beeld en houdt een toespraak na de gebeurtenissen op Pearl Harbor. Hij stelt dat de VS moeten terugslaan. De beelden worden afgewisseld met beelden van de gevolgen van de aanval. Hij plaatst ook het feit dat hij in een rolstoel zit centraal in zijn houding “niets is onmogelijk”.
• 02.29.35-02.30.13: Roosevelt houdt toespraak in verband met de missie als reactie op de aanval op Pearl Harbor. Zijn toespraak wordt afgewisseld door beelden van de voorbereiding van de aanval.

4.3. (Amerikaans) patriottisme

In deze film komt ook een zeker patriottisme naar voren. Het feit dat deze film –over een Amerikaanse nederlaag- gemaakt is door Amerikanen, zal hierbij wel een rol spelen.

• 01.38.20-01.38.25: Met kogelgaten doorboorde Amerikaanse vlag in de zinkende Arizona.
• 02.01.02-02.06.20: Roosevelt die opstaat uit rolstoel en stelt dat niets onmogelijk is.

Deze film moet dus met de nodige omzichtigheid benaderd worden. Het is niet nuttig de drie uur durende film in zijn geheel te tonen, vooral omdat de eerste 35 minuten weinig tot geen historische informatie bevatten. Bovendien zijn heel wat fragmenten en delen historisch fout.

Niettemin kan enerzijds het fragment over de eigenlijke aanval op Pearl Harbor gebruikt worden in een geschiedenisles, omdat de beelden realistischer aandoen dan bij eerdere verfilmingen het geval is en omdat deze beelden ook gebaseerd zijn op historisch onderzoek. Anderzijds kan een aantal andere fragmenten gebruikt worden om er de leerlingen historische kritiek op te laten toepassen. Ten slotte was/is deze film populair en kan hij hun beeldvorming mee beïnvloeden. Kritisch omgaan met dergelijke beelden kan een foutief perspectief bijsturen.

Historiografie

Aan het einde van de jaren 1930 diende de Tweede Wereldoorlog zich aan. De Verenigde Staten van Amerika, onder leiding van Franklin Delano Roosevelt, verklaarden aanvankelijk de neutraliteit maar verschaften wel hulp aan de geallieerden.

Omwille van de toenemende vraag naar ijzer en staal vanuit Japan kreeg Amerika vanaf 1939 echter de indruk dat Japan zich aan het ontpoppen was als een steeds sterker wordende strijdmacht. Gedwongen door de oorlog in Europa besloten de VSA de handel van ijzer en staal met Japan stop te zetten. Roosevelt dacht dat de Japanners op die manier zouden inzien dat ze Amerika beter niet als vijand hadden. Als reactie vormde Japan echter een bondgenootschap met Duitsland en Italië. Roosevelt nam daarop nog strengere maatregelen en zette naast de export van ijzer en staal ook de export van kerosine volledig stop. Deze maatregel raakte een gevoelige snaar bij de Japanners, die de grondstoffen broodnodig hadden. Japan kon de grondstoffen bemachtigen in Nederlands Indië, maar deze verovering zou zeker gepaard gaan met Amerikaanse inmenging.

Om Amerika tijdelijk uit te schakelen besloot Japan een aanslag te plegen op Amerika's meest kwetsbare plaats, namelijk Pearl Harbor, een Amerikaanse uitvalsbasis op Hawaï waar de Amerikaanse vloot voor anker lag. De aanslag werd maanden op voorhand voorbereid. Ondertussen deed Japan verwoede pogingen om de maatregelen op te heffen, maar Roosevelt bleef trouw aan zijn beslissing. De FBI slaagde erin talloze Japanse berichten te onderscheppen en - hoewel de mysterieuze codes niet konden worden gekraakt - begrepen de Amerikanen dat er gevaar dreigde.

De Japanse vloot - bestaande uit 60 schepen, waarvan er zes 360 vliegtuigen vervoerden - vertrok een maand voor de werkelijke aanslag richting de VSA. De vloot voer rond Pearl Harbor zodat het leek dat de oorlogsvliegtuigen uit Amerikaanse richting kwamen.

Op 7 december 1941, omstreeks 7u55, brak de Japanse aanval op Pearl Harbor definitief los. Deze aanval betekende meteen ook het begin van de Amerikaanse deelname aan WO II. Roosevelt verklaarde op 8 december de oorlog aan Japan. Duitsland verklaarde daarop de oorlog aan de VSA en de VSA sloten zich aan bij de geallieerden.

Bijlages

filmtaak_ges_pinseel_2022-2023.pdf13.2 MB

Bronnen

• Literatuur en websites:

Recensies Pearl Harbor, via: http://www.vvlg.be/nl/recensies/nieuwste_tijd/tweede_wereldoorlog/)420(/pearl_harbour-1342.html , geraadpleegd op 09/02/2011.

Cagle (J.), Pearl Harbor's Top Gun, via: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,128107,00.html, geraadpleegd op 07/02/2011.

Franklyn D. Roosevelt Presidential Library and Museum, in: http://www.fdrlibrary.marist.edu/, geraadpleegd op 10/02/2011.

Macnab (G.), Reviews: Pearl Harbor, in: Sight and Sound, 11 (2001) 7, pp. 47-49.

Moens (F.), Pearl Harbor, via: http://www.kutsite.com/recensie/pearl-harbor, geraadpleegd op 08/02/2011.

Murnane (J.R.), “Japan’s Monroe Doctrine?: Re-Framing the Story of Pearl Harbor", in: The History Teacher, 40 (2007) 4, pp. 503-520.

Paterson (T.), Chudacoff (H.), Norton (M.B.) e.a., eds. A People and a
Nation, brief seventh edition

Reiter (R.), Franklin D. Roosevelt: The Man on the Marching Dime, in: http://www.pcgs.com/articles/article984.chtml, geraadpleegd op 10/02/2011.

Temmerman (J.), ‘Pearl Harbor’ te lang voor recordrecette, in: De Morgen, 29/05/2001, p. 25.

Waters (R.), Film Reviews: Bruckheimer at War: Two Takes on “Pearl Harbor”, in: Film&History, 31 (2001) 2, pp. 72-75.