The Monuments Men vertelt het verhaal van een speciale legereenheid, “The Monuments Men”, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in opdracht van Amerikaans president Franklin D. Roosevelt werd ingezet met als doel het cultureel erfgoed aan het front te beschermen.
Het verhaal start in het jaar 1943. De Geallieerden boeken grote vooruitgangen en slagen erin langzamerhand de Duitse bezetter terug te dringen. Frank Stokes, een expert en kunstconservator, overtuigt president Franklin D. Roosevelt dat een overwinning van de geallieerden weinig betekenis heeft als alle schatten van de Westerse beschaving door de oorlog verloren zoudengaan. Doorheen de oorlog hadden Hitlers nazi’s immers alles van culturele waarde in beslag genomen. Volledige musea werden leeggeroofd, kerken en kathedralen werden geplunderd. Enkele belangrijke werken die de nazi’s bijvoorbeeld in beslag hadden genomen, zijn het Gentse Lam Gods en het Brugse beeldhouwwerk Madonna met kind. Dit alles gebeurde in functie van Hitlers grote droom, namelijk de oprichting van zijn eigen Führermuseum in zijn geboortestad Linz.
Stokes krijgt van president Roosevelt opdracht een speciale eenheid samen te stellen met als doel de verloren schatten terug te vinden en verdere kunstdiefstal van de Duitsers tegen te gaan. Al snel omringt hij zichzelf met enkele respectabele kunstkenners van verschillende nationaliteiten: De Amerikanen James Granger, Richard Campbell, Walter Garfield, de Brit Donald Jeffries en de Fransman Jean-Claude Clermont. Wat volgt is een race tegen de klok, waarin The Monuments Men hun leven riskeren en zowel de Duitsers als de Russen te slim af proberen te zijn.
In juli 1944 wordt Claire Simone, een curator in het bezette Parijs, gedwongen de Duitse nazi-officier Viktor Stahl te helpen bij het verzamelen en classificeren van gestolen kunst. Wanneer de Geallieerden echter Parijs dreigen te heroveren, vlucht Viktor Stahl tot grote frustratie van Claire Simone met de gestolen kunst richting Duitsland. Wanneer een van de Monuments Men, James Granger, haar om informatie vraagt over de gestolen kunst, staat ze hier eerst weigerachtig tegenover. Pas wanneer ze zeker is van Grangers goede intenties, bezorgt ze hem een schat aan informatie, waardoor na afloop van de oorlog uiteindelijk het grootste deel van de gestolen kunst kan gered worden.
The Monuments Men is een Amerikaans-Duitse co-productie van Columbia Pictures (in samenwerking met 20th Century Fox) en Studio Babelsberg. Het verhaal is losjes gebaseerd op het non-fictieboek The Monuments Men: Allied Heroes, Nazi Thieves and the Greatest Treasure Hunt in History, maar de kijker houdt echter best in acht dat de filmmakers met dit non-fictieverhaal vrij luchtig zijn omgesprongen. De film werd gefinancierd door verschillende Duitse instanties. Zo investeerde het German Federal Film Fund bijvoorbeeld 8,5 miljoen euro in de film. Andere investeerders waren de Mitteldeutsche Medienförderung, Medienboard Berlin-Brandenburg en Medien- und Filmgesellschaft Baden-Württemberg.
De opnames van de film vonden plaats van maart 2013 tot en met juni 2013. De meeste filmlocaties bevonden zich in Duitsland en Engeland. Belangrijke buitenlocaties waren bijvoorbeeld de mijnen rond Bad Grund en de Duitse steden Lauthental, Claustal-Zellerfeld en Goslar.
De film was normaal gepland voor december 2013, maar werd uitgesteld aangezien men problemen ondervond bij het zoeken naar een evenwicht tussen het humoristische aspect en het serieuze aspect van de film. The Monuments Men ging uiteindelijk in première op het 64ste Berlin International Film Festival. Hij werd ook vertoond bij UNESCO in het kader van het discussiepanel “Modern Day Monuments Men and Women.”
Wanneer The Monuments Men uiteindelijk op het grote doek werd getoond, ontving hij gemengde recensies. De film werd immers niet door iedereen evenzeer gesmaakt. The Monuments Men kreeg bijvoorbeeld op de reviewwebsite Rotten Tomatoes slechts een 30% goedkeuringsratio en een score van 5.2/10. Men kan er volgende kritiek lezen: “De film heeft nobele intenties en een indrukwekkende cast, maar geen van beide weegt op tegen de stijve nostalgische toon en tegen het vreemde, trage narratief.” Op de site IMDb scoort de film net iets beter, namelijk 6.1/10. Toch reageren ook hier de meeste filmcritici ontgoocheld.
Professionele filmcritici reageren echter ietwat gematigder. Zo gaf filmcriticus Peter Travers The Monuments Men in Rolling Stone Magazine drie van de vier sterren. Travers merkt op dat, ondanks de ietwat onrealistische dialogen en emoties in de film, de fysieke productie en cinematografie uitstekend waren. Ook Richard Roeper prees de film in de Chicago Sun-Times en gaf ze eveneens drie sterren op vier. Hij noemt de film een meeslepend, schaamteloos melig en entertainend Wereldoorlog II-avontuur.
Historicus Alex von Tunzelmann positioneert zich in The Guardian hier dan weer recht tegenover. Hij wijst op de verschillende historische fouten in de film en noemt het plot episodisch en slecht gestructureerd. De film bevat volgens hem te veel personages en verhaallijnen, die niet ten volle worden benut. Een televisieserie was volgens hem een beter format geweest om het verhaal van The Monuments Men te vertellen. Ondanks het fascinerende verhaal, voldoet het plot niet aan de verwachtingen en ontbreekt het de film aan tempo, richting en goed uitgewerkte personages.
De film The Monuments Men is natuurlijk uiterst bruikbaar voor het onderwijs om Wereldoorlog II te schetsen, en dan in het bijzonder Hitlers nationaalsocialistisch bewind. Andere thema’s die in de film aan bod komen zijn Hitlers megalomanie, kunstdiefstal van de nazi’s, vervolging van de joden, en het leven aan het front.
Bovendien kan het ideologische karakter van de film zeker gebruikt worden om een les rond historische kritiek op te bouwen. Het gaat hier om een Hollywood-productie, en ondanks de goede intenties van de film wat betreft historische correctheid, komt het stereotiepe beeld van de VSA als redder van Europa sterk naar voren. Ook de manier waarop de verschillende nationaliteiten in de film worden afgeschilderd kan zeker interessant genoemd worden. De anti-Russische gevoelens van de Amerikanen tijdens Wereldoorlog II komen in deze film bijvoorbeeld sterk naar voren, zowel op de narratieve, filmische als narratieve laag.
Hieronder enkele bruikbare fragmenten per thema:
Kunstdiefstal van de Nazi’s:
Hitlers Megalomanie:
Vervolging van de joden:
Leven aan het front (geweld, sterfte, nostalgie):
Het verhaal van de film speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog, meer bepaald in de periode 1943-1944, wanneer de geallieerden met de herovering van door Duitsland bezette gebieden starten. Gedurende de oorlog hadden Hitlers troepen de opdracht gekregen zoveel mogelijk kunstschatten uit musea, kapellen en kathedralen in beslag te nemen, met als doel deze een nieuwe plaats te geven binnen Hitlers Führermuseum in zijn geboortedorp Linz. De geallieerden reageerden op deze culturele dreiging met de oprichting van “The Monuments, Fine Arts and Archives Program,” een programma bedoeld om culturele eigendommen in oorlogszones te beschermen tijdens en na WO II. Het eigenlijke initiatief kwam van een zekere George Stout, een Amerikaanse conservator in het Fogg Art Museum in Harvard. Stout stelde aan toenmalig president Franklin D. Roosevelt het plan voor een speciale eenheid op te richten met als hoofddoel het beschermen en recupereren van culturele eigendommen. Hij schreef hieromtrent dan ook verschillende pamfletten. Zijn advies werd door de president opgevolgd.
De mannen en vrouwen van het MFAA (Monuments, Fine Arts and Archives), of in de volksmond “The Monuments Men”, omvatten bij benadering 400 leden van 13 verschillende nationaliteiten en werkten samen met verschillende militaire instanties. Het oorspronkelijke doel van de MFAA was om zoveel mogelijk historische en culturele monumenten aan het front te beschermen tegen oorlogsschade. Naarmate de oorlog vorderde, werden haar bevoegdheden uitgebreid. Wanneer het einde van de oorlog langzamerhand in zicht kwam, probeerde ze zoveel mogelijk kunstwerken en andere objecten van cultureel belang te recupereren van de Duitsers en terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaars.
Naar het einde van de film toe, komt Hitlers kunstwaanzin nog op een andere manier naar voren, namelijk in het kader van het Nero Decreet. Het is belangrijk ook dit even historisch te situeren. Wanneer Hitler in het jaar 1945 het einde van zijn dagen voelde naderen, gaf hij instructie alle Duitse infrastructuur te vernietigen, om te voorkomen dat de geallieerden van dergelijke infrastructuur zouden gebruik kunnen maken. Dit decreet impliceerde ook de vernietiging van alle kunst die door nazitroepen in beslag was genomen. Het decreet diende door nazi-topman Albert Speer uitgevoerd te worden, maar deze sloeg Hitlers orders in de wind. Speer verloor zijn geloof in de Führer en overtuigde de Duitse generaals om Hitlers bevelen niet op te volgen. Na de oorlog konden de Monuments Men of de MFAA het merendeel van de gestolen kunst recupereren en terugbrengen naar de oorspronkelijke eigenaars.
Zie voor een opdrachtenbundel bij deze les de bijlage bovenaan deze pagina.
De opgestelde les dient bij voorkeur gegeven te worden in het zesde middelbaar ASO, geschiedenis. De film, en bijgevolg ook de les, handelt over de Tweede Wereldoorlog. Wanneer de les gegeven wordt, is dus afhankelijk van wanneer dit onderwerp in de lessen behandeld wordt. Idealiter komt deze les over historische kritiek in speelfilms aan bod als casus binnen het kader van een les of meerdere lessen over beeldvorming rond de Tweede Wereldoorlog.
De gekozen film is ‘The Monuments Men’, een film van George Clooney, uitgekomen in 2014. De film is hoofdzakelijk gebaseerd op het boek van Robert M. Edsel, getiteld ‘De kunstbrigade: Hoe de geallieerden de Europese kunstschatten redden (Nederlandse vertaling)’, uitgegeven in 2009. De film gaat over de MFAA (Monuments, Fine Arts and Archives), beter bekend als de Monuments Men. Deze groep had als doel om cultuur te beschermen en om de schade op te stellen die cultuur leed en geleden had tijdens de oorlog.
De les historische kritiek over de film, handelt rond de volgende onderzoeksvraag: Hoe worden verschillende nationaliteiten voorgesteld in de film en op welke manier verhoudt dit beeld zich tot de historische realiteit? Er wordt met andere woorden specifiek gekeken naar de voorstelling van Amerikanen, Russen, Duitsers, Britten en Fransen in de film. Daarna wordt deze informatie afgelegd tegen het non-fictie boek waarop de film gebaseerd is. Vervolgens wordt een vergelijking gemaakt met de visie op de besproken nationaliteiten tijdens en net na WOII. Op deze manier is het uiteindelijk de bedoeling om op een kritische manier te kijken naar de manier waarop de nationaliteiten worden voorgesteld in de film en deze te kunnen evalueren.
De opsomming hieronder toont de verschillende leerplandoelstellingen die met deze les worden nagestreefd. De leerplandoelstellingen zijn afkomstig uit het leerplan voor 3de graad ASO, geschiedenis, van het VVKSO. Met deze leerplandoelstellingen wordt niet enkel ingezet op het inzicht dat de manier waarop de nationaliteiten worden voorgesteld niet noodzakelijk overeenkomt met de historische realiteit, er wordt ook geprobeerd om verder te gaan en de leerlingen te laten reflecteren over waarom dit zo zou kunnen zijn.
De algemene opzet van deze les is een onderzoeksopdracht. De opdracht dient uitgevoerd te worden in een computerlokaal, waar alle leerlingen een computer tot hun beschikking hebben. Het is de bedoeling dat zij de opdrachtbundel doorlopen (individueel of eventueel in duo’s) en daarbij alle vragen oplossen. De vragen zijn vooral richtlijnen die hen helpen nadenken over de vooropgestelde probleemstelling. Nadat de leerlingen de bundel doorlopen hebben, geeft de leerkracht een algemene conclusie, waarbij de leerlingen hun bijdrage dienen te leveren aan de hand van hun bespreking van de verschillende nationaliteiten. Er wordt een verbetersleutel voorzien, zodat de leerlingen hun antwoorden kunnen nakijken.
De opdrachtbundel is als volgt ingedeeld. Als eerste wordt een inleiding gegeven, waarin de film kort wordt voorgesteld. Hierbij wordt het algemene idee van de film, namelijk het redden van kunst door een groep mensen, uitgelegd. Daarna volgt een overzicht van de verschillende geselecteerde nationaliteiten, namelijk Amerikanen, Russen, Duitsers, Britten en Fransen. De manier waarop deze nationaliteiten worden voorgesteld in de film, wordt telkens geïllustreerd met een fragment uit de film. Bij dit fragment worden één of meerdere vragen gegeven, die de leerlingen helpen om de visie op de nationaliteit te zien in de filmische, narratieve en symbolische laag. Bij elk fragment wordt verder een onderdeel van het boek gegeven, waarbij de leerlingen dienen te beoordelen of de film overeenkomt met de historische realiteit of niet. Als volgende wordt bij elke nationaliteit ook een korte uitleg gegeven van de algemene houding tegenover deze groep, tijdens en net na WOII. Als laatste volgt een korte conclusie bij elke nationaliteit, waarbij wordt gevraagd of deze al dan niet overeenkomt met de historische realiteit en wat de reden zou kunnen zijn voor een afwijking van de realiteit (bv: om de eigen nationaliteit er beter te laten uitkomen, om het verhaal te romantiseren,…). Op het einde van de bundel volgt een algemene conclusie, waarbij de leerlingen gevraagd wordt om de historische realiteit in de houding tegenover de verschillende nationaliteiten te evalueren op een kritische manier. Deze conclusie wordt dan achteraf met de leerlingen besproken.
De lesdoelstellingen die bij deze les nagestreefd worden, zijn de volgende:
De les wordt ingezet met de trailer van de film van ‘The Monuments Men’. Op deze manier wordt de film kort voorgesteld aan de leerlingen. Hierbij wordt door de leerkracht de basisinformatie rond de film gegeven. Tevens wordt de opdracht uitgelegd.
De leerkracht geeft duidelijk aan dat de opdracht focust op de manier waarop de verschillende nationaliteiten in de film naar voor worden gebracht, in vergelijking met de historische realiteit van de tijdsperiode in kwestie. De leerlingen dienen de opdrachtbundel te doorlopen en de vragen op de lossen met het oog op het beantwoorden van deze probleemstelling.
De leerlingen krijgen het grootste deel van het lesuur om zelfstandig aan de opdracht te werken. Daarbij is het de bedoeling dat zij de fragmenten in kwestie bekijken en de vragen daarbij oplossen. De vragen hebben tot doel om de leerlingen te laten nadenken over de manier waarop de nationaliteiten worden voorgesteld en wat dit zegt over de ideologie van de film(makers).
De vragen zijn gericht op de drie verschillende niveaus van de film, het filmische, narratieve en symbolische, en brengen op deze manier naar voor hoe de verschillende manieren waarop de nationaliteiten worden voorgesteld, doorheen de volledige film aanwezig zijn. Dit deel van de opdracht is tweeledig. Aan de ene kant kijken de leerlingen naar de manier waarop de nationaliteiten zijn voorgesteld en zetten ze dit af tegen de historische realiteit. Aan de andere kant is het ook de bedoeling om de leerlingen inzicht te laten verkrijgen in de manier waarop films geconstrueerd zijn. Daarbij is het uiteindelijk doel om de leerlingen op een kritische manier naar historische speelfilms kunnen kijken. De vragen in de opdrachtbundel zijn uiteraard specifiek toegespitst op de film in kwestie, maar de vragen worden zo opgesteld, dat zij bepaalde algemene elementen naar voor brengen, die in andere films ook aanwezig zijn (bijvoorbeeld het typische narratief van good guys vs. bad guys).
Naar het einde van het lesuur toe, zijn er twee opties, afhankelijk van hoe ver de leerlingen gekomen zijn met de opdracht. De eerste optie wordt gebruikt indien de leerlingen nog helemaal niet klaar zijn. Dan wordt de opdracht voor de rest thuis afgewerkt en wordt de algemene conclusie uitgesteld tot de volgende les, waarbij dan eventueel aan die conclusie nog een les verbonden kan worden over beeldvorming rond WOII. De tweede optie wordt gebruikt indien de leerlingen er wel in geslaagd zijn de volledige opdrachtbundel te doorlopen. In dat geval wordt door de leerkracht aan het einde van het lesuur een algemene conclusie naar voor gebracht. De bedoeling is dat de leerlingen voldoende inbreng kunnen leveren over de probleemstelling, dit aan de hand van de vragen die zij gedurende het lesuur hebben opgelost. Uiteindelijk zal dan algemeen gekeken worden naar de manier waarop de verschillende nationaliteiten worden voorgesteld. Er zal gekeken worden waar en hoe deze afwijkt van de historische realiteit (die ofwel door het boek ofwel door een korte uitleg van de historische realiteit naar voor gebracht wordt) en er zal vooral ook geprobeerd worden om samen met de leerlingen na te denken over de reden waarom er afgeweken wordt van de historische realiteit.
Naast de algemene conclusie over de manier waarop de nationaliteiten worden voorgesteld in ‘The Monuments Men’, zal er ook een algemene conclusie gegeven worden over de manier waarop naar speelfilms gekeken kan worden. Daarbij zal kort verduidelijkt worden dat de leerlingen op verschillende niveaus naar de film gekeken hebben (filmisch, narratief, symbolisch) en dat deze niveaus interageren met elkaar. Het doel van deze korte bespreking is ervoor te zorgen dat de leerlingen in de toekomst erin slagen om op zelfstandige basis op kritische wijze te kijken naar (historische) speelfilms.
Edsel R.M., Witter B., 2009. De kunstbrigade: Hoe de geallieerden de Europese kunstschatten redden, Antwerpen: Spectrum (vertaling Kuil R., Mulder T., [2010]).
History vs. Hollywood, s.d. The Monuments Men, geraadpleegd op 11/05/2018 http://www.historyvshollywood.com/reelfaces/monuments-men.php.
Clooney G., (reg.), 2014. The Monuments Men, 20th Century Fox/Columbia Pictures.
Zie voor een opdrachtenbundel bij deze les de bijlage bovenaan deze pagina.
Travers, Peter. "The Monuments Men". Rolling Stone. Geraadpleegd op 13.05.2018.
von Tunzelmann, Alex. "The Monuments Men: a rickety plot ruins this relic hunt". The Guardian. Geraadpleegd op 13.05.2018.
Sine Nomen. “Monuments Men: Rescuing Art Stolen by Nazis.” Harvard Magazine. https://harvardmagazine.com/2010/01/monuments-men-rescuing-art-stolen-by-nazis. Geraadpleegd op 13.05.2018.
Edsel, Robert M. en Witter, Bret. The Monuments Men: Allied Heroes, Nazi Thieves and the Greatest Treasure Hunt in History.
https://www.imdb.com/title/tt2177771/?ref_=ttloc_loc_tt, geraadpleegd op 13.05.2018
https://www.rottentomatoes.com/m/the_monuments_men, geraadpleegd op 13.05.2018
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Monuments_Men, geraadpleegd op 13.05.2018.
Om de gerelateerde filmfragmenten te kunnen bekijken, dient u zich eerst aan te melden. U kan inloggen via de link onderaan deze pagina.