Malcolm X

Inhoud

De film toont, zoals de titel aangeeft, het leven van Malcolm X. Spike Lee toont een film over een man waarop zwart Amerika zijn hoop had gevestigd. En hij neemt daar zijn tijd voor, de eerste 90 minuten worden besteed aan het schetsen van de context. We zien Malcolm X in zijn jonge jaren, toen nog als Malcolm Little: we zien hoe zijn ouders belaagd worden door de KKK, hoe hij op school gewezen wordt op zijn beperkte capaciteiten (‘advocaat is geen beroep voor negers, probeer maar timmerman’,…), hoe zijn vader uiteindelijk gelyncht wordt door een afdeling van de KKK en de kinderen in pleeggezinnen worden geplaatst,… .

Dit wordt ons voorgeschoteld terwijl we in een flashbackachtig systeem Malcolm X volgen als jonge twintiger die bijna wanhopig blanken imiteert en uiteindelijk in de kleine criminaliteit terecht komt. Het duurt niet lang voor hij wordt betrapt, samen met zijn kompaan en hun blanke vriendinnetjes. Bij de rechtszaak wordt onmiddellijk duidelijk dat hij niet hoeft te rekenen op enige clementie. Hij belandt dus in de gevangenis. Daar komt hij in contact met de Nation of Islam. Hier zie je hoe Spike Lee prachtig de bekering van Malcolm X in beeld brengt.

Uiteindelijk zal hij de gevangenis verlaten als overtuigd moslim én met een grenzeloos vertrouwen in de voorzitter van de Nation of Islam, Elijah Muhammed. Tot hier de inleiding, 90 minuten lang. Het echte verhaal, de volgende 105 minuten, kan zich nu focussen op datgene waarvoor Malcolm X bekend is: zijn grenzeloze inzet en provocerende attitude om zo de zwarte gediscrimineerde bevolking van Amerika meer rechten te bezorgen. Uiteindelijk zal de afgunst bij sommige leden van de Nation of Islam ervoor zorgen dat Malcolm meer en meer alleen komt te staan. Als hij uiteindelijk ziet dat hij bijna in armoede leeft terwijl de andere hoge leden van de Nation met limousines rijden en Elijah polygamie bedrijft, onderneemt Malcolm een pelgrimstocht naar Mekka. Hij komt gelouterd terug, zijn nieuwe visie is er niet één van zwarte suprematie maar één van gelijke rechten en plichten en wederzijds respect tussen blank en zwart. Daarop sticht hij een nieuwe beweging.

Tijdens de oprichting, en de vele lezingen en toespraken die daaraan verbonden zijn, wordt Malcolm X vermoord door enkele leden van de Nation of Islam. De ommekeer in zijn denken zorgde ervoor dat hij alsnog gerespecteerd werd door verschillende andere geweldloze burgerrechtenactivisten over de ganse wereld zoals Martin Luther King en Nelson Mandela. De film eindigt dan ook met authentieke beelden waarin Mandela het belang van Malcolm X omschrijft.

Productie

De film was voor Spike Lee een prestigeproject. In vorige films had hij het al duidelijk opgenomen voor de zwarte bevolking en met een beschuldigende vinger naar de discriminatie gewezen. Dit project zou zijn magnus opus worden. Hij vroeg een budget van 34 miljoen dollar dat hij, met veel vallen en opstaan, uiteindelijk ook kreeg (de film bracht in totaal 48 miljoen dollar op).

In de hoofdrol schittert een weergaloze Denzel Washington die de transformatie van Malcolm X, van kleine oplichter tot bezield leider, perfect weet te kaderen (Washington hield er een Oscarnominatie als beste acteur aan over).

Dit alles wordt gesteund door een schitterend kleurenpalet. In het begin zijn de kleuren warm en helder met donkere tinten als de KKK tevoorschijn komt, tijdens zijn criminele periode zijn de kleuren eerder bruin om over te gaan in grijs en blauw tijdens de gevangenisperiode.

Voor de soundtrack staat Terence Blanchard (die ook voor de muziek van o.a. Inside Man zorgde) in.

Receptie

Spike Lee had niet de bedoeling om een harde en beschuldigende film te maken. Hij neemt kritisch de maatschappij op de korrel, laat zowel blank als zwart nadenken en oordeelt uiteindelijk, dankzij het einde met o.a. Mandela, in het voordeel van Malcolm X. Dit probeert hij zo historisch correct mogelijk te doen. Men houdt zich sterk aan datgene dat bekend is over Malcolm X. De voornaamste bronnen zijn de mondelinge overlevering, de notities en beelden van Malcolm X, zijn toespraken en het scenario dat Alex Hailey schreef op basis van gesprekken met Malcolm X en zijn omgeving.

Om de historische waarde van de film te onderstrepen verwerkt Spike Lee in zijn film verschillende archieffragmenten. Zo zien we authentieke beelden  van de rassendiscriminatie, van Malcolm X, van de opstanden,… Ook de anekdotes die bekend zijn worden in de film verwerkt en als uitleiding laat Spike Lee verschillende personen, waaronder Mandela, aan het woord. Dit om de omstreden Malcolm X milder te presenteren aan het publiek, om de vooroordelen die er over de man bestaan voor een stuk te nuanceren.

Toen de film in de zalen verscheen, werd die dan ook grotendeels geprezen omwille van zijn authenticiteit en het strikt navolgen van de historische werkelijkheid zonder daarbij het verhaal uit het oog te verliezen. Enige puntje van kritiek dat dikwijls te horen was, was de uitzonderlijk lange duur. Spike Lee wou zo graag alle nuances in beeld brengen (de jeugd van Malcolm, de dood van zijn vader,…) dat hij daarbij de lengte van zijn film en de inleiding tot aan de bekering van Malcolm maar liefst tot 100 minuten liet uitlopen.

Onderwijs

Een film over Malcolm X is uiteraard een film vol verwijzingen naar de rassensegregatie in het Amerika van de 21^ste eeuw. Het grootste deel van de fragmenten verwijst dan ook naar zulk gerelateerde zaken. Andere films omtrent dit onderwerp zijn: Birth of a Nation (KKK), Remember the Titans (segregatie), Ali (Nation of Islam / Malcolm X), Mississippi Burning (segregatie),…

1. Algemeen

• Scène 1 (0:00:00 – 0:03:00): Openingsscène. Aanklacht Malcolm X tegen de blanke bevolking. Verwijzingen naar de Islam. Verwijzing naar het slavenverleden en katoen. Gemonteerd met originele zwart – wit beelden van het afrossen van Rodney King. Deze zwarte taxichauffeur werd keihard aangepakt door de politie. De beelden werden gefilmd, achteraf bleek dat raciale motieven de basis waren voor deze daad.

2. Ku Klux Klan / lynching

• Scène 1 (0:07:40 – 0:09:50): KKK in Nebraska, doelstellingen en beweegreden van hen. Idee dat leeft bij zwarte bevolking om weg te trekken uit Amerika. Behandeling van zwarte bevolking.

• Scène 1 (0:17:50 – 0:19:00): lynching en discriminatie zwarte bevolking.

3. Segregatie

• Scène 2 (0:23:00 – 0:25:00): Achteruitstelling zwarte bevolking.

• Scène 5 (0:46:20 – 0:49:00) Waarom de zwarte bevolking geen werk heeft.

• Scène 6 (0:56:00 – 0:58:00): Verschillende berechting blank – zwart.

4. Bewustwording en mobilisatie zwarte bevolking

• Scène 6 (1:02:00 – 1:05:30): Bewustwording.

• Scène 6 (1:12:40 – 1:15:00): Eerste zwarte baseball speler / slavernij / bewustwording.

• Scène 6 (1:24:20 – 1:28:00): Bewustwording / Islam.

• Scène 9 (1:40:00 – 1:44:50): Mobilisatie en mars naar ziekenhuis.

5. Toespraken en ideeën Malcolm X / Nation of Islam

• Scène 9 (1:32:00 – 1:34:00): Toespraak Malcolm X

• Scène 9 (1:48:10 – 1:49:00): Waarom de Islam?

• Scène 10 (1:52:10 – 1:57:50): Toespraak Malcolm X: Wie / wat ben ik? / Zwart racisme / Strijd met Martin Luther King en andere geweldloze predikers om het leiderschap van de zwarte bevolking.

• Scène 10 (1:57:10 – 2:00:00): Waarom X in de naam? / Verwijzing naar verleden als slavernij / De verschillen in de strijdbaarheid van de zwarte bevolking (verwijzing naar geweldloosheid van o.a. Martin Luther King).

• Scène 11 (2:03:45 – 2:06:45): Toespraak rassen en plaats in de maatschappij en protest tegen de standpunten van Martin Luther King.

6. Afzweren racisme en zoeken naar vergelijk

• Scène 13 (2:26:30 – 2:28:30): Nieuwe beweging en nieuwe ideeën Malcolm.

• Scène 13 (2:32:00 – 2:35:00): Afzweren racisme.

• Scène 13 (2:36:00 – 2:39:00): Afzweren racisme.

7. Aanslag op Malcolm X (afwijzen Nation of Islam)

• Scène 13 (2:41:00- 2:43:30): Aanslag en split Nation of Islam.

• Scène 16 (2:57:00 – 3:00:10): Moord op Malcolm X + reactie van Martin Luther King.

8. Belang Malcolm X

• Scène 16 (3:00:10 – einde): O.a. Nelson Mandela die Malcolm X bespreekt.

Historiografie

Malcolm X wordt geboren als Malcolm Little in 1925 te Nebraska. Na een jeugd in de criminaliteit wordt hij één van de meest vooraanstaande leiders van zwart Amerika. Daarbij veranderde hij ook zijn naam van Little naar X om zo zijn slavenverleden af te zweren.

Het keerpunt in zijn leven is zijn verblijf in de gevangenis in 1948. Daar wordt hij door een lid van de Nation of Islam (onder leiding van Elijah Muhammed) bekeerd tot de Islam. In 1952 kan hij dan uiteindelijk Elijah Muhammed ontmoeten. Vanaf die dag is Malcolm X één van de meest geliefde en populairste leiders van de Nation of Islam. Al vlug ziet hij, onder invloed van zijn vrouw Betty Sanders, dat de Nation of Islam zich laat leiden door corruptie en omkoperij. Zijn populariteit stak ook de ogen uit van de vele andere leiders en er ontstonden allerlei complotten om hem monddood te maken.

Na een bedevaart naar Mekka, waar Malcolm alle rassen - verenigd in de Islam – vreedzaam samen zag,  zweerde hij de leer van de Nation of Islam af en richtte de Muslim Mosque op. Tijdens één van zijn toespraken, in februari 1965, kwamen er drie mannen naar voren die verscheidene schoten losten op Malcolm X. Men gaat er nu vanuit dat deze mannen in opdracht van Louis Farrakhan (één van de leiders van de Nation of Islam) handelden. Zodoende stierf Malcolm X op 21 februari 1965. In zijn leven was hij getransformeerd van een kleine crimineel naar een haatdragende militante zwarte leider en vandaar naar een milde verzoenende soennitische zwarte moslimleider.

Bronnen

• Websites

http://www.imdb.com/title/tt0104797/trivia

http://www.imdb.com/title/tt0104797/

http://www.imdb.com/name/nm0000490/

http://nl.wikipedia.org/wiki/Spike_Lee

http://www.dvdinfo.be/bespreking.php?id=3000

• Literatuur

NORTHON M.B. e.a., A People and a Nation: A History of the United States. Vol. II, Wadsworth, Cengage Learning, 2007, pg. 568