Gedurende de laatste maanden van de Amerikaanse Burgeroorlog moet president Lincoln niet alleen een militaire strijd leveren tegen de separatisten in het Zuiden maar ook een politieke strijd tegen zijn tegenstanders in het Huis van Afgevaardigden. Het centrale object van die strijd is het 13e amendement. Dit document houdt de afschaffing in van de slavernij over de hele VS. Lincoln wil dit toevoegen aan de grondwet alvorens de Burgeroorlog ten einde komt omdat hij het wil verkopen aan zijn achterban als een oorlogsdaad. Het bevrijden van de slaven zal de Geconfedereerde Staten verzwakken en zo zal het einde van de oorlog in zicht komen. Dat er een einde zou komen aan het vreselijke lot van miljoenen zwarte mensen in de VS is slechts een secundaire reden om dit amendement goed te keuren. Lincoln gaat ervan uit dat alleen volgens deze redenering de slavernij kan afgeschaft worden omdat er anders nooit genoeg steun voor zou zijn binnen het Huis. Zelfs binnen zijn eigen partij, de Republikeinen, moet hij een strijd voeren om iedereen voor het amendement te laten stemmen. Maar zelfs als de gehele Republikeinse fractie voor stemt, is dat nog niet genoeg. Lincoln moet op zoek naar 20 leden van de Democraten die bereid zijn hun steun aan hem te verlenen.
Lincoln is een historisch drama dat geregisseerd werd door Steven Spielberg in samenwerking met Kathleen Kennedy. Het scenario is van de hand van Tony Kushner en was ten dele gebaseerd op een biografie van Lincoln geschreven door Doris Kearns Goodwin genaamd ‘Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln’. Dit boek behandelt echter een veel ruimere tijdsperiode dan de film, die louter focust op de laatste maanden van Lincolns leven. Toen Goodwin in 1999 Spielberg op de hoogte bracht van haar plannen om een biografie van Lincoln te schrijven wilde hij meteen de filmrechten. De eerste scenarist, John Logan, schreef een scenario dat voornamelijk focuste op de relatie van de president met Frederick Douglass, een zwarte abolitionist. Spielberg was hier niet tevreden mee en huurde een nieuwe scenarist in, Paul Webb. Ook zijn scenario zou echter niet aan de verwachtingen voldoen en uiteindelijk koos men voor Tony Kushner. Later zou de film echter kritiek krijgen omwille van het achterwege laten van zwarte personages in een verhaal dat voornamelijk draait om de bevrijding van de Afro-Amerikaanse bevolking.
Steven Spielberg hechtte als regisseur erg veel belang aan historische correctheid bij het maken van deze film. Aan de film ging dan ook een 12 jaar durend onderzoek vooraf. Zo werd het kantoor in de ‘Executive Mansion’ van Abraham Lincoln volledig nagebouwd precies zoals geweest moet zijn. De kamer had hetzelfde behangpapier en dezelfde boeken die Lincoln gebruikte. Gedurende de film hoor en zie je bij wijlen een horloge tikken, dit is niets minder dan het echte zakhorloge van president Lincoln, dat hij overigens droeg op de dag dat hij vermoord werd. Het filmen vond voornamelijk plaats in Virginia, onder andere bij Petersburg en Fredericksburg. De eerste stad voorzag volgens de filmmakers een zeldzame “180-degree vista of historic structures”.
De soundtrack van de film werd gecomponeerd door John Williams en werd opgenomen door het Chicago Symphony Orchestra en het Chicago Symphony Chorus.
Ondanks de vrees van sommigen dat deze film een tweede Amistad zou worden, een gelijkaardige film van Spielberg die niet bepaald een groot succes was, werd Lincoln door vele filmcritici met lof onthaald. De film won dan ook heel wat prijzen. Hij werd genomineerd voor twaalf Oscars en zeven Golden Globe’s. Hoofrolspeler Daniel Day-Lewis won zowel de Oscar als de Golden Globe voor beste acteur. Verder won de film ook nog de Oscar voor beste productie-ontwerp. Ten slotte was de film een commercieel succes en bracht meer dan 275 miljoen dollar op. Dat terwijl het budget voor het maken van de film ongeveer 65 miljoen inhield.
Op het internet scheerde de film hoge toppen in de ratings van filmsites als Rotten Tomatoes en Metacritic. Lincoln vormt hierdoor de hoogst scorende film van Spielberg sinds Saving Private Ryan. De film wordt beschouwd als een langverwacht werk waarin eindelijk eens getoond wordt hoe moeilijk en kostelijk het wel niet was voor de Verenigde Staten om de gelijkheid van zwarte mensen te erkennen. A.O. Scott van The New York Times noemde de film daardoor “een ruw maar nobel democratisch meesterwerk”.
Tussen alle positieve recensies waren er ook enkele negatieve. Zo mistte Rex Reed van The New York Observer de gebruikelijke ‘flair’ van Spielberg in deze film. The Daily Mail stelde zelfs “the sad truth is that Steven Spielberg and his writer Tony Kushner are offering a phoney, sanitised version of Lincoln”.
Maar over het acteerwerk van Day-Lewis zijn alle critici lovend.
Zoals reeds verschillende malen aangehaald werd, behandelt deze film voornamelijk de laatste maanden van het leven van Abraham Lincoln. De man is uitgegroeid tot een symbool van de strijd om burgerrechten voor de zwarte Amerikanen en hij wordt beschouwd als één van de grootste staatsmannen die de VS ooit gekend heeft. Zijn figuur vormt daarom een dankbaar voorwerp om deze periode te schetsen. Men zou kunnen verwachten dat een film gebaseerd op dit boeiende historische personage een interessant medium vormt om te gebruiken in een les over de Amerikaanse Burgeroorlog.
De film is voornamelijk bruikbaar voor het behandelen van twee onderwerpen. Ten eerste de ‘cultus’ rond Abraham Lincoln zou gebruikt kunnen worden in een geschiedenisles die handelt over grote historische leiders. Men zou daarbij bijvoorbeeld met de volgende vraagstellingen kunnen werken: “Waarom worden sommige leiders veel meer gezien als helden dan andere? Wat is daarvoor nodig?” of “Hoe beïnvloedt een film als Lincoln onze perceptie van deze periode of de persoon Abraham Lincoln?”.
Het is echter zo dat het aantal bruikbare filmfragmenten uit Lincoln voor het onderwijs erg gering tot zelf onbestaande zijn. Hoewel de acteerprestaties van topniveau zijn, het scenario en de manier van het in beeld brengen erg sterk zijn, is de film vooral een aaneenschakeling van debatten en speeches. Het is een politieke film die ver wegblijft van het slagveld en zich voornamelijk binnen de politieke arena afspeelt. Dat hoeft geen probleem te zijn, een goede speech kan zeker en vast een constructieve bijdrage leveren tot een les. Maar een echt pakkende toespraak die bvb. de hele abolutionistische zaak samenvat is niet aanwezig. Als men met deze film zou willen werken in de klas dan zou men eigenlijk de hele film moeten laten zien en daar is nu eenmaal niet genoeg tijd voor. In het licht van deze bespreking zal ik toch enkele momenten eruit pikken die bepaalde zaken goed samenvatten.
1. Het denken van Lincoln
2. Rassengelijkheid
Eind 1860 barste in de Verenigde Staten een conflict los dat het land vijf jaar lang zou teisteren. Nog vele decennia daarna waren de VS ronduit getraumatiseerd door dit conflict dat ontelbaar veel doden en vernieling met zich had meegebracht. Aan de basis van het conflict lagen enkele breuklijnen die in de eerste helft van de 19e eeuw steeds meer de Amerikaanse samenleving verdeelden in een noordelijk en een zuidelijk deel. Op economisch vlak ijverden de noordelijke staten voor een vrijhandelsbeleid terwijl het Zuiden net een protectionistisch beleid bepleitte. Deze tegenstelling hoeft niet te verbazen aangezien het industriële Noorden veel meer gebaat was bij een vrijhandelsbeleid terwijl dit voor de economie van het Zuiden, die voornamelijk op landbouw gebaseerd was, net erg schadelijk zou zijn. Daarnaast was er de institutionele breuklijn. Het Noorden wilde een sterk federaal niveau dat zijn wil aan de staten zou kunnen opleggen. Het Zuiden was eerder gewonnen voor een afzwakking van het federale niveau, wat in hun ogen ondergeschikt was aan de individuele staten die altijd in staat zouden moeten zijn om een federale beslissing naast zich neer te leggen. Ten slotte was er uiteraard ook nog de slavernijkwestie. In de noordelijke staten bestond dit niet en vond de publieke opinie het een schande voor de natie dat slavernij nog altijd legaal was in het Zuiden. Daar was men er echter van overtuigd dat slaven een onmisbaar deel uitmaakten van de economie. Aangezien de zuidelijke economie voornamelijk gebaseerd was op het verbouwen van katoen, wat een erg arbeidsintensieve productie behoeft, is dit niet verwonderlijk. Al die spanningen voedden in het Zuiden de overtuiging dat als het Noorden zijn wil zou gaan opleggen aan hen, zij dan het recht hebben zich af te scheidden. Toen Abraham Lincoln in 1860 verkozen werd tot president was de maat vol. Ze richtten de Geconfedereerde Staten van Amerika op en aan het einde van dit jaar ging de Amerikaanse Burgeroorlog van start.
In 1863, anderhalf jaar voor zijn herverkiezing, vaardigde Abraham Lincoln ‘the Emancipation Proclamation’ uit. De Amerikaanse Burgeroorlog was toen volop aan de gang. Het document was bedoeld als een oorlogsdaad die de Geconfedereerde Staten moest beschadigen door al hun slaven ‘vrij’ te verklaren. Vanaf dit moment werd de bevrijding van slaven een expliciet doel van de Unionisten, die zich tot dan toe hadden beperkt tot het proberen samenhouden van de Unie. De abolitionistische beweging, die ijverde voor het afschaffen van de slavernij in heel de VS, kreeg steeds meer gehoor. Abraham Lincoln was een abolitionist maar geen radicaal. Hij was ervan overtuigd dat slavernij ooit afgeschaft moest worden maar prioritair was vermijden dat het land uit elkaar zou vallen. Hoe langer de oorlog duurde hoe meer de president ervan overtuigd raakte dat slavernij moest afgeschaft worden tijdens de oorlog en niet erna. Na de oorlog zou er namelijk geen wil meer zijn om tot een dergelijke aanpassing van de grondwet over te gaan. De hele film Lincoln draait om deze gedachtegang van de president en hoe hij andere mensen trachtte te overtuigen hetzelfde na te streven.
De Amerikaanse historicus Eric Foner, een specialist inzake de Amerikaanse Burgeroorlog, uitte in een brief aan The New York Times zijn ongenoegen over deze film, die in zijn ogen de hetze rond het 13e amendement enorm overdrijft. Ook andere historici hebben reeds kritiek geuit. Zo was er Kate Masur die van mening was dat de rol van zwarten in de film enorm gesimplificeerd wordt, wellicht een onbedoeld gevolg van Spielberg’s afkeuren van John Logan’s scenario (zie ‘productieomstandigheden’). Masur sprak zelfs van “een verprutste kans”. Ook Harold Holzer, nota bene raadgevende historicus bij het tot stand brengen van deze film, gaf toe dat er in de film geen tekort is aan “kleine historische bloopers”. Een andere historicus, Allen Guelzo, ging hier echter tegen in door te wijzen op de ongelofelijke moeite die gestoken werd in de historische details. Die moeite, waarvan zelden sprake is bij de productie van Hollywood-films, is op zich al genoeg om de makers te loven in de ogen van Guelzo. Ronald White, een beroemde biograaf van Lincoln, verklaarde eveneens een bewonderaar van de film te zijn.
Kortom, Lincoln wordt over het algemeen niet als een volledig historisch correcte film gezien maar het blijft een belangrijke historische film die de laatste maanden van de beroemde Amerikaanse president op een goede manier in beeld brengt.
Zie voor een lessenreeks 'Historische kritiek' over deze film de bijlage bovenaan deze pagina.
De les kan via verschillende onderwijsvormen gedoceerd worden. Deze lesvoorbereiding gaat uit van een klassikaal en goed voorbereid onderwijsleergesprek. Om een adequate analyse uit te voeren moeten we de hele film bekijken, maar ervaring leert ons dat dit praktisch niet mogelijk is. Daarom werden drie fragmenten uit de film geselecteerd die het summum van de langspeelfilm moeten samenvatten. Aan de hand van deze fragmenten trachten we de film historisch te analyseren. Het is evenwel een meerwaarde de film vooraf toch in zijn geheel te bekijken.
In deze les analyseren we de film Lincoln, geregisseerd door Steven Spielberg. Deze film geeft de laatste jaren van de president weer. Het is een opmerkelijke inkijk op de Amerikaanse leefwereld van de hoge burgerlijke stand in de 18de eeuw. Om deze film kritisch te evalueren werken we met enkele bronnen (zoals een recensie, boekfragmentjes, enz.) die de leerstof onderbouwen.
Deze les kan enkel gegeven worden in een lokaal dat beschikt over een computer en een beamer met projectiescherm.
Om de gerelateerde filmfragmenten te kunnen bekijken, dient u zich eerst aan te melden. U kan inloggen via de link onderaan deze pagina.