Speelfilms hanteren een eigen taal. Wanneer u met (historische) speelfilms aan de slag gaat, is het van belang dat u het abc van deze filmtaal tot op zekere hoogte beheerst.
In deze les besteden we aandacht aan de verschillende bouwstenen van de filmtaal, de zogenaamde ‘filmische laag’. Concreet gaat het hierbij om de mise-en-scène, de beelduitsneden, de beeldovergangen, de camerabewegingen en –posities, het geluid, de montage en het principe van intertekstualiteit.
Bewust van de wetten van het medium
Vele geschiedenisleraren-in-opleiding zijn zich bewust van de specifieke wetten van het medium film. Voorafgaand aan de lessenreeks over Film & Geschiedenis vroegen we de studenten hun intuïtieve lezing van een historisch filmfragment weer te geven. Daarbij besteedden de meesten spontaan aandacht aan de deconstructie van bepaalde filmtechnische mechanismen. Dit wijst op de aanwezigheid van een zekere filmische geletterdheid.
“De filmtechnieken die gebruikt worden in dit fragment [uit ‘Gladiator’] zorgen ervoor dat het gevecht van iets statisch naar iets heel dynamisch en flitsend wordt getransformeerd. De close-ups van bv. de schilden, de helmen en het zwaard dat in het zand wordt gestoken, dragen bij tot de opbouw van de suspense. Ook de close-ups van de luiken die opengaan (en de tijgers die verschijnen) zijn mooi in beeld gebracht.”
“Het gaat om een harde realiteit die wordt beklemtoond door allerhande filmische technieken [in ‘Un long dimanche de fiançailles’]. Zo zijn er veel dynamische beelden die elkaar opvolgen vanuit verschillende cameraperspectieven (vb. de vallende man in close-up). Het kleurgebruik (vnl. sepia) doet denken aan een oude kleurenfoto. De achtergrondmuziek is dreigend en het muziekdoosje heel meeslepend.”
Een (ver)scherp(t)e blik
Een systematische bespreking van de verschillende bouwstenen van de filmtaal kan de blik van de geschiedenisleraren-in-opleiding evenwel nog verscherpen. Ook minder voor de hand liggende elementen - zoals het gebruik van intertekstuele verwijzingen of specifieke montagetechnieken - worden op die manier immers onder de aandacht gebracht.
De mate waarin dergelijke verwijzingen en technieken nadien ook door de studenten worden herkend in concrete filmfragmenten, is echter afhankelijk van verscheidene factoren: de culturele bagage, de kritische ingesteldheid, de vertrouwdheid met film en andere media, …
Volgende studenten slaagden er alvast in – op basis van de aangereikte inzichten uit deze les - een diepgravende analyse van de filmische laag van een historisch filmfragment te maken.
“De keuze van de acteur [in ‘The name of the rose’] is typisch: ik denk dat veel mensen in Sean Connery een ‘wijze, oude rustige man’ zien, op wiens oordeel ze zouden vertrouwen. Ook de verschillende soorten shots worden typisch gebruikt: zoals het medium shot tijdens de eerste conversatie of de extreme close-up om de voetsporen te benadrukken. Je hoort off-screen ook enkele vogeltjes fluiten, wat misschien als bedoeling heeft het verlaten en desolate karakter van de plek te benadrukken. Later keert dat effect ook terug met de huilende wind. (…) Het kikvorsperspectief geeft iets mysterieus. Maar in de eindscène draagt het denk ik ook bij tot de intimiteit tussen [sic] de kijker die betrokken wordt in het besloten gesprek tussen de hoofdpersonages.”
“Het fragment [uit ‘Sometimes in april’] begint met beelden uit een (fictieve?) nieuwsuitzending van NBC. We zien beelden die je steevast terug ziet bij oorlogsverslaggeving: rijdende legervoertuigen, soldaten die vuren op niet-zichtbare doelen, een reporter op een veilige en rustige locatie, ... Het geheel wordt aangevuld met voice-overs van verslaggevers en statements van press-officials. Beelden van het feitelijke bloedvergieten (o.m. door Robert Fisk 'the pornography of war' genoemd) worden gemeden. In nieuwsuitzendingen worden die immers vrijwel nooit getoond. We zien long shots en beelden vanuit vogelperspectief, nooit close-ups (uitgezonderd de reporter ter plaatse).”
[Deze bevindingen kaderen in het onderzoeksproject Film en/als Geletterdheid (AUGent)]
Om de gerelateerde filmfragmenten te kunnen bekijken, dient u zich eerst aan te melden. U kan inloggen via de link onderaan deze pagina.