Kingdom of Heaven

Inhoud

Kingdom of Heaven brengt ons terug naar het Middeleeuwen van de kruistochten en de ridders. Een jonge Franse smid, Balian, verliest met de dood van zijn vrouw en kind alles wat hem lief is en trekt op avontuur naar Jeruzalem, op zoek naar roem en heil. Deze stad was sinds de bevrijding van Godfried van Bouillon in 1099 het strijdtoneel van cultuur en religie, van vrede en afkeer. In 1180 heerste Boudewijn, aangetast door lepra, over Jeruzalem en bewerkstelligde een duurzame vrede met Saladin, in de hoop de stad tot een ‘Kingdom of Heaven' om te vormen. De tempeliers dreigen met hun religieuze fanatisme deze coëxistentie echter in gevaar te brengen. Balian die de buitenechtelijke zoon van Godfried, baron van Ibelin, blijkt te zijn, laat Frankrijk achter en trekt mee op kruistocht naar Jeruzalem. Bij de dood van zijn vader erft hij Ibelin in het Heilige Land, alwaar hij zijn oog laat vallen op de zus van koning Boudewijn, Sybilla. Deze mysterieuze vrouw is gehuwd met de zelfingenomen Guy de Lusignan die samen met Reynaud de Châtillon er alles aan doet om onrust te strooien tussen de godsdiensten. Een overval op een karavaan vormt voor Saladin de spreekwoordelijke druppel. Hij ziet af van zijn vredesverbond met Boudewijn en verzamelt een moslimleger dat slaags raakt met een klein regiment onder leiding van Balian. Koning Boudewijn grijpt in en vermijdt de inname door moslims van het fort Kerak. Als straf voor de openlijke provocatie van Saladin wordt Reynaud de Châtillon gevangengenomen. Wanneer Boudewijn veel te jong sterft, volgt Guy de Lusignan zijn schoonbroer op als koning van Jeruzalem. Zijn vriend Reynaud wordt onmiddellijk in vrijheid gesteld, maar begaat andermaal een overval op een karavaan en doodt hierbij de zus van Saladin. Het hek is van de dam en Saladin verslaat het leger van christelijke ridders verpletterend. Het lot van de heilige stad Jeruzalem, dat het nu zonder ridders moet stellen, wordt in handen van haar inwoners en de strijdlustige Balian gelegd.

Productie

Kingdom of Heaven is een film van de maatschappij Twentieth Century Fox. Het scenario is van de hand van William Monahan die in Tinseltown erg geroemd is. De productie is in handen van Scott Free, het productiehuis van Ridley Scott, met grootmeester Scott zelf als regisseur-producer.

Na Gladiator en Alien probeert Scott ook hier weer uit te pakken met een epische spektakelfilm. Nog voor de film debuteerde begin mei 2005 bestond er in de pers reeds commotie rond de release. De auteur James Reston Junior beweerde dat het script van de film gebaseerd was op een van zijn werken ‘Warriors of God: Richard the Lionheart and Saladin in the Third Crusade' uit 2001. Deze beschuldiging werd op de set tegengesproken door de verwijzing naar de 19 maanden onderzoek die voorafgingen aan het verhaal dat William Monahan schreef voor Ridley Scott. Scott zelf beweerde het betreffende boek nooit in handen gehad te hebben.

De scriptschrijver, Monahan, zou naar eigen zeggen veel researchwerk hebben geleverd alvorens het verhaal uit te schrijven. De verhaallijn is dan ook grotendeels getrouw aan de historische werkelijkheid. Kosten noch moeite werden gespaard om Kingdom of Heaven tot een spektakelfilm om te bouwen. Een resem bekende acteurs, Orlando Bloom, Liam Neeson, Eva Green en andere, werden opgetrommeld en in de meest spectaculaire Middeleeuwse outfits gestoken. Ook de honderden figuranten werden zo waarheidsgetrouw mogelijk uitgedost. Om de setting een historische look te geven werd op locaties gefilmd als Marokko en Spanje. De stad Jeruzalem kreeg een Middeleeuws uitzicht met behulp van computerbeelden.     

Receptie

Grootmeester Ridley Scott is de regisseur van onder meer Gladiator en Alien. Na deze twee kaskrakers pakt de Britse regisseur-producers uit met een historisch epos over de twaalfde-eeuwse kruistochten naar het Midden-Oosten.

De film werd echter op controverse onthaald. De meningen van de recensenten waren serieus verdeeld. Voornamelijk in de Arabische wereld ontstond er beroering na het uitkomen van Kingdom of Heaven. Zij vonden dat deze film eindelijk de moed had de clichés rond moslimterroristen aan te pakken en de tegenstellingen tussen de religies overboord te gooien. Nochtans waren niet alle moslims zo tevreden met deze bioscoopprent. Zo zouden er volgens hen een aantal scènes in terug te vinden zijn die de Arabieren schetsen als onwetenden. De scène waarin Balian als baron van Ibelin de inwoners uitlegt hoe zij waterputten dienen te voorzien die de grond kunnen irrigeren, werd als denigrerend aanzien.

De tegenstanders toonden zich onwrikbaar in hun mening dat het niet de moment was om uit te pakken met een dergelijk brandend politiek onderwerp. Scott zelf verdedigt zich door te stellen dat dit zeker geen islamofobe film is en de film bedoeld werd als apolitieke prent.   

Onderwijs

Kingdom of Heaven is een recente film uit 2005 en hanteert alle technische hoogstandjes die de nieuwe filmcultuur zo kenmerken. Grote spectaculaire veldslagen imponeren de kijkers, geholpen door digitale verbetering van de beelden. Door de knappe verfilming worden jong en oud gefascineerd door deze film. Bovendien heeft het script getracht de historische werkelijkheid niet al te veel geweld aan te doen (cf. 'historiografische schets'), maar evenwel te romantiseren opdat het verhaal een grotere diversiteit aan themata zou bieden en jonge kijkers zou boeien. Ondanks de fouten hier en daar, kent de film een belangrijke didactische waarde door de visualisering van de geschiedenis.

Enkele korte fragmenten lenen zich tot bespreking en vertoning in het onderwijs in het kader van de Middeleeuwse kruistochten. Hieronder volgt een kort overzicht van enkele bruikbare scènes, gerangschikt per thema en voorzien van een kleine verduidelijking.

1. Ziekte en Dood in de Middeleeuwen

• Scène 1 (00:01:35 - 00:03:25): De overleden vrouw van Balian wordt begraven. Zij ontnam zichzelf van het leven en dient, naar Middeleeuws gebruik, begraven te worden met afgehakt hoofd. Haar lijk kan niet in gewijde grond begraven worden aangezien zij een zelfmoordenares was. Zelfmoordenaars worden vaak op kruispunten begraven omdat zij zowel in leven als dood de weg kwijt zijn.

• Scène 17 (00:45:04 - 00:46:25): Balian ontmoet voor het eerst Boudewijn IV, koning van Jeruzalem die sinds zijn kindertijd aan lepra lijdt. Boudewijn draagt windels rond zijn handen om zijn door melaatsheid aangetaste ledematen te verbergen. Hij draagt een masker om zijn gelaat voor de buitenwereld verborgen te houden. In de Middeleeuwen had men schrik van lepralijders en hun besmettelijke ziekte.

• Scène 28 (01:18:00 - 01:19:56): Sybilla komt langs bij haar broer Boudewijn die op sterven ligt.

• Scène 29 (01:20:40 - 01:21:13): Boudewijn IV is net gestorven en Sybilla brengt hem de laatste groet. Zij ontdoet hem van zijn masker en schrikt van de aanblik van het aangevreten gelaat.

• Scène 15 (00:38:57 - 00:39:50): Enkele Tempeliers worden opgehangen in het midden van de stad als vergelding voor de moord op Arabieren.

2. Geloof en Bijgeloof in de Middeleeuwen

• Scène 3 en 4 (00:09:00 - 00:09:30): De Middeleeuwse mens aanzag zelfmoord als een misdaad tegen God. Zelfmoordenaars werden, net zoals moordenaars, gestraft, al was het dan postuum door het afhakken van hun hoofd. Aangezien een zelfmoordenaar een crimineel was, kwam hij dan ook in de hel terecht, zo geloofde men. Op kruistocht gaan naar de Heilige stad wordt wel beschouwd als een manier om de zonden te wissen.
• Scène 17 (00:45:04 - 00:46:25): Boudewijn IV en Balian hebben hun eerste ontmoeting. De koning vertelt over zijn ziekte en legt uit hoe de Saracenen dit als een straf van God beschouwen voor de ijdelheid van zijn koninkrijk.
• Scène 21 (00:55:50 - 00:59:18): De kruisvaarders en Tempeliers zien hun wrede daden (het doden van moslims) als gerechtvaardigd door God.
• Scène 19 (00:53:00 - 00:53:30): De moslims bidden om één te worden, één moraal te handhaven.

3. Kruisvaarders en de Religieuze Ordes

• Scène 7 (00:18:28 - 00:20:00) en Scène 9 (00:21:48 - : Pelgrimskamp op de weg naar Messina, de havenstad in het zuiden van Italië naar het Heilige Land. Bijeenkomst van mensen van allerlei slag, van diverse religieuze ordes.

• Scène 15 (00:38:57 - 00:39:50): Enkele Tempeliers worden opgehangen in het midden van de stad als vergelding voor de moord op Arabieren. Er bestond immers een wapenstilstand tussen de moslims en de christenen. De Tempeliers deden echter wat de Paus hen opdroeg, maar de koning van Jeruzalem en met hem God hadden het waarschijnlijk anders gewild.

4. Het dagelijkse leven en gewoontes van mens en ridder in de Middeleeuwen

• Scène 2 (00:03:25 - 00:06:30): Balian werkt als smid in zijn smidse. We zien hem aan het werk tijdens het smeden van ijzer en hoefijzers.

• Scène 10 (00:23:48 - 00:25:50): Balian wordt door zijn vader, Godfried van Ibelin tot ridder geslagen. Scène 36 (01:38:50 - 01:40:30): Balian slaat de mannelijke inwoners die strijdkrachtig zijn allen tot ridder. We zien hoe dit ritueel in zijn werk ging en welke eed de versbakken ridder diende te onthouden en na te komen.

• Scène 13 (00:32:00 - 00:36:00): Het marktleven in de stad Jeruzalem: een duidelijk zicht op de klederdracht en voedselvoorziening in een niet-westerse stad tijdens de Middeleeuwen.

• Scène 11 (00:26:25 - 00:27:10): De schepen waarmee de kruisvaarders naar het Heilige Land voeren. De barre (weer)omstandigheden waarin ze vaak verkeerden met schipbreuk als gevolg. Volgens de legendes ging kruisvaren niet samen met scheepvaren.

• Scène 38 (01:45:23 - 01:45:30): Guy de Lusignan wordt achterstevoren gezeten op een ezel rond de stad gevoerd als schandestraf voor zijn aanval op de moslims in de hoop zijn troepen te demoraliseren.

• Scène 18 en Scène 19 (00:48:40 - 00:50:40): Balian arriveert voor het eerst in zijn land Ibelin en ontmoet de mensen en de omgeving. Er wonen Joden, moslims en christenen vredig naast elkaar. Wij zien de inwoners aan het werk. Balian leert hen hoe waterputten te maken om de grond te irrigeren.

5. Oorlogsvoering en Vredehandhaving

• Scène 21 (00:55:50 - 00:59:18): Er bestaat een vredesverbond tussen Boudewijn IV en Saladin opdat beide legers niet slaags zouden raken. Reynaud de Châtillon verbreekt deze wankele vrede door samen met de Tempeliers een Saraceense karavaan aan te vallen. Boudewijn IV deint zich uit te spreken over de misdadige zet van Reynaud. Er ontstaat onenigheid over de noodzaak aan oorlog tot Boudewijn een bericht ontvangt waarin Saladin verklaart de Jordaan te hebben overgestoken met een heel leger. De koning roept op tot oorlog.

• Scène 22-23-24 (01:03:00 - 01:09:10): De troepen van Balian raken in gevecht met het leger van Saladin om het fort van Kerak. Een mooi overzicht van een strijdveld met de verschillende uitrustingen, vlaggen en wimpels, gevechten,...

• Scène 37 tot en met 43 (01:41:00 - 02:00:00): De belegering van Jeruzalem door Saladin. Balian en de inwoners trachten stand te houden in hun verdediging. Uiteindelijk is de overmacht te groot en wordt de stad prijsgegeven aan de moslims die de christenen een vrijgeleide uit de stad gunnen. In deze scènes komt goed in beeld hoe een Middeleeuwse slag om een stad in zijn werk ging. De Middeleeuwse wapens zoals blijdes en zwaarden, gevechtstorens en katapulten worden verbeeld, de paarden van de moslims, de uitrusting van de ridders, het gebruik van kokende olie. De visualisering van deze inname van Jeruzalem toont veel meer dan elk historisch boek kan beschrijven.

6. Beroemde Plaatsen en Personages

• Scène 13 (00:32:00 - 00:36:00): Balian komt aan in de Heilige Stad Jeruzalem. Het uitzicht van de stad met haar vier torens werd met behulp van digitale afwerking tot stand gebracht in de film. Tegenwoordig staat er nog maar 1 toren recht. We zien het marktleven in de stad, de klederdracht,... Wij zien ook Golgotha, de Calvarieberg waar Jezus stierf aan het kruis.

• Scène 29 (01:21:15 - 01:21:50): Boudewijn IV is overleden en zijn zus Sybilla wordt gekroond tot koningin van Jeruzalem. Zij kiest haar echtgenoot Guy de Lusignan als koning. Hier schiet de film echter een historische stap over. Na Boudewijns dood kwam immers eerst diens neef, Boudewijn V, op de troon. Pas na het overlijden van de 9-jarige koning in 1186 bestijgt Guy de troon.

Historiografie

Kingdom of Heaven speelt zich af in de woelige periode van de Middeleeuwse kruistochten op het einde van de twaalfde eeuw. De aanzet tot die fameuze kruistochten werd echter reeds gegeven op het concilie van Clermont in 1095, een eeuw eerder. Paus Urbanus II riep de ridders op hun krachten te bundelen en de Christenen in het Oosten, het Byzantijnse Rijk, bedreigd door de ongelovigen, ter hulp te komen. De religieuze motieven, als de zuiverheid van de Kerk en de promotie van het christendom, waren niet de enige drijfveren van Rome. Politiek gewin leek binnen het verschiet wanneer Palestina omgevormd kon worden tot een pauselijke vazalstaat. Een groot leger van gewone mensen, vooral afkomstig uit Duitsland en Frankrijk, trok naar Jeruzalem voor de bevrijding. Datzelfde jaar startte de eerste officiële kruistocht (1095-1099) van Franse ridders, een campagne die onverhoopt succes opleverde. Edessa en Antiochië werden, na het doden van alle moslims, ingenomen waarna Jeruzalem en haar Joodse inwoners aan de beurt waren. Tripoli, Antiochië, Edessa en het koninkrijk Jeruzalem werden opgericht als kruisvaarderstaten.

De overwinningsroes verdween al te gauw wanneer de Turken in 1146 Edessa heroverden. De abt Bernard van Clairvaux riep, totaal overbodig, op tot een tweede kruistocht (1146-1149) die ditmaal zou uitlopen op een compleet fiasco. In plaats van hulp te bieden waar er om gevraagd werd, namelijk te Edessa, trokken de kruisvaarders naar Jeruzalem waarbij zij onderweg nog eventjes de moslimstad Damascus aanvielen. Deze stad liet zich niet inpalmen. 

Ondertussen was Saladin met de Turken zijn campagne tegen het christendom begonnen met een verbond, een wapenstilstand met koning Boudewijn IV. Een voorval waarbij ene Reynaud de Châtillon een karvaan van moslims aanviel, aanzag Saladin als het ultieme sein om revanche te nemen. Een volgende wapenstilstand werd wederom door de Châtillon verbroken toen hij een karvaan aanviel waarbij hij ditmaal de zuster van Saladin een kopje kleiner maakte. Saladin, sultan van Syrië en Egypte, hakte de kruisvaarders onder leiding van Guy de Lusignan in de pan in 1187 tijdens de slag bij Hattin. Hierop trok hij naar Jeruzalem en nam de stad, na 88 jaar, terug in. Hét signaal voor een oproep tot een derde kruistocht die plaatsvond van 1190 tot 1192. De christenen kregen de vrije aftocht uit de stad, mits het afdragen van een borgsom, dit in tegenstelling tot de gruwelijke slachtpartij die de christenen zelf hielden ten aanzien van de moslims en joden.

De Derde Kruistocht, geleid door Filips II August van Frankrijk, Richard Leeuwenhart van Engeland en Frederik Barbarossa van Duitsland, bracht Saladin enkele klappen toe, maar slaagde er niet in Jeruzalem te herveroveren. De Vierde Kruistocht (1199-1204) bracht de kruisvaarders naar Constantinopel alwaar ze de stad in brand staken en een Latijns Keizerrijk vestigden. In de loop van de dertiende eeuw volgden nog kort op elkaar vier kruistochten (1216-1221, 1228, 1248-1252 en 1270) waarbij slechts in 1228 na bijna een halve eeuw Jeruzalem terug in handen viel van de christenen. Toen alle bolwerken van het christendom in het Midden-Oosten door de Turken ingenomen waren, werd het einde der tijdperk van de kruistochten aangekondigd. De strijd om de heilige stad Jeruzalem zou echter voortduren tot in de 20^ste eeuw.    

Het verhaal van Kingdom of Heaven speelt zich af in de periode tussen de tweede en derde kruistocht. De slag bij Hattin wordt hier in beeld gebracht, al ontbreekt elke verwijzing naar de naam van de veldslag. De kruisvaarders delfden werkelijk het onderspit tegen Saladin, deels door het gebrek aan water. Guy de Lusignan, inderdaad koning van Jeruzalem na Boudewijn, werd gevangengenomen en later omgekeerd op een ezel rond de stad gevoerd. Dit Middeleeuwse gebruik werd vaak toegepast om criminelen ten schande te brengen. Hoewel de film historisch accuraat beweert te zijn, staan slechts weinige personages erg dicht bij de werkelijkheid. Het leven en karakter van koning Boudewijn IV van Jeruzalem (1174-1185) stroken echter op vele vlakken met dat van het afgebeelde personage. Boudewijn was inderdaad leproos en zijn zus Sybilla trouwde in 1180 voor de tweede keer met Guy de Lusignan. Deze laatste smeedde banden met Reynaud de Châtillon tegen de moslims. Boudewijn wist dit niet te appreciëren en besloot zijn neef Boudewijn V van Montferrato, de zoon van zus Sybilla en Willem van Montferrato, aan te duiden als zijn opvolger, dit in plaats van Guy, de schoonbroer van Boudewijn. Wanneer Boudewijn IV in 1185, ten gevolge van zijn melaatsheid, overlijdt, volgt zijn neef hem op, maar ook deze komt op 9-jarige leeftijd in mysterieuze omstandigheden om het leven. Omwille van deze ontwikkelingen komt de troon van Jeruzalem in 1186 alsnog in handen van Sybilla en Guy de Lusignan. Het hoofdpersonage in de film, Balian van Ibelin, is gebaseerd op een bestaand personage ten tijde van de Derde Kruistocht, al kloppen een heleboel details niet. Balian heeft eerst en vooral nooit een verhouding gehad met Sybilla, de zus van koning Boudewijn IV, al zullen zij elkaar zeker ontmoet hebben. In Kingdom of Heaven speelt Orlando Bloom een jonge Balian, maar in werkelijkheid moet hij bijna 20 jaar ouder geweest zijn. Hoewel de echte Balian niet verliefd was op Sybilla, zijn er op het einde van de twaalfde eeuw wel pogingen ondernomen om de prinses te laten huwen met Boudewijn van Ibelin, broer van. Uiteindelijk is dit huwelijk niet doorgegaan en stapte Sybilla met Guy de Lusignan in het huwelijksbootje. 

Bronnen

• Extra's op DVD:

Een gids voor Pelgrims die de ondertiteling vervangt en meer historische uitleg rond de verbeelde gebeurtenissen verschaft

• Luxe editie op twee DVD's: extra's op de tweede DVD:

Interactief productieraster

Documentaires ‘Geschiedenis versus Hollywood' en ‘A & E Real'

• Websites:

www.vvlg.be : een uitgebreide bespreking van de film en haar didactische waarde. Extra informatie over de historische achtergrond in een aantal bijlagen

• Literatuur:

BLOCKMANS, W. en HOPPENBROUWERS, P., Eeuwen des Onderscheids. Een geschiedenis van middeleeuws Europa, Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2004, pp.246-260

DRIVER, Martha, ‘Teaching the Middle Ages on Film: Visual Narrative and the Historical Record', in History Compass, 5/1, 2007, pp. 159-174