In de biopic 1492: Conquest of Paradise (1992) staat een gemythologiseerde Christoffel Columbus centraal. Het verhaal voltrekt zich over een periode van ongeveer een decennium. Het begint in 1491 met Columbus die steun zoekt voor zijn project om Azië te bereiken via de Atlantische Oceaan. De film eindigt in 1502 voordat een gebroken Columbus vertrekt op zijn vierde en laatste reis naar de Nieuwe Wereld. De beschrijving van de eerste reis, het eerste contact met de inheemse bevolking en het zich ontwikkelende kolonialisme vormen de achtergrond waartegen de persoonlijke tragedie van Columbus geschetst wordt. Het personage evolueert in de ogen van de elite van fantast tot held om uiteindelijk weer uit de gratie te vallen. Een klassiek verhaal over een man die ten onder gaat aan de eigen hybris.
De drijvende kracht achter de film was de scenariste Roselyne Bosh, een voormalige redactrice van het Franse tijdschrift Le Point. Samen met haar partner de producer Alain Goldman is ze vele jaren op zoek gegaan naar financiering voor de film.
De productiemaatschappijen die deze taak op zich hadden genomen waren Légende Entreprises, Cyrk, Due West. Deze Frans-Brits-Spaanse coproductie kwam dan ook tot stand zonder noemenswaardige inbreng van de grote Amerikaanse studio's. Er kon wel gerekend worden op de hulp van Canal+ en het Franse en Spaanse ministerie van cultuur. De hoofdproducers waren Mimi Polk Gitlin & Iain Smith. Na eerst een reeks regisseurs, waaronder Francis Ford Coppola, aangeboden te hebben om de film te draaien, werd beslist om de taak aan Ridley Scott toe te vertrouwen. Het was op zijn aansporen dat de belangrijkste rollen aan Depardieu en Weaver aangeboden werden.
Twee Spaanse professoren stonden in voor het historische advies bij deze film: José Luis Corral Lafuente, professor middeleeuwse geschiedenis aan de universiteit van Zaragoza en Carlos Martinez-Shaw, professor vroeg moderne geschiedenis aan de universiteit van Barcelona. Vooral de eerste heeft veel ervaring als adviseur bij historische fictiewerken. Het scenario baseert zich vooral op de biografie (hagiografie) van Columbus, geschreven door zijn bastaardzoon Hernando.
De release van de film was gepland in het jaar 1992, precies 500 jaar na de befaamde 'ontdekking van Amerika' door Columbus. In dit jaar werden verschillende Columbus-activiteiten op poten gezet en verschenen ook enkele andere Columbusfilms, waaronder Christopher Columbus: the discovery en Carry on Columbus.
Het was geen toeval dat er juist in 1992 verschillende films uitkwamen over de persoon Christoffel Columbus. Het was het jaar van de vijfhonderdste verjaardag van de ontdekking van de Nieuwe Wereld. Overal in Europa waren er festiviteiten gepland. Ook kritische geluiden klonken echter steeds luider. In de publieke opinie heerste een steriel debat tussen twee kampen die een gefabriceerde Columbus naar voren schoven. Zijn voorstanders zagen in hem een voorloper van de moderne wereld die zich afkeerde van de door bijgeloof doordrongen middeleeuwen. In de VS werd hij bovendien gezien als de vader van het moderne Amerika. Voor deze groep was Columbus een moedige visionair die de wereld veranderde. Het kamp van de tegenstanders schilderden Columbus af als een wrede plunderaar en moordenaar die de genocide van de oorspronkelijke bevolking op zijn geweten had staan. Als we deze groep moesten geloven was Hitler een kwajongen vergeleken met de Genuese ontdekkingsreiziger. Deze gegarandeerde aandacht voor de figuur van Columbus was dan ook koren op de molen van de filmindustrie die dat jaar verschillende films in de zalen bracht. 1492: Conquest of Paradise en Christopher Columbus: The Discovery waren hiervan de grootste.
Beide films kunnen gesitueerd worden binnen het kamp van de voorstanders van Columbus. Ondanks de verzekerde media-aandacht waren de inkomsten uit beide films enigszins teleurstellend. Misschien heerste er "Columbus-moeheid" bij het publiek. Beide films waren echter ook kwalitatief gezien geen hoogvliegers. Geen van beide was genomineerd voor echt belangrijke prijzen. Erger nog Christopher Columbus: The Discovery won een Golden Raspberry (de prijzen voor de slechtste films) voor slechtste bijrol en was genomineerd voor nog 4 andere categorieën. Ook bij 1492: Conquest of Paradise stelde het acteerwerk teleur. Vooral Depardieu die niet bij machte was om zijn accent te onderdrukken in deze Engelstalige film was voor vele recensenten onaanvaardbaar storend.
1492: Conquest of Paradise is in geen geval geschikt om volledig in een geschiedenisles te vertonen. Of het zou moeten gaan om een les in historische kritiek, waarbij de film wordt geconfronteerd met ander beeld- en bronnenmateriaal over Columbus' avontuur. Deze morele fabel is immers wel een mooi voorbeeld van hoe historische figuren en gebeurtenissen gebruikt kunnen worden om hedendaagse belangen te dienen. De film bulkt dan ook van anachronismen en andere fouten. Erger nog is het bewust verkeerd voorstellen van de figuur van Columbus. Omdat het publiek hem moet en zal sympathiek vinden, verzwijgt men zijn donkere kanten. Er wordt zelfs een stap verder gegaan (te ver zelfs) door de personages in de film uitspraken en acties te laten doen die tegengesteld zijn aan hun historische voorbeelden.
Enkele fragmenten uit de film kunnen wel in de klas gebruikt worden om bepaalde thema's in de klas te presenteren of te illustreren. Ook is er hier echter voorzichtigheid geboden. Zelden is een volledige scène geschikt omdat er zo veelvuldig gezondigd wordt tegen de historische werkelijkheid.
De voorgestelde fragmenten zijn dan ook zelden volledige scènes. Het voordeel om de leerlingen geen historische onzin voor te schotelen gaat daardoor echter ook gepaard met het nadeel van filmfragmenten die bruusk beginnen of eindigen.
1. Ontdekking van Amerika: een ongeluk
2. Biografie Columbus
3. De eerste ontmoeting tussen Europeanen en de inheemse bevolking
4. De kolonisering van Amerika
5. De Columbiaanse Uitwisseling
6. De Inquisitie
7. 1492: De val van Granada
8. Afrikaanse slaven in Amerika
1492 is één van de jaartallen waarin gebeurtenissen de wereldgeschiedenis een beslissende richting uit stuwen. Het was het jaar van de herovering van Granada op de Moren en de ‘ontdekking' van een Nieuwe Wereld.
Na de desintegratie van de zijderoute waren de Europeanen aangewezen op een zeeroute om handel te kunnen drijven met de fabelachtige, welvarende rijken in het oosten. De handel in onder andere specerijen was één van de meest winstgevende ondernemingen voor de Europeanen. Na het afsluiten van een verdrag tussen Portugal en Castillië in 1479 verzekerde die eerste zich van het monopolie op de handel met Azië over zee. Dit betekende echter een lange en gevaarlijke reis langs de kusten van Afrika en door de Indische Oceaan.
Het is in dit kader dat de gebroeders Columbus hun plan verkocht trachten te krijgen om via de Atlantische oceaan Azië te bereiken. Aan het Portugese en Franse hof vingen ze bot. Christoffel Columbus kreeg uiteindelijk toestemming van Isabella I en Ferdinand II, de katholieke vorsten van Castillië en Aragon. Nochtans hadden de adviseurs van de vorsten terecht gewezen op de gebrekkige berekeningen van de Genuees die de omtrek van de aarde serieus had onderschat.
Nadat Columbus op de Caraïbische eilanden landde, duurde het nog een tijdje voordat het doordrong dat er een nieuw continent ontdekt was. De eerste jaren na de ontdekking leefde de gedachte immers voort dat de eilanden zich ergens voor de kusten van China bevonden.
De gevolgen van deze ontdekking zijn moeilijk te overschatten. Ten eerste werd het heersende wereldbeeld, vormgegeven in de middeleeuwse T en O kaart, ondergraven door het bestaan van een vierde continent. De ontdekking was echter niet alleen van belang voor geografen.
Een tweede gevolg wordt de Columbiaanse uitwisseling genoemd. Het was een tot dan toe ongeziene migratie van mensen, dieren, planten en ziektes tussen twee tot dan toe gescheiden gebieden. Deze uitwisseling verliep uiteindelijk in het voordeel van de Europeanen. De Nieuwe Wereld liet de Europeanen kennis maken met o.a. kalkoenen, tabak, aardappelen en syfilis. In ruil werden o.a. paarden, varkens, suikerriet, mazelen en difterie geïntroduceerd op het Amerikaanse continent. Ook de deportatie van Afrikanen moet in deze context worden gezien. Het belangrijkste resultaat van dit proces is ongetwijfeld de decimering van de inheemse volken van het nieuwe continent. Ze waren niet resistent tegen de Europese ziektes. Ook een aanzienlijk deel van de inheemse fauna en flora is uitgeroeid in de competitie met de soorten uit de Oude Wereld. Dit zorgde er dan ook voor dat de verovering van het continent veel gemakkelijker verlopen is dan het geval geweest zou zijn als de inheemse volken echt weerstand hadden geboden.
De invoer van goud en zilver door de Spanjaarden en Portugezen vanuit de Nieuwe Wereld was het laatste belangrijke gevolg van deze ontdekking. De binnenstromende rijkdom werd al vlug doorgesluisd naar West-Europa. Hieruit volgde dat, de tot dan toe (op wereldschaal) bescheiden, Europese machten zich versneld konden ontwikkelen. Dit gebeurde op een zodanig ingrijpende wijze dat ze uiteindelijk in staat waren om de rest van de wereld te kunnen onderwerpen zoals eerder met Amerika gebeurd was.
www.vvlg.be
FERNANDEZ-ARMESTO, F. (1992) Columbus - Hero or villain? History Today, 5(42), pp. 4-9.
PHILLIPS, C.R. & PHILLIPS W.D. Jr. (1996) Christopher Columbus. In: CARNES, M.C. (ed.) Past Imperfect. History according to the movies. New York: Holt, pp. 60-65.
SANELLO F. (2003) Reel vs. Real. How Hollywood turns fact into fiction. Lanham: Taylor trade, pp. 33-39
Om de gerelateerde filmfragmenten te kunnen bekijken, dient u zich eerst aan te melden. U kan inloggen via de link onderaan deze pagina.