12 Years a Slave

Inhoud

12 Years a Slave vertelt het verhaal van Solomon Northup, een zwarte (Afro-Amerikaanse) vrijgeboren man uit de staat New York die in 1841 gekidnapt werd om als slaaf verkocht te worden.

Northup, getrouwd en vader van twee kinderen, woont in Saratoga Springs, New York, waar hij werkt als timmerman en violist. Tijdens een job die hem naar Washington, D.C. brengt, wordt hij gedrogeerd en gevangen genomen door slavenhandelaars. Die brengen hem naar New Orleans waar hij de identiteit van de weggeslopen slaaf “Platt” aangemeten krijgt. Nadat hij eerst bij een relatief zachtaardige plantage-eigenaar terecht komt, wordt hij na een gewelddadig voorval uiteindelijk doorverkocht aan de hardvochtige Edwin Epps. Northup moet op een katoenplantage werken waar slaven die de dagelijkse quota niet halen zwaar gemarteld worden. Dankzij een Canadese timmerman die er progressieve Lincoln-achtige overtuigingen op nahoudt, kunnen Northups familie en vrienden in het Noorden gecontacteerd worden. 12 jaar nadat hij als slaaf verkocht werd komen die hem eindelijk redden en kan de geteisterde man zijn leven als echtgenoot en vader in het Noorden proberen hervatten.

De film is gebaseerd op de gelijknamige memoires van Northup. Die schrijf na de gevangenschap zijn herinneringen neer over zijn leven als slaaf. Northup zette zich na zijn vrijlating in voor de abolitionistenbeweging en hielp slaven te ontsnappen naar Canada.

Regisseur Steve McQueen, een zwarte Brit, staat bekend om zijn realistische films waar het lichaam en de ontbering centraal staan. Zijn derde film toont de gruwel van slavernij dan ook op een zeer plastische wijze. De “gevoelige kijker” zal meermaals moeten wegkijken. Toch zoekt McQueen nergens de sentimentaliteit op en mijdt hij clichés. Zijn aanpak is sereen en waar zijn vorige films (Hunger over de hongerstaking van een IRA vrijwilliger en Shame over een seksverslaafde) afstandelijk en objectief gefilmd werden, sijpelen in deze toch wel persoonlijke film voor het eerst de emoties binnen.

Productie

Scenarist John Ridley en regisseur McQueen ontmoeten elkaar na een screening van McQueens eerste langspeelfilm Hunger. De twee praten over hun interesse om een film te maken over de slaventijd in de VS. Pas wanneer McQueen in contact komt met de memoires van Northop gaat de bal echt aan het rollen. McQueen zei zelf over 12 Years a Slave dat hij “weggeblazen werd” door het boek maar dat hij ook “boos was op zichzelf omdat hij het boek zo laat leerde kennen.” Het ooggetuigenverslag van Northop imponeerde McQueen en zorgde ervoor dat hij “gepassioneerd werd om het boek te verfilmen.” [1]

Het productieproces kwam pas van de grond wanneer de productiemaatschappij van Brad Pitt (Plan B Entertainment) zich achter het project schaarde. Pitt zelf zou uiteindelijk een kleine maar belangrijke rol vertolken. Dankzij de inbreng van Pitt kreeg de film de nodige fondsen bij elkaar. Dat de coming man in Hollywood, Michael Fassbender (tevens ook de hoofdrolspeler in McQueens vorige films), zijn interesse toonde en tekende voor de film, gaf ook de nodige boost. Chiwetel Ejiofor kreeg de hoofdrol en de belangrijkste vrouwelijke rol, die van de seksueel misbruikte slavin Patsey, ging naar de toen nog relatief onbekende Lupita Nyong’o die mede dankzij haar vertolking is uitgegroeid tot Hollywoods huidige it-girl. Naast Pitt en Fassbender zou Benedict Cumberbatch (van Sherlock-faam) de sterrencast vervolledigen.

De film kreeg een budget van $20 miljoen en werd gedraaid in New Orleans, Louisiana in de zomer van 2012 op slechts 7 weken. De vier historische plantages in New Orleans waarop gedraaid werd, waren belangrijk als locatie voor de film aangezien de echte Northup in dezelfde regio als slaaf moest werken. De makers droegen historische accuraatheid hoog in het vaandel. Er werd ook onderzoek gedaan naar het taalgebruik van die tijd. Dat toont zich in de bijna Bijbelse manier van spreken van de personages waarvoor er een dialectencoach werd ingeschakeld. Hoewel er geen geluidsfragmenten van toen bestaan om echt te controleren hoe men sprak, komen de dialogen realistisch over en hebben ze een literaire kwaliteit. Naast echte locaties en realistisch taalgebruik werd er ook rekening gehouden met de kostuums. Designer Patricia Norris deed uitgebreid onderzoek en bestudeerde artwork uit de bewuste periode. Dat alles samen zorgt ervoor dat de film een quasi documentaireachtige kwaliteit krijgt.

De film werd gedraaid op 35mm pellicule om het publiek een “definitief gevoel van de periode te geven” en in 2:35:1 formaat omdat “widescreen het beste paste bij de epische natuur in het verhaal,” aldus cinematograaf Sean Bobbit. [2] Hoewel 12 Years a Slave door de aard van het bronmateriaal en de uitvoering ervan bijna als een documentaire aanvoelt, koos McQueen bewust niet voor het korrelige beeld en de verzadigde kleuren die daar vaak mee gepaard gaan. Zelf vergelijkt hij de stijl van de film met een schilderij van Francisco Goya: door de gruwel en het geweld in prachtige en volmaakte beelden te vatten wordt de kijker gedwongen naar het scherm te kijken zonder door eventuele imperfecties afgeleid te worden. [3]

 

[1] http://www.npr.org/2013/10/24/240288057/12-years-a-slave-was-a-film-that-no-one-was-making

[2] http://www.shootonline.com/node/52060  

[3] http://www.rottentomatoes.com/m/1928663/news/1928663/interview-steve-mcqueen-and-chiwetel-ejiofor-talk-em12-years-a-slaveem/

Receptie

Met een budget van $20miljoen en een huidige opbrengst van $177miljoen mag de film een box office succes genoemd worden. Mede dankzij de aanwezigheid van acteurs Michael Fassbender, Benedict Cumberbatch en Bradd Pitt kon de film op veel aandacht rekenen.

Op Rotten Tomatoes (de site die het percentage gunstige kritieken berekent) kreeg de film het Certified Fresh label opgeplakt. 97% van de critici beoordeelde de film gunstig met een gemiddelde rating van 9/10. De site Metacritic, die de gemiddelde scores van recensies bijhoudt, geeft een score van 97/100. 12 Years a Slave was op die site ook de speelfilm die in 2013 de hoogste score kreeg. De bezoekers van IMDB kenden een score van 8,3/10 toe, wat resulteert in plaats 131 in de lijst van de 250 beste films ooit.

12 Years a Slave deed het zeer goed op de verschillende awarduitreikingen. De film kreeg drie Academy Awards: Best Picture (voor Steve McQueen, de eerste keer dat een zwarte regisseur deze eer te beurt valt), Best Supporting Actress (voor Lupita Nyong’o) en Best Adapted Screenplay (voor John Ridley). Op de Golden Globes ging de film met de prijs voor “Best Motion Picture Drama” aan de haal. Acteur Chiwetel Ejiofor kreeg op de Britse Bafta’s de award voor “Best Actor” en de film zelf won “Best Film.”

De film verscheen in tal van “best of” lijstjes in Amerika én in België. Knack Focus recensent Dave Mestdach kopte zijn vijfsterren-bespreking van 12 Years a Slave “Beheerst en aangrijpend.” Mestdach noemde de film McQueens “meest hollywoodiaanse” en “een stuk traditioneler” dan zijn vorige langspelers. Hij prijst de “strak bemeten mix van realisme en hyperrealisme” en is onder de indruk van de “longshots die aangehouden worden tot het pijn doet.” Alles tezamen resulteert dat in een “gedreven vertolkt drama dat Amerika’s racistische verleden belicht.” Mestdach besluit dat 12 Years a Slave een “klassiek uitgedost exorcismeritueel [is] waarin McQueen de kwade demon uit het pioniershuis van Amerika verdrijft.” [1]
Gorik De Henau van Film Magie looft de acteerprestaties en meent dat de  personages “botsen op de grenzen van het cummuniceerbare.” McQueen is een “chroniqueur van de […] vervreemding” en de film maakt “elk paternalistisch gepreek […] meteen overbodig.” 12 Years a Slave is een “meesterzet” met “unieke slagkracht.” [2] Enig minpunt is de “bombastische muziek” van Hans Zimmer.

Op initiatief van de non-profit organisate The National School Boards Association in samenwerking met New Regency, Penguin Books en de makers van de film werden zowel de film van McQueen, het boek waarop de film gebaseerd is, als een studiegids opgenomen in de curricula van Amerikaanse middelbare scholen.
De man achter dit project is Montel Williams. Hij had eerder al iets gelijkaardigs gedaan voor de film Glory van Edward Zwick, waarin de rol van zwarte soldaten tijdens de Burgeroorlog belicht wordt. Williams noemt 12 Years a Slave “één van de meest invloedrijke films uit de recente geschiedenis.” Hij meent dat “wanneer Hollywood op zijn best is, de sterkte van films kan gebruikt worden als een krachtig leermiddel.” Verder “belicht de film op unieke wijze een beschamende periode in de Amerikaanse geschiedenis. Het zal bij studenten een verlangen oproepen om dat onrecht niet te herhalen en te dromen van een betere en mooiere toekomst.” [3]

De voorbije twee jaar lijken slavernij en de Burgeroorlog in de VS opnieuw interessante thema’s voor filmmakers. Behalve 12 Years a Slave kwamen ook Lincoln van Steven Spielberg en Django Unchained van Quentin Tarantino recent uit. Dit illustreert dat racisme en het schisma tussen Noord en Zuid in de VS nog steeds actuele thema’s zijn die niet alleen tot de verbeelding spreken maar ook belangrijk zijn om de huidige Amerikaanse samenleving te begrijpen. 12 Years a Slave werd hier en daar dan ook vergeleken met Lincoln en Djanog Unchained. De meeste critici zijn het er echter over eens dat McQueens film de beste uit het rijtje is en ook degene die de geschiedenis het meeste eer aandoet. Lincoln deelt met 12 Years a Slave de aandacht voor historisch detail maar in tegenstelling tot die laatste kiest Spielberg voor een sentimenteel einde en weigert hij om de dubieuze moraal die rond de figuur van Lincoln hangt in zijn film te steken. Django Unchained neemt dan weer een loopje met de geschiedenis. Tarantino wou vooral een zwarte held portretteren en de discussie rond slavernij op gang brengen, maar verschillende zwarte spreekbuizen, zoals Spike Lee, konden niet lachen met de pastiche die Django uiteindelijk geworden is en vonden het parodiërende geweld oneerbiedig voor het leed van de zwarte slavenbevolking.

De hernieuwde aandacht voor slavernij in Hollywood is ook historici en andere sociale wetenschappers niet ontgaan. Hoewel 12 Years a Slave en Django Unchained nog maar recentelijk uitgebracht zijn, is er al een debat ontstaan over de films. In een artikel in het tijdschrift The Public Historian dat in opdracht van de National Council on Public History geschreven werd, onderzoekt Andrew Urban hoe bruikbaar deze films zijn voor de publieksgeschiedenis. [4] Ongetwijfeld volgen er de komende maanden en jaren nog meer dergelijke papers die onderzoeken hoe en of deze en andere soortgelijke films ingezet kunnen worden in het geschiedenisonderwijs. 

Door de populariteit van de film kwamen de originele memoires van Northup ook weer onder de aandacht. Het boek 12 Years a Slave stond zelfs 5 maanden in de bestsellerlijst van de New York Times. 

[1] http://focus.knack.be/entertainment/film/film-van-de-week/recensie-12-years-a-slave-beheerst-en-aangrijpend/article-4000505778604.htm

[2] http://www.filmmagie.be/review/12-years-slave

[3] http://focus.knack.be/entertainment/film/filmnieuws/12-years-a-slave-verplichte-leerstof-in-amerikaanse-scholen/article-4000539889581.htm

[4] http://www.jstor.org/stable/10.1525/tph.2014.36.1.81?Search=yes&resultItemClick=true&searchText=12&searchText=years&searchText=a&searchText=slave&searchUri=%2Faction%2FdoBasicSearch%3FQuery%3D12%2Byears%2Ba%2Bslave%26amp%3Bacc%3Doff%26amp%3Bwc%3Don%26amp%3Bfc%3Doff

Onderwijs

Slavernij is één van de grote en belangrijke thema’s in de geschiedenis van de Verenigde Staten. Geschiedenisleerkrachten die iets over de VS willen vertellen kunnen niet rond dit pijnlijke onderwerp heen. Het aanbod van slavenfilms is klein, maar 12 Years a Slave steekt toch ver boven het pak uit. Beelden kunnen doen waar woorden alleen maar van dromen en het tonen van fragmenten uit deze film zal een indruk nalaten bij leerlingen die ze niet snel zullen vergeten. Het is niet voldoende om louter teksten over slavernij te lezen, dit onderwerp smeekt om een visuele aanpak om de juiste impact te verkrijgen. De hedendaagse Amerikaanse samenleving vertoont nog steeds de sporen van de slavernij en het onderwerp leeft nog steeds zeer sterk in de VS. Racisme, gelijke behandeling, Civil Rights… zijn nog steeds brandend actuele zaken in Amerika.

Meer concreet kan de film ingezet worden bij lessen over de Amerikaanse Burgeroorlog, de Burgerrechtenbeweging van de jaren 1960, bij het analyseren en bespreken van de huidige Amerikaanse samenleving en wanneer het gaat over slavernij als institutie.
Vragen stellen aan het verleden en het kunnen verhelderen van actuele spanningsvelden zijn belangrijke vaardigheden waar de eindtermen van de derde graad secundair onderwijs veel aandacht aan besteden. 12 Years a Slave is omwille van zijn thematiek en de spanningen die vandaag nog steeds in de VS rond racisme en de behandeling van de zwarte bevolking en andere minderheden bestaan een zeer dankbare film. Hieronder staan enkele van de meest toepasbare eindtermen, leerplandoelstellingen en VOETen opgesomd.  

Eindtermen

6 De leerlingen analyseren fundamentele conflicten en breuklijnen waarmee moderne samenlevingen worden geconfronteerd

11 De leerlingen tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden

13 De leerlingen stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen

24 De leerlingen zijn bereid om actuele/historische spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken kritisch te bekijken, rekening houdend met mogelijke achterliggende waarden, normen en mentaliteiten

 

VOET

Context 7: Socioculturele Samenleving

1 De leerlingen beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen

3 De leerlingen illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit

4 De leerlingen trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie

5 De leerlingen geven voorbeelden van de potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten

 

Leerplan GO! (nieuw ontwerp 2014-2015)

2 De leerlingen kunnen de fundamentele conflicten en breuklijnen waarmee de westerse samenlevingen, met inbegrip van de Belgische, tussen 1815 en 1918 geconfronteerd worden, analyseren door minstens één ruim geformuleerde probleemstelling per bestudeerde leerinhoud uit te werken en beredeneerd in een bredere historische context te plaatsen (ET2, 6, 7, 9, 24, 28)

5 De leerlingen kunnen de aanwezige standpunten en hiervoor gebruikte argumentatie(s) halen uit de hierboven geselecteerde en geanalyseerde informatie, eventuele verschillende standpunten tegen elkaar afwegen en vanuit een historische redenering een eigen standpunt innemen (ET 18, 19, 20)

10 De leerlingen kunnen op basis van minstens één voorbeeld aantonen dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming uit het verleden (ET 11, 24)

11 De leerlingen kunnen minstens 4 aspecten van de westerse samenleving tussen 1815 en 1918 historiseren en/of actualiseren (ET 13, 23)

 

Leerplan Katholiek Onderwijs

10 De leerlingen tonen aan dat de huidige samenleving het resultaat is van een evolutie en slechts kan begrepen worden vanuit de historische evolutie (ET 13)

13 De leerlingen tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden (E11)

14 De leerlingen kunnen uit elke historische dimensie (tijd, ruimte, socialiteit) één categorie verbinden met een historisch probleem uit de geschiedenis van de westerse samenleving (E 12)

16 De leerlingen kunnen het maatschappelijk gedrag uit het verleden interpreteren vanuit de toenmalige historische context. Ze kunnen aantonen dat mensen in andere tijden keuzen moesten maken zonder de gevolgen ervan te kennen, met andere woorden dat de beleefde tijd (van de tijdgenoot) verschilt van de ‘geconstrueerde’ tijd (van de historicus). De leerlingen kunnen een onderscheid maken tussen de hedendaagse westerse belevingswereld of waarden en die van een vroegere periode (ET 11)

23 De leerlingen kunnen actualiseren. Ze kunnen historische gebeurtenissen en ontwikkelingen op het heden betrekken. Ze kunnen vragen stellen aan het verleden om actuele spanningsveld te verhelderen. Ze kunnen een redenering opbouwen vanuit de studie van het verleden en heden om hun standpunt ten opzichte van een maatschappelijk probleem te kunnen verdedigen (ET 13, 20)

 

Scènes

• [01:03-05:40] De film begint met een flashforward als proloog. Northup is dan al aan het werk als slaaf op een rietplantage. We horen de  zwarten slavenliederen zingen om de pijn en monotonie van het werk te verzachten. Wanneer de nacht valt, eten de slaven in stilte hun karig avondmaal. Northup probeert met sap van bessen een brief te schrijven om zijn familie te contacteren. De slaven slapen allemaal tezamen in dezelfde ruimte en in een pijnlijke scène zien we hoe een slavin, in een poging om menselijke warmte en verbondenheid te voelen, zich door Northup laat bevredigen. McQueen zelf verklaarde dat de scène bedoeld was om te tonen hoe slaven zich weer voor even mens (met alle emoties die daarbij gepaard gaan) willen voelen. Meteen na de bevrediging draaien Northup en de vrouw zich van elkaar weg en verzinken ze weer in de pijnlijke realiteit: ze zijn gedwongen tot een leven als objecten en koopwaar, met als enige doel in hun leven de dagen van onmenselijke arbeid af te tellen.

• [12:57- 16:25] Na gedrogeerd te zijn, wordt Northup gevangen genomen door twee mannen en geboeid in een donkere en kale kamer opgesloten. Northup probeert zijn ontvoerders ervan te overtuigen dat hij een vrij geboren zwarte man uit het Noorden is en dat ze geen recht hebben om hem vast te zetten. De twee blanken spreken hem echter tegen en zeggen hem dat hij een weggelopen slaaf uit Georgia is. Dit stuk kan gebruikt worden om naar de Fugitive Slave Act van 1793 te verwijzen. Deze wet hield in de eigenaars alle recht hadden om hun weggelopen slaaf terug te gaan halen in andere staten. In 1850 werd deze wet strenger gemaakt door te stellen dat regeringen en inwoners van vrije staten weggelopen slaven moesten vangen en terugbrengen naar hun eigenaar. Northup wordt vervolgens geslagen met de zweep en gedwongen om toe te geven dat hij een slaaf is, maar hij weigert. De scène eindigt met een shot waarbij de camera in één shot van de buitenkant van de kamer waar Northup gevangen zit, glijdt over de voorkant van het gebouw tot in de achtergrond het Capitool (waar de wetgevende macht van de VS gehuisvest is) opdoemt terwijl op de achtergrond de kreten om hulp van Northup klinken.

• [18:45-25:00] Northup wordt samen met andere “slaven” naar de boot gebracht om vervoerd te worden naar New Orleans. Ze zitten niet op elkaar gepakt zoals bij de Transatlantische overtochten. Eens op de boot is er sprake van een opstand. Één ontvoerde vrije zwarte wil daar niet van weten en laat zich denigrerend uit over de zwarten op de boot die wel degelijk slaven zijn: “De rest van ons zijn niggers [sic], geboren en opgevoed als slaaf. Ze hebben het lef niet om te vechten.” Hij raadt Northup aan om zich koest te houden en te schikken naar zijn nieuwe rol. Northup kan echter zijn identiteit niet zomaar verzaken en besluit: “Ik wil niet overleven, ik wil leven.” Een derde man besluit toch om in opstand te komen, maar faalt jammerlijk en wordt ter plekke gedood. Northup en een andere man moeten hem overboord gooien, waarna de laatste meent dat “Hij beter af is, beter dan wij.”

• [26:03-27:49] Korte flashback naar de periode waarin Northup nog een vrije man was. Hij is op stap met zijn familie en gaat met zijn vrouw naar een reiswinkel. De eigenaar van de winkel begroet Northup en zijn vrouw zeer vriendelijk. Dan komt er echter een andere zwarte man, een slaaf die bezit is van een blanke, de winkel binnengelopen. Northup voelt zich duidelijk ongemakkelijk maar durft niet te reageren op het onrecht dat hem recht in de ogen staart. Het fragment toont de pijnlijk tegenstrijdige situatie van twee zwarte mannen die beiden mensen van vlees en bloed zijn. Hun verschillend lot werd echter bepaald louter op de grond van waar ze geboren zijn.

• [27:49-32:08] Northup en zijn medereizigers zijn aangekomen in de havenstad, waar ze in de handen komen van een man die de slaven doorverkoopt. Één voor één moeten de zwarten opstaan wanneer hun naam geroepen wordt. Wanneer de slavenhandelaar de naam Platt (de slavennaam voor Northup) afroept, staat Northup echter niet recht. Hij weigert nog steeds om zich te vereenzelvigen met zijn slavenidentiteit. Nadien zien we hoe de slaven zich moeten wassen en opfrissen om er gezonder uit te zien. In de “winkel” van de slavenhandelaar worden de slaven naakt als koopwaar aangeprezen. De potentiële kopers kunnen de slaven inspecteren en de handelaar prijst sommigen van zijn slaven aan voor hun fysieke kracht of hun speciale vaardigheden. Een zeker Mr. Ford is geïnteresseerd in Northup en Eliza. Wanneer Eliza van haar twee kinderen gescheiden dreigt te worden, vraagt Ford of hij de dochter ook kan kopen. De handelaar weigert echter en zegt dat hij omwille van haar schoonheid later nog veel aan haar kan verdienen. Het is meteen duidelijk dat Ford een plantage-eigenaar is die nog een hart heeft. Als de handelaar zegt dat de dochter “geen katoenplukkende negerin [sic] met dikke lippen” is, pleit Ford: “Komaan, dat is haar dochter. In godsnaam, heb je dan geen gevoel?” Uiteindelijk trekt Ford aan het kortste eind en gaat hij enkel met Northup en Eliza naar huis.
  • Het fragment toont hoe de verkoop van slaven eraan toeging. Slaven waren bezit, koopwaar die geïnspecteerd kon worden door geïnteresseerden. Daarbij werd geen rekening gehouden met moeders en hun kinderen. De slaven werden, ongeacht familiebanden, verkocht aan de hoogste bieder.

• [45:30-54:34] Northup werd door Tibeats, de blanke hoofdtimmerman op Fords plantage, opgedragen om zijn werk aan een houten cabin opnieuw te beginnen. Wanneer de timmerman het werk van Northup komt inspecteren, beschuldigt hij Northup ervan dat hij alles wederom fout heeft gedaan. Northup spreekt hem tegen (“Als er iets mis is, ligt het aan de instructies.”) en de timmerman beslist dan om Northup te straffen met de zweep, maar die vecht terug en slaat de man in elkaar. De timmerman kruipt weg, maar keert terug met twee vrienden om Northup te lynchen. Halverwege de lynchpartij komt de opzichter van de plantage de timmerman en zijn vrienden wegjagen. Northup is bezit van Ford en enkel de eigenaar kan beslissen wat er van hem terecht komt. Het duurt echter lang eer Ford afkomt en al die tijd blijft Northup half opgehangen aan de tak van een boom hangen. Hij kan maar net met de tippen van zijn tenen aan de modderige ondergrond komen om zijn lichaam te ondersteunen en niet te stikken.
  • In een pijnlijk lang aangehouden shot zien we Northup hangen/steunen terwijl achter hem de andere slaven opnieuw aan het werk gaan. Niemand van hen durft te reageren of hem los te maken. Er zijn zelfs zwarte kinderen onbezorgd aan het spelen. Het is alsof Northup onzichtbaar is.  Één slavin biedt hem wat water aan, maar daar blijft het bij. Wanneer de avond valt komt Ford eindelijk aangelopen. Hij is duidelijk aangedaan dat zijn lievelingsslaaf zo mishandeld werd, maar hij beseft dat Northup een grens overschreed door de blanke timmerman aan te vallen. De enige oplossing die Ford kan bedenken is om Northup door te verkopen aan een andere slaveneigenaar. Wanneer Northup een ultiem pleidooi houdt en zegt dat Ford toch moet weten dat hij een vrije man is, blijkt dat er grenzen zijn aan de “goedheid” van Ford, die zegt dat hij “een schuld heeft waaraan hij moet denken.”
  • Het is niet de lynching of de lange tijd dat Northup half steunend aan de boom hangt die het meeste indruk maken in dit fragment. Echt frappant is pas de reactie van de andere slaven. Ze kijken dwars door Northup heen en werken gewoon verder alsof er niets aan de hand is. Dit toont hoe kwaadaardig het systeem van slavernij wel niet was. De zwarten werden zo mishandeld en hadden zo’n schrik van de blanken dat ze het verzaakten om in te grijpen om één van hen te helpen.

• [54:34- 58:26] De nieuwe eigenaar van Northup, Epps, wordt meteen geportretteerd als een harde slavendrijver. We zien hoe hij de Bijbel aanhaalt om zijn gedrag en omgang met de slaven rechtvaardigen. Het staat namelijk in de Bijbel geschreven dat slaven hun meester moeten gehoorzamen en indien niet fysiek gestraft mogen worden. Meteen erna horen we de negro spirituals die de slaven op de katoenplantages tijdens de arbeid zingen. Ten slotte worden de oogsten van de slaven gewogen. Slaven die de dagelijkse quota niet halen worden gestraft. Waar Northup uitblonk bij zijn vorige eigenaar, is hij bij de slechtste slaven voor het katoenplukken. Slavin Patsey kan wel veel katoen plukken. Epps is duidelijk trots op Patsey en er hangt meteen ook een dreigende seksuele atmosfeer in de lucht. De kijker voelt aan dat Patsey misbruikt wordt door Epps. Aan het einde van de scène zien we Northup en twee anderen geslagen worden met de zweep in de achtergrond van het beeld.

• [59:42-01:01:47] Midden in de nacht worden de slaven wakker gemaakt door Epps voor een in promptu feestje. Northup moet op de viool spelen en de anderen moeten ter vermaak van de blanken dansen en vrolijk zijn. Uit jaloezie slaat de vrouw van Epps Patsey met glazen fles recht in het gezicht en vraagt haar man om haar te verkopen. Epps maakt echter duidelijk dat wanneer het tussen zijn vrouw en Patsey gaat, hij Patsey kiest. De scène toont de perverse machtspositie die blanke slaveneigenaars over sommige slavinnen hebben.

• [01:06:52-01:09:56] In deze scène komt Northup in aanraking met een zwarte vrouw, een ex-slavin, die getrouwd is met een blanke plantage-eigenaar. Opnieuw is dit een goede illustratie van de perverse gevolgen van slavernij. De zwarte vrouw is zich er van bewust dat haar man haar bedriegt, maar ze neemt hier vrede mee omdat ze in geen jaren de zweep heeft gevoeld of heeft moeten werken. Ze laat zich ietwat denigrerend uit over slaven die wel moeten werken en lijkt er trots op dat ze andere zwarten heeft die haar nu bedienen. Uiteindelijk is ze wel hard voor alle blanke slavendrijvers, en ze proclameert dat God ten gepaste tijde met hen zal afrekenen.
  • In combinatie met bijvoorbeeld het boek Uncle Tom’s Cabin, waarin ook geïllustreerd wordt hoe slavernij sommige zwarten dwingt hun medelotgenoten te verzaken om zelf in de gratie van de blanke eigenaars te geraken, zijn deze en andere scènes die de verdeeldheid onder de slaven tonen, bruikbaar materiaal. Het is belangrijk om toch duidelijk te maken dat deze zwarten niets kan verweten worden. Het is door het systeem van slavernij en de angst die bij zwarten ingeboezemd wordt, dat ze gedwongen worden om steeds voor eigenbelang te opteren. Opkomen voor medeslaven die mishandeld worden betekent namelijk zelf harder gestraft te worden.[01:13:00-01:15:26] Epps brengt Patsey een nachtelijk bezoek. Hij verkracht haar, terwijl Northup wakker is en het hele gebeuren moet aanhoren maar beseft dat ingrijpen onmogelijk is. Dergelijk seksueel misbruik van slavinnen was zeker geen uitzondering op de plantages. Plantage-eigenaars ontnamen zwarte vrouwen niet alleen hun vrijheid, maar ook hun seksuele integriteit.

• [01:41:48-01:45:18] Confrontatie tussen Epps en een timmerman uit Canada (maar hij vertegenwoordigt de stem van het Noorden) die hij inhuurt om werk op de plantage te verrichten. De scène toont de verschillende opvattingen over slavernij die in de VS heersen. Epps meent dat de slaven zijn eigendom zijn en dat de wet hem toelaat met zijn bezit te doen wat hij wil omdat hij ze gekocht heeft. De timmerman ziet het anders en meent dat de wet geen rekening houdt met wat goed en wat slecht is. Hij stelt dat er geen gerechtigheid is in slavernij en dat de plantage-eigenaars het bij het foute eind hebben. “Wetten veranderen, universele waarheden zijn voor altijd. […] Wat juist en gerechtig is, is dat voor iedereen. Blank en zwart gelijk.” Daarop vergelijkt Epps zwarten met bavianen. Het sociaal-darwinisme komt hier dus ook even aan bod. De timmerman besluit dat er een angstaanjagende ziekte over het land hangt, en dat de afrekening nog zal volgen.

• [01:45:18-01:53:10] Epps is razend op Patsey omdat ze naar de plantage van een andere blanke man ging. Patsey houdt vol dat ze naar daar ging om zeep te gaan halen, maar Epps, in al zijn onzekerheid, claimt dat ze hem “bedroog.” Epps wil Patsey dan zelf slaan met de zweep, maar kan zich er niet toe brengen. Hij dwingt Northup dan om Patsey van de zweep te geven. Patsey zegt dat ze dan nog liever heeft dat Northup haar foltert. De vrouw van Epps zit haar man op te jutten, ze stelt dat Northup Patsey niet hard genoeg slaat. Wat volgt is een gruwelijke stuk waarin Northup slag voor slag Patseys rug helemaal openrijt. Patsey wordt fysiek gefolterd, Northup kraakt mentaal. Uiteindelijk neemt Epps de zweep toch over van Northup, waarop de laatste hem toeschreeuwt dat hij ooit voor deze zonde verantwoording zal moeten afleggen. Epps zegt dat er geen zonde is, en argumenteert opnieuw dat hij mag doen met zijn slaven omdat ze bezit zijn. Zelden heeft een film op dergelijk rauwe en ruwe manier het fysieke geweld van slavernij in beeld gebracht.

• [02:00:22-02:04:06] Northup heeft de timmerman uit Canada kunnen overtuigen om een brief naar zijn familie en vrienden te sturen. In dit kort maar krachtig stuk zien we hoe een kennis van Northup naar de plantage van Epps komt met papieren die aantonen dat Northup wel degelijk een vrije man uit het Noorden is. Enorm pakkend is het shot waarin Northup vanuit de koets die hem in vrijheid brengt terugkijkt naar de plantage en Patsey ziet staan. Aan de blik in de ogen van Northup kan je de morele ambiguïteit en vertwijfeling aflezen. We zien hoop en vreugde maar tegelijkertijd ook schaamte en verdriet. Hij komt vrij, hij geraakt van de plantage, maar hij beseft dat zo veel andere zwarten gedoemd zijn om tot aan hun dood gedwongen te werken en nooit de vrijheid zullen mogen ervaren. Door de gruwel van slavernij zelf mee te maken, zette Northup zich na zijn vrijlating in voor de abolitionistenbeweging en hielp hij slaven ontsnappen naar Canada.

Historiografie

12 Years a Slave speelt zich af in de periode vlak voor de Amerikaanse Burgeroorlog. Hoewel de strijd tussen Noord en Zuid nooit rechtstreeks aan bod komt in de film, is de stijgende spanning tussen de verschillende samenlevingen wel vaak voelbaar. Northup was een vrije zwarte man uit het Noorden die als slaaf in het Zuiden tewerk gesteld werd en de tegenstellingen tussen beide regio’s (zowel op economisch, moreel/ethisch en geografisch vlak) worden vaak uitgespeeld.
Slavernij behoort dan wel niet tot de rechtstreekse oorzaken van de Burgeroorlog, de “peculiar institution” was wel één van de duidelijkste en belangrijkste symptomen van de tegenstrijdige overtuigingen en opvattingen tussen Noord en Zuid. De man beoogde naar verluid het omgekeerde, maar toch nam het aantal slaven in de 19^e eeuw spectaculair toe dankzij de uitvinding van de cottin gin door Eli Whitney. Deze machine zorgde ervoor dat er veel meer katoen verwerkt kon worden met tot gevolg dat het aantal slaven op de plantages in het Zuiden steeg van 700 000 in 1790 tot 3,2 miljoen in 1850. De slavenjaren van Northup vallen dus samen met de periode wanneer King Cotton en zijn luitenanten (de plantage-eigenaars) met ijzeren vuist regeerden.

De film schetst een zeer geloofwaardig portret van het harde leven van de slaven, het zware werk op de katoenplantages, de mishandelingen en martelingen, het seksueel geweld en de relatie tussen slaaf en meester en tussen slaven onderling. De beginscènes van de film vormen hierop een uitzondering, wanneer we Northup in zijn Noordelijke biotoop zien. Ook hier aanschouwen we echter de sluimerende schizofrene situatie tussen Noord en Zuid wanneer Northup bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met medezwarten uit het Zuiden die als slaaf meereizen met hun blanke eigenaar en met lede ogen moeten aanzien hoe Northup wel als een vrij en onafhankelijk man een leven kan opbouwen.

Northup en de andere personages zijn mensen van vlees en bloed, wat ervoor zorgt dat het onrecht dat hen aangedaan wordt des te emotioneler aankomt bij de kijker. Niet alleen de personages zijn realistisch, ook het taalgebruik en de dialogen, de kledij, de locaties… zijn met veel zorg gekozen om de geschiedenis zo dicht mogelijk te benaderen. Foutjes zullen er bij dergelijke films altijd wel zijn, maar de makers van 12 Years a Slave hebben alles uit de kast gehaald om de feiten correct en onverbloemd weer te geven. Het resultaat is een film die het gevoelige, beladen en belangrijke thema dat slavernij in de VS was en toch wel nog steeds is in alle sereniteit behandelt. McQueen gaf het onderwerp de film die het verdient.

Over de originele memoires van Northup is onder historici reeds veel te doen geweest. Algemeen wordt echter aangenomen dat de gebeurtenissen grotendeels accuraat zijn. McQueen en zijn film kregen ook veel lof uit historische hoek. Hoewel sommige verhaallijnen uitgediept zijn, andere naar de achtergrond verdwenen of geschrapt werden en hier en daar een loopje met de brontekst genomen werd omwille van het creëren van dramatische opbouw en meeslepend narratief, is men het erover eens dat de film de originele tekst eer aan doet en slavernij zeer realistisch afbeeldt. Het blijf natuurlijk een film, maar de meeste historici waren dezelfde mening aangedaan als Emily West van de Universiteit van Reading die stelde dat ze “nog nooit een film had gezien die slavernij zo accuraat toont.” [1] Ze looft verder de scènes die de arbeid op de katoenplantages tonen, de pijnlijk realistisch in beeld gebrachte folteringen en de aanwezigheid van de Christelijke ideologie die vele plantage-eigenaars aanhaalden om hun omgang met slaven te rechtvaardigen. 

[1] http://www.historyextra.com/feature/historian-movies-12-years-slave-reviewed

Historische kritiek

Zie voor een lessenreeks 'Historische kritiek' over deze film de bijlage bovenaan deze pagina.

Bijlages

12 Years a Slave_Historische_Kritiek_Werkbundel.pdf296.62 KB

Bronnen

• Filmmagie http://www.filmmagie.be/review/12-years-slave
• History Extra http://www.historyextra.com/feature/historian-movies-12-years-slave-reviewed
• Independent Film Quarterly http://independentfilmquarterly.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1119&Itemid=116
• Indiewire https://www.indiewire.com/2013/10/oscar-winner-john-ridley-talks-writing-12-years-a-slave-and-directing-hendrix-biopic-all-is-by-my-side-195553/ 
• Knack Focus http://focus.knack.be/entertainment/film/filmnieuws/12-years-a-slave-verplichte-leerstof-in-amerikaanse-scholen/article-4000539889581.htm en http://focus.knack.be/entertainment/film/film-van-de-week/recensie-12-years-a-slave-beheerst-en-aangrijpend/article-4000505778604.htm
• NPR http://www.npr.org/2013/10/24/240288057/12-years-a-slave-was-a-film-that-no-one-was-making
• Rotten Tomatoes http://www.rottentomatoes.com/m/1928663/news/1928663/interview-steve-mcqueen-and-chiwetel-ejiofor-talk-em12-years-a-slaveem/
• Shoot Online http://www.historyextra.com/feature/historian-movies-12-years-slave-reviewed
• Sight & Sound http://www.bfi.org.uk/news-opinion/sight-sound-magazine/reviews-recommendations/film-week-12-years-slave

 

OPMERKINGEN

De originele memoires van Northup kunnen gratis gedownload worden en dus in de les gebruikt worden als primaire schriftelijke bron: http://books.google.be/books?id=61kSAAAAIAAJ&oe=UTF-8&redir_esc=y

Trailer 12 Years a Slave: http://www.youtube.com/watch?v=z02Ie8wKKRg

Regisseur Steve McQueen over het educationele potentieel van de film: http://www.youtube.com/watch?v=3f2x189cLoo

Site die de accuraatheid van historische Hollywoodfilms onderzoekt. Deze pagina vergelijkt de film met de originele tekst waarop hij gebaseerd is: http://www.historyvshollywood.com/reelfaces/12-years-a-slave.php