Opinie: Eigenaardige lezing van de geschiedenis

Published at 30-03-2016, updated at 02-10-2021.
Language
Tags
Mar 30
10:00

De Standaard, 30 maart 2016 | Tessa Boeykens, Barbara Deruytter, Laura Nys en Eva Willems

Wie? Historici die onderzoek doen naar sociale bewegingen en gewapend conflict aan de Vakgroep geschiedenis, UGent.

Wat? Het is juist meerstemmigheid die de vrije meningsuiting van zuurstof voorziet.

‘Polariseren kan heilzaam zijn, zo bewijst de geschiedenis,’ schreef Mia Door­naert afgelopen weekend (DS 26 maart) . Als historici plaatsen wij grote vraagtekens bij haar pleidooi voor polarisering in naam van ‘de geschiedenis’. Door polarisering voor te stellen als de motor van vooruitgang, gooit Doornaert de termen polarisering, recht op vrije meningsuiting en stevig debat op één hoop. Daarvoor misbruikt ze historische argumenten. Het recente verleden toont iets anders: de geschiedenis van de 20ste eeuw – die er een is van oorlogen en genocides – toont aan waar toenemende polarisering in haar extreemste vorm toe kan bijdragen.

Volgens Doornaert heeft polarisering van het publieke debat een positief effect gehad op sociale vooruitgang: ‘Kijk terug op alle grote debatten waarvan we vinden dat ze vooruitgang hebben gebracht’, schrijft ze, ‘als die niet “polariserend” waren, dan weet ik het niet.’ Door polarisering voor te stellen als drijfveer van vooruitgang, zet ze de geschiedenis schaamteloos op haar kop. De anti-slavernijbeweging, de suffragettes en de burgerrechtenbeweging waren stuk voor stuk sociale bewegingen die streden tégen het wij-zij-denken en de structurele discriminatie die ermee samenging. Iemand als Martin Luther King streed vanuit een etnische minderheidspositie; een geheel andere context van machtsverhoudingen dan het ‘wij’ waar Doornaert op doelt. Activisten tegen segregatie draaien zich om in hun graf bij de gedachte dat ze opgevoerd worden in een pleidooi vóór wij-zij-denken.

De Balkan, Hutu’s, Tutsi’s

Polariseren vergroot de spanning tussen (groepen) mensen door verschillen te benadrukken. Het reduceert de werkelijkheid tot twee zogenaamd Enige Waarheden die in tegengestelde richting van elkaar wegdrijven. Het verleden maakt duidelijk dat polarisering een explosief mechanisme is wanneer samenlevingen onder druk komen te staan en een minderheidsgroep met de vinger gewezen wordt. Gewapende conflicten vallen niet uit de lucht, maar worden mede gevoed en geconstrueerd door polariserend discours. U herinnert zich ongetwijfeld de toenemende spanningen die leidden tot de Balkanoorlogen, de genocide tussen Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda en het ondertussen onoplosbaar lijkende conflict tussen Israël en Palestina. Het waren overigens de beruchte polariserende woorden you’re either with us or against us waarmee George Bush in 2001 de invasie van Irak inleidde. Ondertussen weten we allemaal hoe ‘heilzaam’ dit soort retoriek is gebleken in de strijd tegen terreur.

Net als Doornaert geloven wij dat democratie discussie is, en dat discussie een vorm is van respect. Alleen kun je haar invulling van ‘respectvolle discussie’ op zijn minst bizar noemen. De nood aan eerlijk en confronterend debat mag geen vrijbrief zijn om een bipolaire samenleving te construeren waarin alleen een ‘wij’ versus een ‘zij’ bestaat. Een debat waarin iedereen ‘opstaat en geteld wordt’ is geen ‘heldere dialoog’, het is provocatie. Die simplistische karikatuur slaat elke nuance monddood en hypothekeert de veiligheid van onze samenleving. Ze houdt een zeer groot risico in op blinde vlekken: oorzaken van terrorisme die de veronderstelde ‘wij’ weigeren te zien, zoals het militaire ingrijpen van het Westen in het Midden-Oosten en het falende integratiebeleid. (Ter illustratie: de westerse bombardementen op de universiteit van Mosoel indachtig, zijn wij – ‘de vreedzame seculieren’ – dan niet zij ‘die de ander afwijzen en soms vermoorden’?)

Een democratie is een politieke arena waarin meer dan slechts twee tegengestelde visies met elkaar moeten botsen. Het is net meerstemmigheid die de vrije meningsuiting van zuurstof voorziet. Wie zich echter beroept op het recht op vrije meningsuiting om ‘de Ander’ te stigmatiseren, heeft eigenaardige lessen getrokken uit de geschiedenis. Doornaerts polariserende ‘wij’ en ‘zij’, alsook haar gratuite historische parallellen verwijzen we dan ook graag naar de prullenmand. Wie denkt dat debat in een pluralistisch land te reduceren valt tot een confrontatie tussen twee partijen, mist zijn afspraak met de werkelijkheid.