bron - geschiedenis - expo

(Her)bronnen is een project waarvan de titel de volledige lading dekt. Het is een publiekshistorische uitdaging voor studenten geschiedenis, georganiseerd door het Instituut voor Publieksgeschiedenis, het STAM en de Vlaamse Geschiedkundigde Kring. De kracht van de titel zit erin dat studenten ook echt bronnen - tot twee eeuwen oud - op een originele en creatieve manier konden gebruiken (aanraken, ruiken, voelen)!

Het format voor die uitdaging waren zes workshops die in de namiddag van 23 november hebben plaatsgevonden, waarin telkens opnieuw de vertaalslag van bron naar geschiedenis naar expo werd gemaakt. Het thema van de workshops was net als het thema van de Dag van het Gentse historische onderzoek 200 jaar UGent. De aanleiding voor (Her)bronnen zelf was ook een verjaardag, namelijk het 85-jarig bestaan van de Vlaamse Geschiedkundige Kring.

200 jaar universiteitsgeschiedenis kan heel veel betekenen. Om aan de geschiedenisstudenten verschillende invalshoeken aan te bieden, werden zes partners geëngageerd. Zo kon elk van de zes workshops die tweehonderd jaar geschiedenis anders invullen. Studenten bestudeerden zo bijvoorbeeld de periode rond 1817, liberale ‘franskiljons’ en de geschiedenis van Belgisch Congo. Een overzicht van die zes projecten brengt ons tot de kern van wat (Her)bronnen is.

Est. 2017. De stichtingsbronnen van de universiteit

1817, de oprichting van de Universiteit Gent. Voor het eerste project dat rond die stichting draait, bracht het Universiteitsarchief heel wat materiaal mee, van jaarboeken tot schoolreglementen. Aan de hand van die documenten werden de studenten voor de uitdaging gesteld om hun eigen ideale universiteit anno 2017 te stichten. Wat hen tijdens deze workshop vooral opviel was een statuut over verdraagzaamheid dat ze uit het Latijn (!) vertaalden. De stichtingsbronnen die ze daarna zelf creëerden linkten dat statuut uit het verleden aan hun ervaringen in het heden en hun dromen voor de toekomst.
 

Wie is Eugène Dauge?
Tekstanalyse van een liberale franskiljon

Het tweede project focusde zich op de jaren voor de Eerste Wereldoorlog. Het Liberaal Archief groef in haar collectie naar bronnen over het verzet tegen de vernederlandsing van de Universiteit. De toespraak die Eugène Dauge gaf in 1909 vormde het uitgangspunt en tijdens de workshop gingen de studenten verder op zoek naar info rond verschillende gekoppelde thema’s. In een powerpoint-presentatie werden delen van Dauges tekst gelinkt aan beeldmateriaal en citaten uit andere bronnen. Het resultaat? Een reconstructie van de vooroorlogse politieke sentimenten aan de universiteit.

Onder/over elkaar.
Dagboeken van Gentenaars

Zowel het Stadsarchief als de Universiteitsbibliotheek brachten uit hun collecties oorlogsdagboeken van prominente universitaire figuren. Met de geschriften van Virginie Loveling, Paul Fredericq, Willem de Vreese en Paul Bergmans gingen de studenten aan de slag. Elk van deze Gentenaars beleefden de oorlog anders. Wat schreven die intellectuelen over hun stad, en over elkaar? Op een digitale tijdlijn confronteerden studenten de dagboekfragmenten met foto’s en  krantenartikelen. Multiperspectiviteit ligt aan de basis van dit project dat ze samen uitvoerden en gemakkelijk online te bekijken is.

Expeditie Congo.
Het archief van professor Amaat Burssens

De vijfde workshop behandelde een stukje koloniale geschiedenis van de UGent. De Universiteitsbibliotheek bracht het expeditiedagboek van professor afrikanistiek Amaat Burssens mee. Burssens was professor aan de koloniale campus van de UGent, Ganda Congo (1956-1960). De studenten gingen in zijn dagboeken op zoek naar commentaren op de universiteit en de personages die erbij betrokken waren. Vlaamse en Franstalige collega-professoren, koloniale functionarissen, zijn onderzoeksassistent, taxishauffeur, ... De studenten maakten een podcast waarin de meerstemmigheid van het verleden wordt geëvoceerd. Aanvullend daarbij voorzagen ze een brochure en een publiekstekst. 

Pandinista! Reconstructie van een protest

Het AMSAB Instituut voor Sociale Geschiedenis bracht ons in de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Toen de stad haar plannen bekendmaakte over een herbestemming van het Pand in het Patershol, richtten de toenmalige bewoners het “Pandinistisch Verblijvingsfront” op. De “Pandinisten”, waaronder veel kunstenaars en studenten, dreigden hun huis te verliezen en besloten krachtig te protesteren tegen deze plannen. Drie ex-actievoerders lieten zich tijdens (Her)bronnen gewillig interviewen en filmen door studenten. De studenten kwamen samen met de archiefmedewerkers van AMSAB-ISG tot de vaststelling dat de band tussen Pandinisten en de UGent niet zo sterk was als eerst werd vermoed. Demythologisering dus, vastgelegd op film en verwerkt in een mini-docu.

Out of the box.
Nieuwe en oude functies van academisch erfgoed

Tot slot… Universiteitsgeschiedenis als wetenschapsgeschiedenis. De Gentse Universitaire Musea brachten vier voorwerpen mee: een dynamometer, een bloemmodel, een Flimmeruhr en een medaille. Elk van deze collectiestukken speelde een rol in de geschiedenis van de UGent. Aan de hand van extra bronnen (waaronder bijvoorbeeld notities van studenten van Jozef Plateau) traceerden studenten de geschiedenis van elk object. Laat ons eerlijk zijn, historici herkennen een ‘Flimmeruhr’ niet meteen wanneer het voor hun neus staat. Toch zijn ze er tijdens deze workshop in geslaagd om een registratiedossier over dat ‘ding’ op te stellen én een publiekstekst te schrijven. Materiële bronnen voor de volgende paper? Laat maar komen…

Wat maken we nu van dit alles? Studenten die deelnamen aan (Her)bronnen hebben iets bijgeleerd, niet alleen over universiteitsgeschiedenis, maar ook over de moeilijkheden die er bestaan waneer ze aan de hand van bronnen een geschiedenis naar een breder publiek willen vertalen.
Daarnaast oefenden ze technieken als mondelinge geschiedenis en het omgaan met materiële bronnen. Ze ontwikkelden hun digitale skills, leerden afbeeldingen selecteren, trainden nog maar eens  paleografie.
Op een meer algemeen niveau kan een dag als deze ook echt bijdragen aan de opleiding geschiedenis van de UGent. Met (Her)bronnen staan de studenten geschiedenis met hun twee voeten in de realiteit. Ze “maken hun handen vuil,” leren creatief met boeiende geschiedenissen naar buiten komen, staan dicht bij de bron en bij het publiek. Ze overtuigen en verhalen voor een keer niet in een wetenschappelijke paper, maar wel in een mini-expo. Die is ondertussen helaas afgebroken, maar foto’s en online resultaten blijven beschikbaar.

Heleen Schockaert en Marie-Gabrielle Verbergt

Studenten publieksgeschiedenis 2016-2017
De organisatie van (Her)bronnen maakte deel uit van hun stageopdracht bij het STAM en IPG

Deze tekst is een herwerking van de toelichting die de auteurs gaven tijdens het avondprogramma van de Dag van het Gentse historische onderzoek op 23 november 2016 in het STAM.

Foto's: Storm Calle